Украинскиот режисер Сергеј Лозница ќе биде претседател на жирито на овогодинешниот Сараевски филмски фестивал, кој ќе се одржи од 15 до 22 август. Ексклузивно за Национал, тој зборува за својот филм „Двајца обвинители“, кој исто така ќе биде прикажан во Сараево, а се занимава со големите чистки на Сталин.
На овогодинешниот Сараевски филмски фестивал, кој ќе се одржи од 15 до 22 август, претседател на жирито ќе биде познатиот украински режисер Сергеј Лозница (60). Во оваа пригода, на фестивалот ќе биде прикажан и неговиот нов филм „Двајца обвинители“, кој се натпреваруваше за Златната палма на овогодинешниот Кански филмски фестивал.
Дејствието на филмот „Двајца обвинители“ се одвива во 1937 година во Советскиот Сојуз, за време на таканаречените големи чистки, кога Сталин безмилосно се справувал со своите непријатели. Младиот обвинител добил писмо од затвореник кој тврди дека е целосно невин, тој заклучил дека станува збор за корупција во тајната служба на НКВД на Сталин и сакал да го ослободи невиниот човек.
Ова е уште еден од серијата играни филмови и документарци на Лозница, во кои тој се занимава со недоволно истражената историја на неговата поранешна земја. Тој е Украинец роден во Белорусија, а во последните неколку години се најде во неверојатна филмска и политичка ситуација. Тој поднесе оставка од Европската филмска академија затоа што таа не ја осуди силно агресијата на Русија врз Украина, а Украинската филмска академија го исклучи од своето членство затоа што тврдеше дека тој не ја обвини доволно силно Русија за агресија врз Украина. И покрај сето тоа, Русија ги осуди неговите постапки.
Во најавата за филмот, рековте дека сакате да покажете како ништо не се променило во Русија од времето на Сталин до денес, времето на Путин. Каде ги најдовте сличностите помеѓу тие два периода, помеѓу кои поминаа 90 години?
– Историски гледано, двајцата се различни политички личности, комунистички лидери кои не ја претставуваат целата земја. Двајцата се различни, но системот што го воспоставија и моќта што ја имаат се исти.
Дали мислите дека луѓето треба да се потсетат на тоа?
– Како што знаете, во претходните филмови се занимавав со трагични настани од руската историја затоа што верувам дека ние, како општество, немаме единствено мислење за тоа што се случувало во тоа време. Дури и немаме потребно знаење за да разбереме како бил организиран системот. По распадот на Советскиот Сојуз, судење како она во Нирнберг по Втората светска војна не беше организирано. Никој не направи ништо за да некои работи никогаш повеќе да не се случат. Знаете какви злосторства се случија, но никогаш немаше организирано судење на луѓето што ги извршија тие злосторства. Од друга страна, овие злосторства немаат рок на застарување, па затоа судењето секогаш може да се одржи, бидејќи, станува збор за сериозни злосторства. Припадници на многу народи биле убиени. Зборувам за воени злосторства извршени врз различни етнички групи како што се Германци, Евреи и Татари. Зборувам за 150 илјади Литванци кои биле мачени во Сибир. Тие беа оставени на температура од минус 30 степени Целзиусови во шумите без храна. Многумина умреа. Никогаш ништо не беше преземено и руските владетели од тоа време никогаш не беа судени. И затоа овој режим се врати на власт.
Дали тоа е главната причина зошто продолжувате да снимате играни филмови и документарци на оваа тема?
– Точно. Јас пораснав во земја каде што историјата беше скриена, никогаш не се зборуваше правилно и отворено за неа, немаше разговор за Гулагот, граѓанската војна по Октомвриската револуција и Втората светска војна. Што се случи, како се случи, зошто Русите влегоа во Втората светска војна со потпишан договор со Германија, зошто Русија потоа ги окупираше балтичките земји и Полска. Како Карелија, која беше дел од Финска, стана република во Русија? Една третина од територијата на Финска ѝ припадна на Русија по финско-руската војна во 1939 година. Русите ја окупираа Финска како што сега ја окупираа Украина, а пред тоа и Грузија и Чеченија.
Дејствието на филмот „Двајца обвинители“ се одвива во 1937 година, кога владеењето на Сталин беше на својот врв. Дали затоа го сместивте филмот во тој период?
– Таа година, теророт на Сталин го достигна својот врв. 700 илјади луѓе беа убиени само во затворите. Луѓето беа уапсени и фрлени во затвори без судење. Тие беа убиени по испрашување, тројца луѓе донесуваа одлуки за тоа. Тие беа убиени во затворите во Москва, Киев, Ленинград, Минск… Тоа беше терор над целата нација. Некој ќе каже дека за време на владеењето на Сталин беа убиени еден милион луѓе, а бидејќи Русија тогаш имаше 190 милиони жители, тоа е помалку од еден процент. Но, не можеме да гледаме на тоа на тој начин бидејќи тие луѓе имаа семејства, тоа беше трагедија за сите нив. Некои од убиените беа искрени комунисти, а некои беа искрени непријатели на комунизмот. Немаше логика во убивањето на сите тие луѓе. Не знаевте што да очекувате, дали ја поддржувате владата, дали не ја поддржувате, дали ја игнорирате. На овој начин, во општеството се создаде атмосфера на страв.
Главниот лик на филмот е млад обвинител кој се залага за правда за време на владеењето на Сталин. Како би го опишале тоа?
– Тој е идеалист, како и многу луѓе во тоа време. Тој е романтичен идеалист кој не ги разбира околностите во кои живее. Тој е првата генерација родена за време или по Октомвриската револуција. Значи, имал околу 22 години во 1937 година, роден е во 1915 година. Дури и тој период, по Октомвриската револуција, не бил правилно опишан во Русија. Тоа било време кога многу луѓе во Советскиот Сојуз се бореле за подобра иднина, а некои од нив биле мачени и убиени во затворите на Сталин. Најлошо од сè, тие велеле дека умираат за Сталин. Во тоа време живееле многу идеалисти, а Сталин се ослободил од сите нив. До почетокот на Втората светска војна, тој ги убил речиси сите што учествувале со него во Октомвриската револуција. Троцки, Каменев, Зиновјев, Бухарин, ги убил сите, а го сторил тоа и со своите блиски пријатели.
За вашиот филм „Благодатна жена“ од 2017 година, инспирација најдовте во истоимениот расказ на Достоевски. Филмот „Двајца обвинители“ е базиран на истоимената книга од Григориј Демидов. Како користите литературно дело при снимање филм?
-За да избегнам забуна, во случајот со филмот „Благодатната жена“ не употребив ниту една реченица од неговата книга. Всушност стануваше збор само за инспирација. Што се однесува до книгата „Двајцата обвинители“, тоа е филмска адаптација во која вклучив некои елементи од други книги. На пример, во сцената од возот, кога непознато лице ја раскажува својата приказна, користев делови од книгата „Мртви души“ на Гогољ. Во книгата „Мртви души“ го имате ликот на капетанот Копејкин. Ја користев неговата приказна, но на ироничен начин и го променив крајот на таа приказна. Не го пренесов тој дел од книгата детално, но се обидов да ја зачувам основната идеја.
Познати сте како автор на документарни филмови. На кој начин вашата документарна работа влијаеше врз вашата работа на долгометражни филмови?
-Тоа имаше значајно влијание. На пример, во 2018 година го снимив играниот филм „Донбас“. Беше базиран на аматерски видеа што ја прикажуваат ситуацијата во Украина. Врз основа на тие снимки, го напишав сценариото за филмот, а актерите ги играа тие сцени од аматерските видеа. А потоа ги вклучив и додатоците за да ја добијам целата приказна. Искуството со документарците ми помогна да создадам игран филм.
Филмот „Двајца обвинители“ е визуелно стилизиран. Како ја комбиниравте суштината на книгата што опишува темни времиња со вашата уметничка креативност?
– Не сум единствената личност што го прави филмот. Исто така, има снимател, сценограф и костимограф. За секој филм, вклучително и овој, прво ги поставив правилата. Правилото во случајот со „Двајцата обвинители“ беше, со оглед на тоа што поголемиот дел се одвива во затвор, дека мора да биде клаустрофобичен простор. Камерата мора да биде статична за да се почувствува клаустрофобијата на екранот. Затоа, форматот на сликата на платното е кубен. Не сакав да го користам денешниот формат 2.39:1. Дава хоризонтална слика, а сакав вертикална. Во исто време, во овој филм не користев бои што означуваат живот. Нема жолти и зелени бои, не се користеа на облека и слично. Користев бои што означуваат смрт, црна, сива, кафеава. Понекогаш црвена, но темноцрвена, бојата на крвта. Темно сината е бојата на облеката на затворските чувари. Сакав гледачите да го добијат чувството за тоа што се случува во затворот преку боите.
Така создадовте, ако не се лажам, врска со Кафка и неговите дела.
– Многу кафкијански работи се случуваат во нашите животи. Само погледнете ја политичката ситуација. Кој можеше да очекува дека американскиот претседател ќе каже дека рускиот претседател не е криминалец. Напротив, тој рече дека се договориле, дека се партнери. Неверојатно е. Тоа е Кафка. Секако, бев инспириран од книгата на Кафка „Процес“, како и од некои негови кратки раскази како што е „Во казнената колонија“. Во исто време, на почетокот на 20 век, Кафка ја опиша бирократската цивилизација во која живееме денес.
Дали кафкијанската ситуација е онаа во која западнавте пред три години кога бевте исклучени од Украинската филмска академија? Дали ситуацијата се промени во меѓувреме?
– Не ме интересира тоа. Јас си го правам своето и не се менувам. Јас правам што сакам и не ми е гајле за луѓето што ме избркаа од академијата. Не треба да ја сметаме Украинската филмска академија за организација што ја претставува целата филмска заедница во Украина. Соработувам со украински филмски работници на моите филмови, Украинците од филмската индустрија соработуваат со мене без никакви проблеми. Тие ме поддржуваат и се на моја страна.
Оние што ве отфрлија тврдеа дека сте космополит, што се сметаше за негативно.
– Јас сум граѓанин на Украина, но се сметам за Европеец. Живеам во Западна Европа во последните 25 години. Моментално живеам во Берлин и Вилнус, помеѓу Германија и Литванија.
Го споменавме времето на владеењето на Сталин. Како се чувствувате во врска со фактот дека неодамна беше поставена статуа на Сталин на станицата на московското метро? Што мислеше Путин со тоа?
– Не знам што сакаше со тоа. Никој не знае што сака. Во грузискиот град Гори, родното место на Сталин, има негова биста. И бистата на Мераб Мамардашвили, големиот грузиски филозоф од времето на Советскиот Сојуз, кој исто така е роден во Гори. А потоа забележав на интернет дека е поставена биста на Сталин во Мелитопол, украински град кој сега е под руска контрола. Се чини дека одвреме-навреме некои чудни луѓе сакаат да бидат мачени во затвор или би сакале во иднина да се отвори концентрационен логор за нивните внуци. Ова е однесувањето што ни покажува дека овие луѓе ја игнорираат историјата.
Дали станува збор за носталгија?
– Не, не е носталгија. Станува збор за тоа што овие луѓе немаат срце. Тие немаат емпатија за луѓето што се мачени и убивани. Се прашувате како е ова можно? За жал, можно е.
