На 10 март 1965 година во Париз се одржа премиерата на трагедијата на Еврипид „Тројанци“, која е напишана во 415 година п.н.е., а сега е адаптирана од Жан Пол Сартр, а во режија на Кокојанас. Француската новинарка Жизел Халими по барање на редакцијата на НИН побарала интервју со Жан Пол Сартр по тој повод
Што е суштинско во адаптацијата на „Тројанци“ на Еврипид што ја изведевте?
САРТР: За да се зачуваат идеите на писателот од петтиот век пред нашата ера, кој пишувал за публика сосема поинаква од нашата во однос на нивната култура и нивните грижи, делото морало да се преработи од темел, така што би останал ист во други околности. Дури и сфаќањата што тогашната атинска публика ги имаше за театарот се радикално различни од нашите сфаќања. Драмата на Еврипид е ораториум, или оплакување – за нас монотоно – на главните ликови, придружено со ритуални церемонии. Ова е, на пример, случајот со долгиот погреб на Астианаи. За да може нашата публика да ги почувствува моќните вистини што ги зборуваше Еврипид, неопходно беше да се драматизира претставата и да се сменат одредени ликови.
Можете ли да ни дадете некои примери?
САРТР: Хекуба, на пример. Во делото на Еврипид, Хекуба е само неодлучна старица, донекаде резигнирана на оваа страшна несреќа. Во мојата адаптација, таа останува кралица на Троја, инспирирана од омразата кон Грците, која се обидува да ги искористи сите слабости, сите противречности на нејзините противници за да им се одмазди на поразените Тројанци. Во одреден момент кај Еврипид тоа го докажува удирајќи ја со раката по земја за да ја нарече мртва… Тоа е ритуално движење… Јас го сочував, но во мојата адаптација добива сосема друго значење: удирајќи на мелени со раце, Хекуба не прифаќа пораз, манифестира вистински револт против сопствената земја, против својата татковина која не знаела да триумфира. Исто така, ми се чини сосема логично да се предложи одредено непријателство меѓу Хекуба и Андромаха – свекрва и снаа – што доведе до фактот дека, дури и во општата несреќа, овие две жени не се целосно обединети. .
Дали пишувањето на оваа адаптација ви постави многу проблеми?
САРТР: Тоа е. Повеќе од проблемот со јазикот, се појави проблемот со културата. Беше неопходно да се исчисти делото од сите алузии на легенди и од сите интимности кои беа јасни и разбирливи за Атињаните од 415 п.н.е., но кои го изгубија своето значење за Французите од 1965 година. За Атињаните, заплетот понекогаш може да биде само скица, а нивното повикување на познати легенди ја отстрани потребата за поинаков развој на заплетот. Па, знаеле ли Грците дека Хекуба, конечно преобразена во куче, се качила на бродот што требало да ја однесе и да се фрли во вода. Затоа, во мојата адаптација, морав да го додадам последниот монолог на Посејдон, кој на гледачите ќе им даде одредено уверување дека сите предвидувања на Касандра ќе се остварат. Исто така, во сцената за помирување меѓу Менелај и Елена, додадов сцена која дава појасно објаснување: Атињаните, кои знаат дека Менелај повторно е заведен, ја земаат Елена во неговиот брод, но француската публика, која можеби верува во бесот на Менелај и кој мисли дека е нескротлив, чувствува потреба да го види тој пресврт. Затоа го вметнав рефренот за да ја изразам неговата огорченост.
Очигледно е дека ги жигосавте освојувачките војни и алудиравте на војната во Алжир…
САРТР: Во својата драма, Еврипид сакаше да ја осуди војната воопшто и освојувачките војни особено. Дури и кај Касандра го наоѓаме, изразен на антички јазик, современиот термин „валкана војна“. За време на војната во Алжир, „Тројанците“ ќе доживеат вистински успех со публика поволна за преговори со ФЛН. Значи, освен неговото прецизно политичко значење во контекст на своето време, работата на Еврипид ме интересираше и во однос на степенот до кој дозволува да се подигне вистинско обвинение против колонијалните војни… Младите Американци кои умираат денес во рововите на Виетнам се жртви на мистификација, слична на онаа кога младите Грци ги загубија животите – не знаејќи навистина зошто – под ѕидините на Троја…
Во ова обвинение за војна, дали ги користевте истите уреди како Еврипид?
САРТР: Не сум, сигурно не. Една критика – во овој случај критиката на војната – бара различни средства во различни епохи. Затоа ги модифицирав овие средства, ги радикализирав за да бидат достапни. Контрадикторноста на грчката трагедија за нас стана негација која уништува сè. Боговите ќе се поклонуваат со луѓето, таква е лекцијата
Каков човек бил Еврипид во контекст на неговото време?
САРТ: Еврипид глуми критичар на боговите на неговото време. Односно, тој се ограничува на самиот спор, во кој може да вовлече публика полна со сомнежи за митовите, но сè уште не способна да ги уништи. Затоа делото останува церемонија, ритуал, но преку баналноста на долгите тиради атинската публика можеше да ја открие сета залудност на овие повикувања. Во извесна смисла, Јонеско и Бекет уште еднаш го следеа методот што го користеше Еврипид: да го уништат формализмот на внатрешното, духовното, фрлајќи го на површина.
