Дадена е конечно законска рамка за судење на силувањата во време на војните во поранешна Југославија, но женските организации сметаат дека таа рамка е претесна
Законот конечно беше донесен во 2015 година, со силно застапување од страна на женските групи дека нема рок за поднесување барања и дека износите на пропишаниот месечен и еднократен надомест одговараат на основните животни потреби и барем делумно го компензираат занемарувањето на правата. на жртви на сексуално насилство во претходните две децении. Нела Памуковиќ наведува дека „предупредиле и дека дефиницијата за сексуално насилство во Законот е претесна бидејќи сексуалното насилство е дефинирано со „затворена листа на незаконски дејствија“, и дека посочиле дека, „иако е евидентно дека, на пример, развратните дејствија и сексуалното вознемирување немаат иста тежина како облиците на сексуално насилство наведени во Законот, тие секако треба да бидат вклучени во законот за да се обезбедат правата на оние лица кои, по овие основи, би можеле да имаат претрпено трајна траума со оглед на воените услови извршување на дело“. Иако во Законот, покрај затворениот круг на дејствија, има и отворена одредба „друга форма на сексуално насилство со споредлива тежина“, Памуковиќ објаснува дека „сигурно постои страв како ќе се толкува одредбата доколку се појават други облици, што не се експлицитно споменати“.
Маријана Сењак наведува дека до последниот предлог на предлог-законот не биле сигурни дали ќе ја вметнат одредбата дека нема да има рок. Таа додава дека тоа е многу значајно, особено ако се земе предвид видот на траумата. „Кога некој ќе поднесе барање и кога ќе го отвори прашањето, односно јавно ќе проговори за траумата на сексуалното насилство што ја доживеал, зависи од степенот на закрепнување на жртвата. Дури кога ќе биде доволно овластен, кога ќе најде сила да зборува за тоа, ќе почне да се бори за остварување на своите права“, вели Сењак.
До крајот на мај 2016 година, во Хрватска се поднесени 146 барања, а 105 жртви постигнале статус и право на компензација. Сè уште во процесот на донесување на законот, феминистичките организации, исто така, ги критикуваа одредбите што му даваат значителни овластувања на министерот за прашања на ветераните во однос на Комисијата за жртви на силување во војна, телото задолжено за доделување статус. „Ова се покажа како точно многу брзо, со оглед на тоа што министерот ги разреши членовите на Комисијата и го блокираше спроведувањето на законот“, вели Памуковиќ. Навистина, по привременото стопирање на работата на Комисијата, министерот за бранители во септември годинава одлучи да разреши шест члена. „Жртвите на сексуалното насилство во војната, по повеќе од дваесет години запоставување повторно станаа жртви на предизборни политички манипулации и тоа го сметаме за неприфатливо“, се вели во соопштението на Мрежата на жени на Хрватска во врска со овие отпуштања.
Јасно е дека практиката на земјите од регионот укажува дека законите со кои се овозможува компензација за жените кои преживеале сексуално насилство во војната не биле лесно да се донесат и дека нивното спроведување е уште потешко и дека политичките струи продолжуваат да преовладуваат над правда со која сите жртви имаат право. Србија не само што имаше можност да научи од овие примери, туку требаше да биде прва што ќе преземе одговорност и ќе обезбеди можност за враќање на достоинството на жените кои биле силувани за време на војните што ги водеше. А сепак, шаблонот опишан од феминистичката авторка Сузан Браунмилер уште во 1970 година во „Против нашата волја: жени, мажи, силување“ секогаш се чини дека е ист – „луѓето кои силуваат ретко признаваат силување“.
На крајот на 2014 година, Министерството за труд, вработување, ветерани и социјални работи на Република Србија иницираше усвојување на нов закон за цивилни жртви на војната. Со оглед на тоа што за оваа работа не се консултирале со граѓанскиот сектор, Фондот за хуманитарно право испратил приговори на текстот на законот до Министерството. До крајот на 2015 година немаше нови информации од Министерството на оваа тема, а потоа во медиумите се појавија натписи дека се уште се работи на законот и дека наскоро ќе биде донесен. Иако ФХП никогаш официјално не доби работна верзија на новиот предлог-закон, тие успеаја да добијат увид. „Ништо не е променето што се однесува до цивилните жртви. Во едно ќе ги вклучи граѓанските и прашањата на ветераните. Со тоа што овој дел за борците е подобрен и уреден, а делот што се однесува на цивилните жртви од војната е само залепен без промени“, вели Милица Костиќ.
На овој нацрт реагираше комесарот на Советот на Европа за човекови права, Нилс Муижниекс, кој во септември годинава испрати писмо до министерот на надлежното министерство, Александар Вулин, во кое го привлече вниманието на важноста да се препознае жртви на воени настани. „Иако предлог-законот значително го подобри правниот статус на ветераните и нивните семејства, тој целосно изостави некои категории на воени жртви (околу 15.000 лица), како што се семејствата на исчезнатите лица, жртвите на сексуално насилство во војната и жртвите на акциите. на српските вооружени сили“, се наведува во писмото.
Коментирајќи го актуелниот нацрт-закон со кој се привилегирани борците, Костиќ вели дека тоа е логично од перспектива на државата затоа што има деловен однос со борците – вие работевте за државата, јас морам да ги гарантирам вашите права, додека цивилните жртви на војната секогаш се оставаат настрана. „Секогаш е прашање, зошто државата Србија да се занимава со тоа кога, наводно, немало војна на нејзина територија. Прво, тој мора да се справи со сторителите бидејќи тие живеат во Србија и тоа е сосема јасно. Србија беше учесник во речиси сите војни во поранешна Југославија (со исклучок на Македонија) и голем број воени учесници од српска националност од Хрватска и Босна и Херцеговина по војните добија српско државјанство и се населиле таму, а голем број сторителите на воени злосторства живеат во Србија, вклучително и сторителите на сексуално насилство. Второ, голем број бегалци, вклучително и жртви на сексуално насилство, трајно се населиле на територијата на Србија“, вели Костиќ.
Поради сето горенаведено, во 2015 година, Фондот за хуманитарно право го подготви својот модел на Закон за правата на цивилните жртви – Повреда на човековите права во вооружени конфликти и во врска со вооружените конфликти во периодот од 1991 до 2001 година. „Овој модел е создаден со идеја да се подигне прашањето во очите на јавноста, дури и ако е само професионално, и со надеж дека ќе се третира како добронамерен обид да се работи на таа тема. вели Костиќ. Иако го препратиле до надлежните и другите министерства, Костиќ наведува дека никогаш не добиле никаков одговор.
Овој модел на закон го признава статусот на жртвите на сексуално насилство во војна, но и значително ги подобрува одредбите од постојниот закон. Испуштањето на одредбата дека делото мора да го изврши „непријателска војска“ е особено важно, бидејќи го отвора кругот на извршители на кривичното дело, а од искуствата на жените знаеме дека не било невообичаено тие да бидат силувани од мажи од иста националност. Оваа одредба ја истакна Сташа Зајовиќ, зборувајќи за граѓаните Роми кои беа принудени да го напуштат Косово со своите семејства во 1999 година. „Ромките – каде се денес? Во какви услови живеат? Дали воопшто се осмелуваат да зборуваат за тоа? Преживеаја сексуално насилство од сите страни“, вели Зајовиќ, прашувајќи се како сегашниот закон ќе го дефинира нивниот непријател.
А сепак, овој модел пропишува и конкретен рок за поднесување барање (3 години), чие ограничување е веќе разговарано. За жртвите на сексуално насилство, важно е да се обезбеди посебен специјализиран третман и психолошка поддршка, што овој модел закон не го пропишува. Може да постои и оправдан страв дека Канцеларијата за доделување статус, која, според овој модел, би била составена од тројца членови од државната служба, без разлика на долгорочниот ангажман во областа на човековите права, би била недоволно чувствителна и експертска. во случаи на сексуално насилство, и дека би било значајно во нејзината работа да учествува претставник на граѓанското општество од една од женските организации. Во оваа смисла, важно е и овој модел на закон да се разбере како план на кој може да се работи, што беше целта на Фондот за хуманитарно право.
Во Србија нема статистички податоци или проценки за бројот на жени кои биле силувани за време на војната. Една од првите организации до кои жените можеа да се обратат за поддршка беше Автономниот женски центар против сексуално насилство, кој беше создаден во 1993 година со оваа цел. „Автономниот женски центар против сексуално насилство е создаден за да организира емоционална поддршка за жените кои преживеале сексуално насилство во воените зони во Хрватска и Босна и Херцеговина, а подоцна и во Косово. Многумина од нив останаа да живеат во Србија. Од нашето искуство со работа со жени знаеме дека имало и такви кои биле силувани од мажи од сите националности“, вели Лепа Млаѓеновиќ. Според неа, дури и да има само неколку жени кои би можеле да имаат корист од овој закон, државата Србија мора да го воведе. „Ова потврдува дека сексуалното насилство во војната постоело и дека државата се грижи за женските граѓани кои преживеале ваков вид криминал“, вели таа. Млаѓеновиќ смета дека одредбата ќе влезе во законот, но дека се поставува прашањето „дали тоа ќе биде заради жените и признавањето на нивните маки или за одредени политички цели“. Сепак, таа повторува дека пред, а особено после тоа, нашето општество треба да помине долг пат за да преземе одговорност, да ја отстрани стигмата и да ги поддржи жените кои живеат со тешки трауми.
(крај)
