Гаспром на 26 април престана да испорачува гас на Бугрија и Полска. Неколку недели потоа двете држави функционираат добро , што се однесува до енергентите
ДИМИТАР БЕЧЕВ
Многу е кажано и напишано за познатото руско „гасно оружје“. Аргументот е следниот: големата зависност од рускиот природен гас ги тера државите во Источна и Југоисточна Европа двапати да размислат пред да направат каков било потег против Москва. Кремљ е во позиција да ги казни оние кои се осмелуваат да му се спротивстават со воведување остри клаузули за договорите за снабдување со гас или, уште полошо, со нивно суспендирање. Пријателите, од друга страна, се наградени. Пример: „неверојатниот“ договор што рускиот претседател Владимир Путин и го даде на Србија, а кој многумина веруваат дека обезбедил реизбор на српскиот претседател Александар Вучиќ.
Меѓутоа, неодамна видовме дека ова „гасно оружје“ во суштина не постои. На 26 април, Гаспром го прекина снабдувањето со гас за Бугарија и Полска, откако одби да се придржува до едностраната промена во договорот за снабдување, диктирана од Путин и плаќајќи ја месечната количина на гас во рубли. Неколку недели подоцна, и двете од овие земји функционираат добро. Одлуката на Русија не предизвика конфузија во ниту една од овие две економии. Тоа не предизвика домашна политичка криза, а особено не доведе до голема промена во полската или бугарската надворешна политика.
Елиминацијата на испораките на гас, всушност, ја зајакна решителноста на овие држави. Дури и Бугарија, најблагата од поблагите кога е Русија во прашање, покажа храброст. На 28 април, неколку часа откако гасот престана да тече, премиерот Кирил Петков отпатува за Киев за да разговара со украинскиот претседател Володимир Зеленски за тоа што може да направи Софија за да помогне. Иако Бугарија формално не испраќа воена помош за Украина, јавна тајна е дека муницијата и оружјето од нејзините производители се пренесуваат преку трети страни, пред се Полска.
Бугарскиот одговор на прекинот на испораките на гас од Русија заслужува посебно внимание. За разлика од Полска, која моментално зема помалку од половина од својот гас од Руската Федерација, балканската држава се потпира на руски Газпром за повеќе од 90 отсто од својот гас. Но, за разлика од претходните укинување на приливите во 2006 и 2009 година, овојпат е јасно дека владата во Софија имала план. На пример, државната гасна компанија Булгаргаз склучи договор за испораки на течен природен гас (ЛНГ), кој сега влегува во Бугарија преку терминалот Ревитуса во Грција. Дополнителни количини доаѓаат и од Романија, преку Трансбалканскиот гасовод, кој до почетокот на „Турски поток“ во 2020-2021 година го опслужуваше „Газпром“. На бугарските власти им олесни и тоа што прекинот на дотокот се случи летото, по завршувањето на грејната сезона.
Главната работа, сепак, е дека долго одложуваниот интерконектор на Бугарија со Грција (ICGB) треба да се вклучи на 30 јуни или набргу потоа. Откако ќе почне да работи, Бугарија ќе увезе 1 милијарда кубни метри (bcm) гас – што е еквивалентно на околу една третина од годишната побарувачка на земјата од Азербејџан кога ICGB ќе го поврзе со Трансјадранскиот гасовод.
ТНГ ќе доаѓа од терминал во Турција, а по крајот на 2023 година од пловечка единица за складирање и регасификација (ФСРУ) во близина на грчкиот пристанишен град Александрополис, на североистокот на земјата. На 3 мај, премиерот Петков присуствуваше на почетокот на работата на СФСР, придружуван од грчкиот премиер Киријакос Мицотакис и претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел. Присутни беа и Александар Вучиќ и Димитар Ковачевски, премиерот на Северна Македонија. Војната во Украина им даде ветер во грб на новите инфраструктурни проекти кои ќе го диверзифицираат снабдувањето со гас на Балканот и ќе ги преобликуваат патиштата за снабдување.
А сепак, на краток рок, сè оди како и обично. Иако Газпром го исфрли, Бугарија не го запира протокот од Русија кон Србија и Унгарија преку Турски тек. Софија генерира приходи од руските пратки што минуваат низ неа, не сака да ги наруши односите со Будимпешта и Белград, а исто така сака да изгледа дека постапува праведно по своите договорни обврски кон Москва во светлината на претстојниот арбитражен случај. Спротивно на популарното верување, Југоисточна Европа не зависи од рускиот гас. Главната причина е што локалните држави трошат ограничени количини: три милијарди кубни метри годишно за Бугарија и шест милијарди кубни метри за Грција. Романија, голем пазар кој троши 12 милијарди кубни метри годишно, речиси воопшто не зема руски гас. Со правилни инфраструктурни врски, Гаспром може да биде заменет со алтернативни добавувачи.
Од таа причина, Грција и Северна Македонија размислуваат за интерконекторски гасовод, кој би можел да се прошири до Косово. Истото важи и за Бугарија и Србија. Има долгорочни планови за крак на Трансјадранскиот гасовод до Западен Балкан: Јонско-јадранскиот гасовод, кој би можел да им служи на Албанија, Црна Гора и Босна и Херцеговина. На краток рок, гасот може да се замени со струја, особено ако цените се во корист на струјата. Поради големиот вишок, Бугарија и Романија извезуваат струја во Грција и Турција, каде побарувачката го надминува домашното производство. И последно, но не и најмалку важно, зелената транзиција. Инвестирањето во обновливите извори на енергија и енергетската ефикасност, приоритет за кој Европската унија е заинтересирана сега повеќе од кога било, ќе ја обликува иднината на Југоисточна Европа
Работата е всушност е во цената. Деновиве, рускиот гас врз основа на долгорочни договори и индексиран на нафта е поевтин од она што го наплаќаат сегашните пазари за снабдување, што ја одржува понудата и побарувачката. Диверзификацијата што ќе ги оддалечи потрошувачите од Русија има своја цена. Сепак, ситуацијата може да се промени утре. Забавувањето на глобалниот економски раст и намалената побарувачка на енергија, исто така, ќе го поевтинат гасот. Тогаш балканските земји ќе бидат во многу подобра позиција во преговорите со Гаспром, доколку Русите сакаат да го зајакнат својот удел на пазарот.
Главната криза е поврзана со политиката. Сè додека има политичари и бизниси во Југоисточна Европа кои имаат корист од сегашната ситуација и кои сакаат да ја стават диверзификацијата на снабдувањето и модернизацијата на енергетскиот сектор во втор план, Русија ќе има карта да игра. Овој регион може лесно да ја купи сета потребна поддршка и да изгради огромни проекти како што е Турскиот тек. Затоа сегашната криза е можност да се размрдаат работите. Настаните во Бугарија можат да послужат како пример за другите во регионот.
