Ја сонуваа најдобрите, ја растурија најлошите синови! Како навистина се случи падот на втората Југославија?
НЕНАД СЕЈДИНОВИЌ
Најголемиот број на толкувачи на неодамнешната реалност ќе го поврзе исчезнувањето на оваа држава со 25 јуни, 1991 година, кога парламентите на Словенија и Хрватска ја прогласија независноста. Од другата страна, културата, и покрај нациналистите, ги крши постојните бариери меѓу независните држави на претходната Југославија
Познатиот хрватски писател и новинар, еден од основачите и уредници на исто така познатиот Сплит Ферал трибјун во Сплит, Предраг Лучиќ, изрази мисла пред неполни десет години, која често се цитира и парафразира до денес. Лучиќ, кој, за жал, повеќе не е со нас, изјави дека Југославија е „наша Европска унија“, за која „најдобрите ја сонуваа, а најлошите ја уништија“. Треба да се биде нечесен и барем до одреден степен да не се согласувам со оваа изјава, бидејќи идејата за Југославија навистина лежеше на истата основа на која денес стои ЕУ – на верувањето дека различни народи, различни религии, култури и традиции можат да создадат функционална заедница со меѓусебно почитување. Исто така, оние што ја уништија, покрај наследството на варварски национализам, беа и клептомани кои ги миеја рацете со крв за да ги реализираат своите луди идеи и истовремено станаа енормно богати.
Процесот на распаѓање на Југославија го изнесе на површината на локалните „народи и народности“ најлошото што беше во нив. Имајќи предвид дека сè уште е најлошото на површината, и дека се создадоа локални општества, барем во најголема мера – од оваа позиција се чини нереално дека толку разновидна, мултиетничка држава како Југославија некогаш би можела да постои на овие простори. Се чини дека само сонувавме за таа земја.
И покрај сите свои значителни недостатоци, втората Југославија е земја на која многумина многу убаво се сеќаваат, дури триесет години по нејзиниот колапс и покрај ужасните војни што следуваа по тој колапс. Пред распаѓањето на големата држава, новосадскиот поет Воислав Деспотов предложи да се смени името во – Југосталгија, тврдејќи дека ќе страдаме за оваа земја Југоносталгија е омразен термин кај доминантните националисти, но југоносталгичарите – меѓу нив и оние што ќе тврдат дека не се – се присутни во сите земји што се појавија од СФРЈ. Дури и меѓу оние кои дури не биле родени или биле деца кога таа не успеала. Некои ќе речат дека всушност постоеле две Југославија: едната се состои од огромна бирократија, богохулни, крути и анахористички политичари и репресивен апарат, а другиот дека роди импозантна култура (на која културите на поранешните југословенски држави можат само да и позавидат), хумано општество, силна економија, меѓународен углед, па дури и – во последната фаза – слобода на мислата и говорот. Тие велат дека во СФРЈ имало повеќе политички плурализам отколку во многу денешни повеќепартиски држави на Балканот. Оние што се носталгични се сеќаваат на таа друга Југославија, тврдејќи дека државите кои се појавија од поранешната држава во 90-тите години на минатиот век го зачуваа само она што беше најлошо во неа – гореспоменатите репресивни апарати, вклучително моќни тајни служби и неуништиви бирократии.
Нема консензус за тоа кога всушност се случил распадот на втората Југославија. Сепак, повеќето толкувачи на нашата неодамнешна реалност ќе го поврзат исчезнувањето на оваа земја со 25 јуни 1991 година, кога парламентите на Словенија и Хрватска прогласија независност. Имајќи предвид дека Обединетите нации ги признаа овие две држави само скоро една година подоцна, дел од СФРЈ ќе биде врзан за тој датум, односно 22.05.1992 година. Некои ќе одат подалеку во минатото и ќе кажат дека Југославија се распадна во 1974 година, кога беше усвоен Уставот, што де факто ја направи оваа држава конфедерација, додека други со добра причина ќе тврдат дека таа исчезна кога дојде на власт во Србија.Милошевиќ, кој со својата агресивна, несреќна и „несмасна“ политика започна процес на распаѓање, што беше невозможно да се запре, дури и ако сите сили на вселената се обединат да ја зачуваат големата балканска држава.
Сепак, процесот на распаѓање на Југославија траеше долго, скоро две децении и заврши со независност на Црна Гора во 2006 година и т.н. еднострана декларација за независност на Косово (2008). Никој сериозен нема да каже дека Југославија исчезна во моментот кога Федерална Република Југославија беше трансформиран во државна унија на Србија и Црна Гора во 2003 година.
Триесет години по распадот, Хрватска и Словенија се членки на Европската унија, додека другите земји се на долг, бескраен и неизвесен пат кон членството во оваа заедница. Регионот сè уште е во маѓепсан националистички круг, под силно влијание на ужасните војни во 90-тите години на минатиот век. Духовите од минатото се стекнаа со државјанство. По падот на режимот на Милошевиќ и промената на власта во другите држави од поранешна Југославија, односите во регионот се релаксираа, но потоа ситуацијата се смени на полошо – може да се каже дека реториката на национална омраза беше доминантна во втората половина од 1980-тите и во текот на 1990-тите е и денес присутна. Во Србија, оние што создадоа војни и злосторства во текот на 90-тите години на минатиот
век, повторно се на власт, Босна и Херцеговина останува заложник на националистичките елити, Црна Гора се соочува со сериозни внатрешни турбуленции, Косово „не е во рајот, ниту на земјата“, а Северна Македонија сè уште се опоравува од авторитарниот режим на Никола Груевски …
Различни нон пејпери кои се појавуваат укажуваат дека процесот на „преструктуирање“ на поранешната земја може да не биде завршен, а песимистите ќе кажат дека не се исклучени ниту нови војни. Од друга страна, културата, и покрај националистите, ги сруши постојните бариери, па – и на крајот на краиштата – можеме да зборуваме за заедничка култура на екс-југословенскиот простор, без разлика дали е елитна или популарна. Културата сведочи дека граѓаните и народите од оваа област се неразделно поврзани и испреплетени со заедничката историја и судбина. За тоа сведочи т.н. обични луѓе кои шетаат низ оваа област, чувствувајќи се како дома од Македонија до Словенија.
(продолжува)
