ХЕЛЕНА ИВАНОВ
За Европа да продолжи да биде обединет блок, намалувањето на влијанието на десничарските партии е клучно, но како што стојат работите во моментов, центристичките влади во ЕУ допрва треба да им понудат соодветни решенија на своите гласачи.
Руската инвазија на Украина донесе тектонски промени во меѓународните односи и ја доведе во прашање стабилноста на постоечкиот светски поредок. Западните земји, во обид да и отежнат на Русија да ја води оваа војна, воведоа санкции без преседан против Москва. Последиците од тие санкции ги почувствуваа не само Русија, туку и многу западни земји, кои повеќе од една година се борат со сериозна енергетска криза која, во многу земји, предизвика една од најлошите кризи во животниот стандард во понова историја. Конкретно, Европската унија воведе 11 пакети санкции против Русија, кои, меѓу другото, ја ограничуваат трговијата со Русија и воспоставуваат сериозни ограничувања за увозот на руска нафта и руски гас.
Сепак, иако Европската унија делува како обединет блок против Русија, кога ќе се „гребеш“ под површината, работите сепак изгледаат поинаку и се забележуваат многу пукнатини во тоа единство. Конкретно, Унгарија беше и останува главна пречка во процесите на усвојување и спроведување на пакетот санкции, при што премиерот Виктор Орбан постојано повикуваше на укинување на санкциите во јавноста.
Дополнително, економските последици од оваа војна длабоко ги чувствуваат граѓаните на Европската унија. Многу земји-членки, а особено Германија, имаа енергетски системи кои во голема мера беа зависни од увозот на руска нафта и гас. По воведувањето на санкциите и намалувањето и укинувањето на овој увоз, трошоците за греење драстично пораснаа во сите земји на ЕУ, а општата енергетска криза брзо се претвори во криза на животниот стандард. Многу експерти предупредуваат дека крајот на војната во Украина не е на повидок и дека колку подолго трае оваа криза, толку е поголема веројатноста дека поддршката на европските граѓани ќе почне да паѓа. На крајот на краиштата, според истражувањето на Европскиот совет за надворешна политика од 2022 година, во првите 100 дена од војната, повеќето Европејци сакаа да заврши војната што е можно поскоро поради страв од економски последици и нуклеарна ескалација, дури и ако тоа крајот на војната нема да вклучува казнување на Русија. Како и на кој начин европските политичари ќе го задржат овој моментум на поддршка за Украина останува да се види, но важно е однапред да се размисли за ризиците.
Европското единство дополнително се усложнува со зајакнувањето на десничарските партии во загрижувачки број земји-членки. Во Италија и Шведска на изборите победија екстремно десничарските партии, додека во Германија, Франција и Шпанија се зголемува популарноста на екстремно десничарските партии. Продлабочувањето на економската и животната криза многу лесно може дополнително да ја зајакне десницата, а актуелните влади се уште не понудиле адекватни решенија. Ситуацијата ја усложнува и фактот што мнозинството од овие десничарски партии се скептични кон ЕУ, сакаат посилна суверена политика и намалување на овластувањата на Унијата во земјите-членки. Затоа, за да продолжи Европа да биде обединет блок, клучно е да се намали влијанието на десничарските партии, но како што стојат работите во моментов, центристичките влади во ЕУ сè уште не им понудиле соодветни решенија на своите гласачи.
Дури и политиката на проширување е во делумна криза. Фактот дека високите функционери остануваат посветени на идејата за проширување најдобро отелотворена во говорот на Урсула фон дер Лајен, во кој таа недвосмислено вели дека иднината на Украина, Молдавија и на Западен Балкан е во Европската Унија, секако е за пофалба. . Сепак, останува нејасно дали и кога овие земји ќе влезат во блокот, а најновото истражување покажува дека граѓаните на земјите членки се многу поделени кога станува збор за политиката на проширување. Граѓаните на постарите земји-членки како Германија, Франција и Австрија се многу помалку ентузијасти за идејата за проширување отколку граѓаните на поновите земји-членки како што се, на пример, Полска. Меѓу другото, за доцнење на овој процес придонесе и внатрешната поделеност на ЕУ кога станува збор за проширувањето, што го намали апетитот за прием кај некои земји кандидати. Поточно, во Србија, според последните податоци, повеќе граѓани се против влез во ЕУ отколку за, а во Северна Македонија голем број граѓани се убедени дека никогаш нема да влезат во блокот.
Сепак, постои „светлина на крајот од тунелот“ за Западен Балкан, Украина и Молдавија, пред се затоа што лидерите на ЕУ (и покрај спротивното мислење на нивните гласачи) генерално ја поддржуваат политиката на проширување и активно работат на вклучување на овие земји во европски блок. Конзистентна политика што го поддржува проширувањето многу веројатно може да има позитивен ефект врз расположението на граѓаните во Украина, Молдавија и Западен Балкан и да го врати апетитот за приклучување кон блокот.
За жал за ЕУ, внатрешните поделби не се единствениот предизвик со кој ЕУ во моментов се соочува. Прво, ЕУ сè уште не ја совладала целосно улогата на преговарач меѓу Косово и Србија. Процесот на нормализација се одолговлекува веќе една деценија, а во последно време се чини дека секоја рунда преговори е чекор наназад. Конкретно, договорите беа претежно прифатени вербално, но не беа спроведени во пракса, а во времето кога беше пишуван овој текст, преговарачкиот процес беше де факто напуштен кога премиерот на Косово, Албин Курти, го отфрли компромисот од ЕУ кој бараше дека првиот чекор во процесот на нормализација ќе биде формирањето на Заедницата на српските општини (обврска што Косово ја прифати уште во 2013 година, а се уште не е исполнета). Покрај тоа што преговорите имаа минимален ефект врз нормализацијата, ситуацијата во Косово значително се влоши во последните неколку месеци и ескалациите станаа ендемични во овој регион, а многумина се прашуваат дали е дојдено време некој друг да ја преземе улога на преговарач наместо на ЕУ.
Второ, на повидок е зајакнувањето на Кина, што станува хроничен предизвик за ЕУ (и за целиот Запад). Од една страна, многу политичари се согласуваат дека со Кина мора да се разговара и да се соработува поради нејзината големина и влијание. Од друга страна, многумина сметаат дека ваквата соработка со Кина ќе се исплати, на сличен начин како соработката со Русија. Досега европските политичари не најдоа ефикасен начин да се справат со овој предизвик и да формираат стратешки односи со Кина кои пред се би биле во краткорочен, но и долгорочен интерес на ЕУ.
Руската инвазија на Украина предизвика тектонски промени во глобалниот поредок и го принуди светот да постои во постојана нестабилност и неизвесност. Дополнително, таа откри многу поделби и внатрешни предизвици со кои се соочуваат многу западни земји, а пред сè ЕУ: внатрешни поделби за клучните политички и социјални прашања, нестратешки односи и преголемо потпирање на ризичните земји како Русија и Кина. и зајакнување на десничарските партии поради голем број незадоволни граѓани. Во оваа геополитичка ситуација, ЕУ не може да си дозволи повеќе поделби и мора што поскоро да се справи со моментално постоечките поделби. Во спротивно, ризикува да ја ослабне својата позиција и отвора можност непријателските држави да ги искористат „пукнатините“ во единството во своја полза.
Предметите на руската инвазија на Украина, предизвиците со кои се соочува ЕУ, нејзиното проширување и потенцијалните решенија за горенаведените проблеми ќе бидат детално разгледани на белградската безбедносна конференција, организирана од Белградскиот центар, која ќе ги собере Европејците од 11 до 13 октомври во Белград и светски лидери, функционери и експерти.
(Авторката е истражувач во Истражувачкиот центар Хенри Џексон)
