Чувствував огромна загуба за се што верував до тогаш. Но некако бев помирен со тоа. На крајот на краиштето животот продолжува. Деновиве е почеток на на војната во Словенија а тоа е само датум во календарот кој не ми носи некои посебни емоции. Само мала скриена тага
ИВАН ИВАЊИ
Скоро нема историски настан без да се сретнете со различни, честопати контрадикторни, „научни“ историски проценки. Кому да веруваме? Аргументите звучат добро, и тие се присилуваат едни на други да лажат. Иако знам дека е кревка, се потпирам на својата меморија. За мене, вистината е она што го знам, се сеќавам, сонувам и секогаш се трудев да бидам внимателен наблудувач. Понекогаш бев скромен учесник во историски настани.
Од раната пролет 1991 година, чувствував зло, иако не знаев во каква форма ќе нè погоди. Во германската амбасада ми беше доделен високиот орден на таа земја, во април бев една недела во Минхен, потоа во Виена. Додека членовите на Претседателството на Социјалистичка Федеративна Република Југославија се расправаа и одржуваа состаноци во различни градови, многумина се надеваа на федералната влада и нејзиниот претседател Анте Марковиќ. И тој се надеваше на нешто. И тој, како нас кои чекавме некаков исход, се покажа како наивен.
Федералната влада ја основа YUTEL (југословенска телевизија) во октомври 1990 година, со идеја за промовирање на опстанокот на Југославија. Нејзин прв директор беше мојот пријател Бата Томашевиќ, човек со големо новинарско и издавачко искуство. Тој ми понуди да бидам дел од редакцијата на самиот почеток, бидејќи претходно успешно соработувавме на многу проекти. Јас одбив. Во мојот дневник, кој го водев со децении под наслов „Збрда здола“, ја забележав причината: „… Знам дека сега сè е бесмислено“.
ДОГОВОР ЗАД ЗАТВОРЕНИ ВРАТИ Неколку години порано, на меѓународен собир на писатели во Салцбург, ми пријде германски новинар по име Наумер и ме праша дали ќе пишувам за неговата агенција за медиуми. Тој рече дека во Германија има многу мали локални и приватни радио-станици, кои според законот се обврзани да емитуваат политички вести на секој час по пет минути. Не се исплати да се ангажира специјален уредник за таа намена, така што неговата агенција Медиа Консалт ги снабдува со новости. Се согласив, се пријавив во Сојузниот комитет за информации како нивен дописник, добив акредитација и од 1986 година пишував за нив. Првиот текст во врска со тажната тема што ја паметиме деновиве беше „Војна помеѓу ЈНА и словенечката територијална одбрана“. Особено е жално што неговиот почеток му се припишува на мирниот Анте Марковиќ, првите трупови на нашата граѓанска војна се поврзани со неговото име.
Анте Марковиќ веројатно знаеше, во најмала рака, дека Слободан Милошевиќ и Милан Кучан веќе се договорија на 24 јануари 1991 година (точно на мојот 62 роденден) за мирен излез на Словенија од заедничката земја. Слоба рече дека Србија нема да создаде никакви тешкотии. Никогаш не разбрав зошто раководството на Словенија, за разлика од Македонија, избра насилен распад.
СЛОВЕНСКА ТЕРИТОРИЈАЛНА ОДБРАНА Врз основа на една од книгите на Борисав Јовиќ, кој беше претседател на СФРЈ во име на Србија, може да се заклучи дека Милошевиќ и неговата идеја е да ја ослободи Југославија од Словенија и Македонија, но дека остатокот – како додаток кон Србија со своите автономни покраини – Хрватска, Босна и Херцеговина и Црна Гора – би се централизирале. Во таква земја, Србите би имале апсолутно мнозинство, а релативно малкумина би останале надвор од таквата Југославија. Така се сеќавам на тоа.
Според идејата на Тито, законот од 1969 година ја создаде Територијалната одбрана (ТО) како дел од вооружените сили. Колку што знам, тој размислуваше за активностите на партизанските единици за време на борбата против фашизмот. Во случај на воен напад врз Југославија, ТО би го нападнал непријателот одзади, тој би можел да биде независен дури и ако врховната команда не е во можност да дејствува. Командите би биле во општините, а воената опрема и дел од оружјето би биле складирани таму. Подоцна, прописите беа дополнети со швајцарски искуства, што ги знам, бидејќи како преведувач со началникот на ГШ Виктор Бубња, бев во Швајцарија кога ги добивме нивните правила, што ги преведов за нашиот Генералштаб.
Швајцарија воопшто нема постојана армија, само некаква територијална одбрана. Мажите служат и тренираат неколку пати неколку месеци, а офицерите не се постојан, стручен штаб, туку претежно интелектуалци кои се подготвуваа за тоа на курсевите. Само во седиштето имаше неколку десетици професионалци. Според швајцарскиот устав, нема генерал, би бил избран генерал во случај на војна. Целата опрема, вклучително и оружјето, била во куќите, а одредена сума пари била добиена за нивно одржување. Дури и пилотите на воздухопловните сили беа цивили, кои работеа во цивилни авиокомпании. Како би функционирала таква вооружена сила во војна е друго прашање. Генералот Бубањ рече дека вежбите што ни беа прикажани беа одлични.
Наскоро стана јасно каква е словенечката територијална одбрана. Накратко: словенечкиот ТО ја победи Југословенската народна армија во рамките на војната, која беше многу пати посилна во однос на бројот на луѓе и подготовката на оружје и огнена моќ. Причините не е тешко да се објаснат. Подготовките започнаа во Словенија од почетокот на 1989 година. На 6 март 1991 година беше запрено заминувањето на млади луѓе од Словенија за да служат во ЈНА, на 23 март беше испратено официјално барање југословенската армија да се повлече од словенечката територија, а на почетокот на јуни словенечките војници дадоа заклетва на верност кон нивната земја.и резервните полициски сили во Словенија и територијалната одбрана беа проласени дека се „на должност“. Во зависност од изворот, податоците се различни, но заедно имале околу 35 000 борци под оружјето.
Во тоа време ЈНА во Словенија имаше околу 30 000 војници, 200 авиони и хеликоптери, 1.160 тенкови, но можеше да мобилизира многу поголема сила. Командант на Петтата воена област, кој беше задолжен за западна Југославија, беше Словенецот Конрад Колсек, кој беше против користењето на армијата за решавање на проблемите на границата. Ништо од тоа не беше тајна, заинтересираните новинари, а особено странските набудувачи, да ги нарекуваат толку учтиво, лесно можат легално да пристапат до сите податоци. Кој разговараше со луѓето на теренот, знаеше дека Словенците се подготвуваат за нешто, а ЈНА беше во редовна, мирна состојба, немаше движења на војници, а камоли маневри.
РАСПАД НА СОЈУЗНАТА ВЛАДА Зборував на телефон со некои од моите пријатели во Словенија, но како што се случи, моите пријатели беа истомисленици, тие беа за реформирана, постепено демократизирана, цела Југославија. Мојата, велам „глупава“ идеја тогаш беше да се укинат републиките и да се воспостави „Унија на слободни комуни на Југославија“. Коментарите што ги добив може да се сведат на неколку зборови: „Ништо во моментов не е добро, но претпоставувам дека сè ќе биде добро“.
Собранијата на Словенија и Хрватска ја прогласија својата независност на 25 јуни 1991 година, а ден потоа словенечката полиција ги презеде граничните премини, станици и царински испостави, ги отстрани симболите на СФРЈ и ги стави знаците на Словенија.
Во југословенскиот Генералштаб избувнаа расправии. Началникот Благоје Аџиќ беше за итна воена акција на широки размени, газејќи ги сите обиди за непослушност со сите свои сили, артилериски и воздушни напади. Министерот за одбрана Вељко Кадијевиќ само сакаше да се закани, предупредува на силите со кои располага ЈНА. Неговото мислење привремено победи, но тој потајно одлета за Москва и праша дали ќе поддржат воен удар доколку армијата ги смени Претседателството и сојузната влада и ја преземе власта. Москва не се согласи.
Иницијативата ја презеде Сојузната влада, поточно Анте Марковиќ, Хрват по националност, Југословен по убедување и душа. Марковиќ е обвинет дека и наредил на армијата да оди до границите и да воспостави ред. Тоа го негираше во своите мемоари, велејќи дека Кадијевиќ лажно се повикал на неговата одлука, дека тие се скарале, дека Кадијевиќ го напуштил состанокот, велејќи дека повеќе нема да доаѓа кај премиерот, иако тој беше министер за одбрана. Сојузната влада на тој начин де факто се распадна.
Кадијевиќ потоа стана активен и нареди да не се движат повеќе од 2.000 војници и не повеќе од 100 оклопни возила и тенкови. Почнаа во маршот, а не во борбената формација, ги пречека огнот на словенечката армија создаден од територијалната одбрана. Во исто време, беа нападнати сите гарнизони, сите касарни во Словенија, им беше исклучена струјата и водата, им беше прекинато снабдувањето со храна, а беа уапсени војници и офицери кои ќе се најдоа на улица или во јавен превоз.
ПРВА ЖРТВА И КАПИТУЛАЦИЈА Првиот човек кој загина во граѓанската војна во Југославија беше Словенец, пилот на хеликоптер и капетан на ЈНА Антун Мерлак. Каков апсурд, првиот убиен во таа војна може да се припише на словенечките загуби и паднатите војници на ЈНА. Првата жртва беше и Словенец и југословенски војник. Неговиот хеликоптер беше соборен од словенечкиот Т.О., иако тој превезуваше леб само за касарната. Расфрлани лебови лежеа покрај остатоците од авионот. На првиот ден од војната, загинаа десет војници на ЈНА. Бројот на жртви различно го наведуваат различни извори, не сакам да лицитирам за тоа.
Кадијевиќ се состана со Борисав Јовиќ и Слободан Милошевиќ. Милошевиќ беше незадоволен, сметаше дека армијата не треба да ги окупира словенечките граници, дека Словенија треба да се откаже и да ги брани границите на Хрватска. По десет дена беше постигнат договор за повлекување на ЈНА од Словенија, тој беше потпишан на Бриони. Иако не се викаше со тоа име, тоа беше капитулација. Следната точка на дневниот ред ќе биде Хрватска.
АКТУЕЛНИ ДАТУМ ВО КАЛЕНДАРОТ Јас не зачував силни хартии со моите текстови, ги префрлив на флопи дискови што никој компјутер не може да ги чита денес. Жал ми е за тоа, би сакал да прочитам како ги опишав настаните тогаш, додека сето тоа се случуваше. Имам само некои од насловите на моите текстови што ги забележав во дневникот: 27 јуни 1991 година, „Тенкови на границата“; 28 јуни „Војна меѓу ЈНА и Словенечката територијална одбрана“; потоа „Претседателство на СФРЈ“, „Ситуација во Словенија“, „Ситуација во Хрватска“, „Деескалација во Словенија“ итн.
Можеби најинтересно беше моето расположение. Почувствував огромна загуба на сè во што верував, но на некој начин се помирив со тоа. Не успеа. Животот продолжува. Продолжив да пишувам за весници, за таа агенција, но пред се за книги. Денес, почетокот на војната во Словенија за мене е само датум во календарот што не предизвикува посебни емоции кај мене. Само малку тивка тага. Нема Југославија, Европа се смени, некои мислат подобро. Некои од нас, се разбира, мислат дека се променило на полошо.
(продолжува
