Владата понуди 5.722 хектари за зголемување на производството на сончоглед на 10.000 тони. Може ли да се вратат старите пејсажи во земјава?
Од Скопје и Куманово, се до српско Врање, себара продавница каде што маслото за јадење поевтинува. Пет пакувања од по 12 литри, уште нешто на попуст, па дома. Ова е викенд шемата на толпа Македонци последниве месеци.
И се исплати затоа што нафтата ја купуваа поевтино во однос на соседите. Луипувачите велат дека разликата во цената ги надминува патните трошоци. Така граѓаните се справуваат со економската криза поради војната во Украина и пандемијата со Ковид. А како се снаоѓа државата и стопанството?
„КРИСТАЛ“ ОТКУПУВА СЕ’ Државата донекаде успеа да ги убеди граѓаните дека ќе има масла без ценовни шокови и покрај тоа што деновиве се укинуваат антикризните мерки кои некако ги контролираа цените. Но, останува прашањето, кое е долгорочното решение?
Владата и бизнисмените велат дека треба да инвестираат во одгледување сончоглед и да ја удвојат посеаната површина, потсетувајќи се на деведесетите кога Северна Македонија имаше големи површини под оваа култура и беше земја со сончоглед што произведуваше доволно за домашниот пазар, а понекогаш имаше и за извоз.
Според Централното биро за статистика, рекордот е поставен во 1989 година, кога под оваа култура биле засеани 46.000 хектари, а за 15 години површината била намалена на 4.000.
Дека удвојувањето позитивно ќе се одрази се согласува и Зоран Димов, професор на Факултетот за земјоделски науки и храна во Скопје. „Според тоа, ќе се зголеми производството на семиња за масло за јадење. Тоа секако позитивно би се одразило на директните учесници (производители, преработувачи) и населението, бидејќи во јавноста се создава позитивна слика дека значителен дел од потрошената нафта е резултат на домашни суровини. Од друга страна, тоа нема да влијае на цената бидејќи тие се пазарни производи и во тој дел доколку нема популистички мерки интервенциите би биле минимални“, вели Димов.
Во април, владата понуди да даде под закуп 5.722 хектари државно земјиште за одгледување стратешки култури за да го зголеми производството на сончоглед на околу 10.000 тони.
„Очекувам удвојување следната година. Верувам дека на среден и долг рок ќе успееме да го намалиме увозот и да станеме увозно независни“, вели министерот за земјоделство Љупчо Николовски, посочувајќи го прстот на спасот кон Националниот план за производство на храна.
Според него, договорното производство на сончоглед е најдоброто решение, така што Владата ќе ги мотивира земјоделците со околу 60 евра стимулации за купување ѓубрива и уште 90 евра по хектар за секој земјоделец кој ќе произведе над 1,5 тони сончоглед по хектар.
Кога владина делегација во април ја посети единствената фабрика за преработка на сончоглед и масло за јадење Кристал 1923, попозната по старото име „Благој Ѓорев“ од Велес, министерот Николовски и раководството на комбинатот се согласија дека удвојувањето на засеаните површини е добро решение, а директорот Горан Лазов вети дека ќе ја откупи целата реколта.
„Минатата година купивме помалку од 4.000 тони. Доколку се зголемат површините, нема да оставиме ниеден сончогледов плод неоткупен“, изјави директорот на Кристал, Горан Лазов.
КОЛКАВ Е ПРОСЕЧНИОТ ПРИНОС? Влада и Кристал се оптимисти, но некои експерти, како Зоран Димов, се претпазливи. Кога станува збор за маслодајните семиња, тој ја поздравува иницијативата, но прашува и „зошто дојдовме во ваква состојба и дали требаше да се случи сегашната ситуација, па да почнеме да размислуваме за подобрување на секторот“.
Со правилен асортиман и правилна примена на агротехнички мерки, кои би гарантирале просечен принос од околу 1,8 тони по хектар, потоа добра откупна цена, навремена наплата и одржување на субвенцијата на сегашното ниво, одговорно тврдам дека површините од 15.000 хектари и повеќе се – реалност, а може да обезбеди третина до половина од потребите за масло за јадење од сопствени суровини“, вели Димов.
Тој додава дека на македонските земјоделци им треба „кеш род“ и дека сончогледот е добро решение за оваа намена, но подобро решение е да се вклучи и маслодајната репка.
„Она што е дополнителна предност е преработувачкиот капацитет, поточно Кристал, кој може да го обработи целото производство“, објаснува професор Димов.
„Теориите дека можеме да произведуваме и да ги задоволиме потребите за масло за јадење од сопствени суровини се малку преоптимистички. Треба да поставиме цел да ги реализираме планираните 15.000 хектари во период од пет години. Така, производството на некогашните 30.000 хектари можеби не е недостижно“, смета Димов.
Сличен став има и Илија Каров, професор во пензија на Земјоделскиот факултет во Штип. Според него, Владата сега е на добар пат, но пред се мора да ги убеди и охрабри земјоделците дека нивното производство ќе се откупи.
„Очекувам дека ако годинава се оди според планот и откупот биде како што ветивме, производителите на семки од сончоглед да се охрабрат и следната година да произведат уште повеќе. Тоа би било добро и за производителите и за дел од индустријата, а со стабилизирање на цените на суровините, вештачките ѓубрива и хербицидите“, се надева тој.
