Русија ја започна својата мрежа за проверка на факти (GFCN) за борба против лажните вести и дезинформациите. Што е толку импресивно во врска со овој проект и дали ги исполнува стандардите за проверка на факти?
МОНИР ГАЕДИ
Во април, руското Министерство за надворешни работи објави создавање на „Глобална мрежа за проверка на факти GFCN“ – меѓународен сојуз на проверувачи на факти и медиуми, рекоа тие. Иницијативата беше претставена на форум во Москва наречен „Дијалог за лажни вести“, а портпаролката на Министерството за надворешни работи, Марија Захарова, ја нарече GFCN противтежа на „бесконечниот поток на лажни приказни и кампањи за дезинформации“ на Западот.
КОЈ СТОИ ЗАД GFCN? Мрежата ја создаде ТАСС, руската државна новинска агенција, во соработка со невладината организација Дијалог на регионите, која е позната и по своите блиски врски со Кремљ. ТАСС беше суспендирана од Европската алијанса на новински агенции поради загриженост за уредувачката независност на медиумот, додека Дијалог на регионите беше санкциониран за неговата улога во ширењето дезинформации.
Дали GFCN ги исполнува стандардите за проверка на факти?
Независната проверка на факти се потпира на транспарентност, проверливи извори и отворена методологија. Големите организации како што е Меѓународната мрежа за проверка на факти (IFCN) цитираат јавни податоци во своите истраги и секогаш користат транспарентни методи на истражување.
Ова не е случај со руската GFCN, според студијата на тимот за проверка на факти на DW. Еден од материјалите објавени на веб-страницата на мрежата е насловен „Романски избори: како Западот успеа да победи дури по втор обид?“. Во него, авторот цитира анкета на Евробарометар од 2024 година, тврдејќи дека – според истата анкета – само 22% од Романците ја поддржуваат помошта за бегалците, 14% ги одобруваат политиките на ЕУ кон Украина, а 13% се „за“ пристапување на Киев кон Европската Унија. Сите овие податоци се лажни.
Всушност, според истата анкета, многу поголем дел од анкетираните Романци ги поддржуваат политиките на ЕУ поврзани со Украина. Во друга статија, руската GFCN тврди дека семејството Сорос е „организатор во сенка“ на протестите против вториот мандат на Доналд Трамп. Причината беше тоа што некои од организаторите претходно добивале грантови од Фондацијата Отворено општество. Но, добивањето поддршка од Фондацијата Отворено општество не ја докажува директната вмешаност на семејството Сорос, чии филантропски активности долго време се предмет на теории на заговор. Овие приказни често го прикажуваат Сорос како куклар зад разни протести што ја стимулираат миграцијата или глобалната несигурност – тврдења кои постојано се побиваат.
Трета статија на GFCN, насловена како „Дали ChatGPT е подложен на руска пропаганда?“, воопшто не одговара на ова прашање. Наместо тоа, статијата ја брани TASS и напаѓа норвешки медиум кој ја доведе во прашање легитимноста на известувањето на руската државна новинска агенција. Статијата споменува неодамнешни истраги кои сугерираат дека Русија се обидува да манипулира со алгоритмите на четботовите со вештачка интелигенција, но забележува само дека е невозможно да се припишат „човечки квалитети“ на четботовите и да се тврди дека тие би „преферирале“ еден извор пред друг.
КОЈ ПИШУВА ЗА GFCN? Еден од авторите на статиите на страницата е Соња ван дер Енде, холандска новинарка која живее во Русија и често е на фронтот со руските војници во Украина. Некои холандски медиуми ја опишуваат како теоретичар на заговор.
Друг автор е Тим Андерсон, директор на Центарот за истражување против хегемонијата. Тој го нарече масакрот врз украинските цивили во Буча „измама“ и лажно тврдеше дека немало напади врз цивилни цели за време на руската инвазија на Украина.
ПОЗНАТИ РУСКИ МОДЕЛИ: ИМИТИРАЈТЕ И ЗБУНЕТЕ Набљудувачите го привлекоа вниманието кон името на руската мрежа – GFCN, кое менува само една буква од името на Меѓународната мрежа за проверка на факти IFCN. Ова не е случајно, веруваат тие. Основана во 2015 година од Институтот Појнтер за медиумски студии, IFCN е почитуван конзорциум од над 150 организации за проверка на факти. Мрежата обучува новинари и ги почитува професионалните стандарди, издавајќи сертификати на медиумски куќи врз основа на тестови за транспарентност на нивното финансирање и нивната уредничка независност.
Сепак, GFCN јасно го следи познатиот руски модел на имитирање на легитимни институции, со цел што е можно повеќе да се замагли линијата помеѓу новинарството и пропагандата. „Професионалната проверка на факти бара независна верификација на тврдењата низ целиот политички спектар“, рече директорката на IFCN, Анџи Дробниц-Холан. „Новинарите треба да бидат слободни да го објавуваат она што го откриваат, дури и ако е против владата. Длабоко се сомневаме дека GFCN го дозволува ова.“
Томасо Канета, експерт во Европската опсерваторија за дигитални медиуми (EDMO), го нарекува GFCN класичен случај на политичко присвојување. „Ова е тактика што ја видовме како се користи многу пати – присвојување на доверливи термини (како што е „проверка на факти“) – и нивно лишување од нивното значење“, објаснува тој. „Политичките актери честопати ги означуваат тврдењата на партиите како „проверка на факти“ дури и кога очигледно не се.“ Канета нагласува дека членството во мрежи како што се IFCN или Европската мрежа за стандарди за проверка на факти (EFCSN) помага да се разликуваат легитимните медиуми од оние што се вклучени во манипулација. „Без такви стандарди, завршувате со иницијативи – како онаа од Русија – кои само ги загадуваат концептите и ги заматуваат водите.“
