Како преживеан од Втората светска војна помогнал да ги осуди садистите. Добро се сеќавал на нивните ликови а никогаш не му го приознавале статусот на воен заробеник
Поминаа 78 години од ослободувањето на концентрациониот логор Дахау, во последните денови од Втората светска војна во Европа.
Велшки војник ќе стане единствениот британски затвореник што ќе сведочи на идно судење за воени злосторства. Наредникот Еван Левелин Едвардс, познат како Вин, бил професионален војник во велшкиот полк. Но, речиси осум месеци, од крајот на 1943 година, тој беше затвореник во озлогласениот германски логор.
Вин, тогаш на 33 години, редовно бил тепан и изгубил половина од вкупната телесна тежина пред конечно да биде префрлен на друга локација. Неговото сведочење за злоупотребата на судењето за воени злосторства спонзорирано од САД – што се одржа во истиот логор неколку месеци по неговото ослободување – помогна да се осудат некои од сторителите.
На крајот, 36 чувари и други службеници на кампот беа осудени на смрт.
Што беше Дахау?
Дахау, во близина на Минхен, беше првиот концентрационен логор основан од нацистите во 1933 година. Се верува дека таму биле затворени повеќе од 200.000 луѓе. Најпрвин биле чувани политички затвореници, комунисти и други „државни непријатели“, но подоцна и германски Евреи. Повеќе од 40.000 луѓе загинаа таму пред американските трупи да го ослободат во 1945 година. Стотици загинаа додека беа принудени да маршираат кон југ додека се приближуваа американските сили
На судењето за воени злосторства, 42 службеници на логорот беа прогласени за виновни, а 36 од нив беа осудени на смрт. Од нив, 23 беа обесени во мај 1946 година
Некои смртни случаи биле предизвикани и од медицински експерименти, а д-р Клаус Шилинг сè уште работел на своите записи неколку часа пред егзекуцијата.
„Тефи“ (Велшанецот) Едвардс, како што неизбежно го нарекуваа неговите колеги, првпат беше заробен од Италијанците во Северна Африка во февруари 1942 година, но успеа да избега неколку пати – иако никогаш за долго.
За време на еден од најдолгите периоди на бегство низ Италија, тој украл велосипед пред да биде повторно фатен.
И тогаш тој избега низ прозорецот со уште двајца офицери на РАФ додека беше префрлен во Германија со воз во септември 1943 година.
Тој беше повторно заробен додека се обидуваше сам да стигне до сојузничките трупи еден месец подоцна со друг воз. Вина бил предаден од италијански цивил со кој се спријателувал, кој му дал цивилна облека.
Тој беше испрашуван и претепан од германски офицери поради дрскост, пред да биде ставен на транспорт со околу 200 други затвореници.
Вин бил префрлен во Дахау со друг воз, овој пат со лисици – кои морале да му бидат отстранети од рацете кога пристигнал во кампот.
Новодојдените биле принудени да стојат голи на дожд три часа, по што им биле дадени ледени бањи и топол туш, што довело до смрт на 20 лица од пневмонија. На облеката мораше да носи црвен триаголник, знак на политички затвореник.
Условите беа ужасни, а Вин ризикуваше мачење откако украде парче од зелка за да го додаде на скудната порција супа.
„Следењата беа лоши, еден ден еден леб за осум лица, друг ден еден леб за 12 лица, четвртина литар супа од компири или четири валкани компири“, рече тој на судењето.
„Ме однесоа во зградата и ме тепаа“ Тој детално ја опиша злоупотребата во својата официјална изјава: „Никогаш не заборавив дека сум Британец, но понекогаш гладот ми го заматуваше умот и грабав што било. Бев префрлен во болница во ноември, но видов и слушнав како толку многу затвореници им вбризгуваа болести и други работи што ми беше драго што бев пуштен на слобода. Тогаш морав да работам во каменолом. Дежурниот капо бил затвореник по име Нол, копиле на човек кој многу слобдно ги користеше чизмите и тупаниците. Тој ги мразеше Англичаните, ме пријави во СС велејќи дека сум мрзелив. Поради ова ме одведоа во зградата и ме претепаа. Потоа ми ставија лисици за левата рака и ми обесија од колкот на таванот, што траеше дваесетина минути и болката беше неподнослива. Истата вечер, рацете ми беа врзани зад грб и закачени на кука на ѕидот. Во двата случаи, моите стапала беа на дваесет сантиметри од земјата. Откако ме спуштија, морав да правам вежби“.
Вин исто така опишал колку затвореници умирале и колку бил очаен.
„Во тоа време десет печки за крематориум работеа дење и ноќе додека затворениците се фрлаа на електричните жици што го опкружуваа логорот, а болницата постојано исфрлаше многу трупови. Што би значело уште еден труп, ништо“.
Вин се обидел да ја убеди администрацијата на логорот дека е активен британски војник, но офицерот на Гестапо Јохан Кик го нарекол лажго и го претепал пдофицерите на СС. Се тетеравел едвај свесен, следното утро во 7:30 часот пред болницата во кампот со 15 исфрлени заби и расекотини на главата и на левото око.
„Моите рани беа сошиени со едноставна игла и конец“, се сеќава тој.
Конечно, Вин беше префрлен од логорот во блискиот Минхен, но не пред дополнително сослушување и држење во „лоша“ ќелија, сè уште во облеката што ја носеше од неговото заробување во Италија.
Потоа бил префрлен во Салцбург, Австрија, каде една старица се сожалила на него додека го воделе бос низ снегот до железничката станица и му дала пар стари чевли.
Редок чин на милост што никогаш не го заборавил.
Кога влегол во Дахау, тежел 69,8 килограми. Кога излегол имал 41 килограм.
Вин исто така остана со лузни на лицето и куцаше кога одеше.
По војната, Вин, тогаш 35-годишен и тазе оженет со Лилијан Харли – тие се запознале преку програма за допишување на заробениците – се вратил во Минхен за да сведочи.
Го чекал автомобил за да го однесе во Лондон кога се вратил на свадба и доби покана да биде сведок.
Транскриптите од сведочењето на судењето, кои ги донел дома со себе, раскажуваат за она што тој го видел.
„Во Дахау, стотици луѓе беа нападнати со гас, претепани до смрт, изгладнети до смрт“, рече Вин на судењето.
„Стотици новогодишни елки околу кампот го означуваат гробот на секој руски војник, полски свештеник или дури и руско момче на возраст меѓу осум и 15 години, кои ги претрпеа истите суровости и мачења на СС и Гестапо – обучени садисти кои уживаа да гледаат човек како гладува. до смрт или уживал во тепање или мачење луѓе“.
Успеал детално да опише некои од луѓето кои го малтретирале, како и една жена, една од секретарките на командирот, која била сведок на тепањето и еднаш застанала над него и го плукнала.
Вин тврдеше дека Кристоф Нол, капо назначен да ги надгледува другите, еднаш се фалел дека убил човек до смрт и се верува дека клоцнал полски свештеник во гениталиите.
И Кик и Нол беа обесени во мај 1946 година.
Тој за друг затворски службеник, поранешен актер, рече дека тој бил „индиректно причина за 500 камшикувања за кои знам само јас“.
Вин, за кој се верува дека е по потекло од централен Велс, живеел со Лили во улицата Нора во областа Рут во Кардиф, но починал во 1959 година.
Неговиот внук Џереми Хекман – кој никогаш не добил шанса да го запознае лично – ја пренесе оваа приказна. „Никогаш не зборуваше за тоа, но тетка ми ги зачува сите весници“, вели тој.
„По војната, мислам дека не работеше – мислам дека беше малку скршен човек, како да се каже, прилично погоден од она низ кое помина, но сепак успеа да се смири.
Џереми рече: „Постојано размислувам за тоа како можев тоа да бидам јас, тоа не е филмски херој – тоа е човек што го познавате од соседството“.
