Кинескиот лидер со посетата на Москва како да прогласи дека вов овој миг е најмоќниот човек во светот. Путин е принуден речиси целосно да прифати визија што подразбира конфликт со САД
ЖЕЉКО ТРКАНЕЦ
Транзицијата од меѓународниот поредок по Студената војна е сè поочигледна, светот веќе влезе во период на мултиполарност обележан со моќна Кина, агресивна Русија, Индија што го бара своето место, но и регионални групи кои сè уште не се позиционирале додека бараат идентитет: ЕУ, но сè повеќе АСЕАН.
Собирот на лидерите во Москва на прославата на Денот на победата во петок, 9 мај, со цел, покрај тројцата претседатели, кинескиот Си Џинпинг, бразилскиот Луиз Инасио Лула да Силва и египетскиот Абдел Фатах ал-Сиси, да бидат лидерите на земјите што се детектираат како автократски, а многу од нив би можеле безбедно да ги наречеме диктатури, како што се воената хунта во Буркина Фасо, Венецуела, Куба или Мјанмар.
НЕКОИ МОРАА ДА ДОЈДАТ Забележливо е присуството на голем број држави што беа создадени по распадот на Советскиот Сојуз со „претседателите“ на две покраини што се отцепија од Грузија, Абхазија и Јужна Осетија. Лидерите на централноазиските „рамнини“ дојдоа од нужда, бидејќи се притиснати меѓу Кина и Русија, па иако се обидуваат да изградат соработка со ЕУ и САД, тие се свесни дека мора да развиваат коректни односи со два големи соседа, од кои едниот е во воен режим: им беше полесно да донесат одлука да дојдат бидејќи дојде и Си. Александар Вучиќ, претседателот на Србија, немаше избор, мораше да дојде бидејќи истекуваше договорот за купување гас по преференцијални цени, па мораше да клекне пред Путин за да обезбеди продолжување. Словачкиот премиер Роберт Фицо реши да им покаже на сите во ЕУ дека може да прави што сака дури и по цена на протести во земјата, но најмногу го интересираат рускиот гас и нафта.
Русија покажа дека може да обврзе голем број земји околу себе, што, иако станува збор за отпадници во меѓународниот поредок, претставува одреден успех: Путин може да каже дека парадата беше потврда за неговиот глобален статус, колку и да е малку и слаб и што и да мислат ЕУ и САД за тоа.
Путин одговори дека Русија и Кина отсекогаш стоеле заедно и се поддржувале едни со други, и дека пријателството меѓу двете земји е нераскинливо. Тој изрази подготвеност да одржува тесна стратешка комуникација со Си со цел да се постигнат стратешки насоки за развој на односите меѓу Русија и Кина, заеднички да се соочат со предизвиците на сложената меѓународна ситуација, да ја продлабочат сеопфатната стратешка координација, да ги заштитат заедничките интереси на двете земји и заеднички да се залагаат за пофер и подемократски мултиполарен свет.
ДОГОВОРИ ШТОНЕ СЕ ОБЈАВИЈА На 4 февруари 2022 година, две недели пред руската агресија врз Украина, Си и Путин прогласија „партнерство без граници“, логичката основа на нивните односи се рефлектира во дефиницијата за „несојуз, неконфронтација и недејствување против која било трета страна“, што беше подигнато на ново ниво со новите договори, кои не беа објавени. Кинескиот „Глобал тајмс“ пишува: „Договорите не само што внесуваат нов импулс во односите меѓу Кина и Русија, туку и ја одразуваат заедничката одговорност на двете земји во зачувувањето на наследството од Втората светска војна и придонесувањето кон изградбата на глобалното управување и човечкиот напредок“.
Си беше јасен, изминатите десет години донесоа длабока трансформација на меѓународниот пејзаж, но и важни пресвртници и достигнувања во развојот на кинеско-руските односи. „Императив е да останеме бранители на светскиот поредок во духот на еднаквоста и правдата“, рече Си без трепкање додека Русија спроведува агресија против Украина. Додавајќи: „Како позитивно стабилизирачки и проактивни фактори на меѓународната заедница, Кина и Русија треба непоколебливо да стојат една покрај друга, решително да го поддржуваат системот на меѓународни односи центриран на ООН и светскиот поредок заснован на меѓународното право и континуирано да промовираат фер и уреден мултилатерализам низ целиот свет. Клучно е тие да останат двигатели на глобалното управување во духот на меѓусебна поддршка“.
ОД СОРАБОТКА СО САД ПУТИН ОТИДЕ ВО КОНФРОНТАЦИЈА Путин го доби она што го сакаше од посетата на Си, големо име на сцената од која заедно ја гледаа воената парада. Кинескиот претседател уште еднаш потврди дека е потребно да се решат „коренските причини“ за украинската криза, повикувајќи на фер и траен мир. Поради ова, императорот на Кремљ мораше речиси целосно да ја прифати глобалната визија на Си, што подразбира средба со САД во време кога Москва се надеваше дека, преку преговори за Украина, може да постигне ново ниво на соработка со Вашингтон врз основа на деловни односи и поделба на сферите. Кога станува збор за тој план, Кремљ ќе мора да ги даде приоритет на кинеските интереси, бидејќи без помошта на Пекинг не би можел да води војна. Си доби сè што сакаше, и колку што изгледа, сепак не мораше да се согласи на нов гасовод што премногу би ја врзал Кина со Русија за снабдување.
Пошироката слика е јасна, Пекинг создава стратешка длабочина со силно поврзување на Москва со своите интереси, така што западниот дел од земјата, слабо населен и затоа ранлив, е безбеден за него – иако двете страни постојано зборуваат за големото минато на двете земји, во Пекинг добро се сеќаваат на војните што ги водеа со Русија кон крајот на 19 век, кога изгубија значителен дел од територијата, а Москва влезе во Пацификот. Имаше и војни со Советскиот Сојуз, во двата случаи Кина беше послаба и мораше да прави отстапки. Сега ситуацијата се промени, Пекинг сака стабилна Евроазија за да може да тргува и со Европа на тој начин – развива и алтернативен трговски пат преку „рамнините“ и Каспиското Езеро што ја заобиколува Русија, претпазливоста никогаш не е доволна. Задачата на Русија во големата стратегија на Кина е целосно да го поддржи Пекинг во конфликтот со САД на глобално ниво и да предизвика раскол во ЕУ и НАТО на регионално ниво.
КИНА САКА ПРОДОЛЖУВАЊЕ НА ВОЈНАТА ВО УКРАИНА Посетата на Си на Москва беше делумно порака до САД и Западот како целина дека Русија е негова, да, ќе го употребам тој збор, вазал, и дека секоја идеја за одвојување (обратен Кисинџер, како што велат многумина) нема шанси. Кина е на крајот задоволна од продолжувањето на војната во Украина, што ја ослабува ЕУ и, делумно, ги врзува капацитетите на САД. „Си и Путин ветија дека решително ќе се спротивстават на она што го опишаа како политика на „двојно ограничување“ на САД насочена и кон Русија и кон Кина.
Заедничката изјава ја нагласи намерата на двете земји да ја продлабочат соработката во сите сектори, вклучително и воениот. Си рече дека Кина и Русија мора да го отстранат надворешното мешање и да се спротивстават на унилатерализмот и малтретирањето“, заклучи Ројтерс.
Изминатата недела откри дека координацијата за која зборуваше Си веќе постои, поширока од само Русија и Кина. Демократската Народна Република Кореја (ДНРК) на Северна Кореја испрати војници во Русија за да помогнат во протерувањето на украинските трупи од рускиот пограничен регион Курск, а двете страни го признаа ова. Таа земја, исто така, ѝ обезбеди на Русија огромни количини оружје, првенствено артилериска муниција, добивајќи нафта за возврат и, што е поважно за нејзиното раководство, помош во вселенската и балистичката ракетна програма – можеби дури и во развојот на нуклеарно оружје. Ова е третата точка на координирана акција. Четвртата е Исламската Република Иран.
СТРАТЕШКА ГРЕШКА НА НОВИОТ ПРЕТСЕДАТЕЛ Трамп направи тактичка грешка на почетокот на својот мандат, која полека се претвора во стратешка. Во силна желба да дејствува брзо и да постигне многу, тој започна серија истовремени преговори со земјите што ја сочинуваат првата линија на кинескиот пол: со Русија за Украина, со Иран за нуклеарната програма и со Пекинг за царините, и тој не би имал ништо против нови преговори со севернокорејскиот диктатор Ким Џонг Ун. Белата куќа, можеби, а тоа навистина би било наивно, веруваше дека станува збор за одделни разговори од билатерален карактер, во повеќето од кои ќе дејствуваат од позиција на моќна сила, како во односот со Лондон. што падна во вода штом пристигна информацијата дека ќе седне со Иран. Техеран веднаш испрати луѓе во Пекинг каде што создадоа заедничка преговарачка позиција со Русија и Кина, а по секоја рунда разговори, иранската страна ги известуваше деталите до Пекинг и Москва. Координација, како што вели Си во Москва.
Исто така, рускиот министер за надворешни работи Сергеј Лавров се погрижи Кина да ги знае сите детали од преговорите за Украина и подобрувањето на руско-американските односи. Од друга страна, ЕУ и азиските партнери на Америка не знаеја дека американско-иранските преговори ќе започнат буквално сè до денот пред состанокот.
МИНА ВРЕМЕТО КОГА ПЕКИНГ МУ ЗАВИДУВАШЕ НА ВАШИНГТОН Тоа е клучен пресврт на сцената на натпреварот меѓу големите сили, до неодамна Пекинг многу им завидуваше на бројните сојузници на Вашингтон на кои можеше да се потпре во секое време, сојуз на демократии што неформално постоеше од крајот на Втората светска војна и доживеа одредена формална форма за време на администрацијата на Џо Бајден: идејата за формирање модел на воена соработка во Пацификот што би ги отсликал некои од елементите на НАТО беше контурата на реализацијата на таа заедница како најмоќен пол во меѓународните односи. Трамп го уништи. Москва, Пекинг и Техеран аплаудираа и сè уште не можат да бидат изненадени од неговата ирационална одлука.
Редоследот на настаните поврзани со преговорите покажува дека четирите сили собрани околу Кина, поддржани од земји како Куба и Венецуела, и Буркина Фасо и други слични на неа, се премногу слаби и недоволно важни за да можат да влијаат на глобалните процеси – тие успешно дејствуваат во ограничувањето на „унилатерализмот“ на САД. Нивните интереси се јасни, Иран сака отстранување на строгите санкции за да може нормално да продава нафта и да привлекува странски инвестиции, а воедно да ја зачува својата цивилна нуклеарна програма.
Целта на Кина е по секоја цена да избегне трговска војна со САД и, според заедничкото соопштение објавено во понеделник, се чини дека е на вистинскиот пат. По дводневните разговори во Женева, беше договорено дека тарифите од неодржливи нивоа еднакви на ембарго (САД за кинески увоз 145 проценти, Кина за американски увоз 125 проценти) ќе бидат намалени на само 10 проценти со 90-дневна суспензија на претходните тарифи. Русија сака пред сè да го зачува Крим, по можност што е можно повеќе од окупираните територии преку кои би влијаела на понатамошниот развој на Украина. САД сакаат победа во сите преговори, што генерално е недефинирано освен во трговската војна, каде што министерот за финансии Скот Бесент покажува дека има значително ниво на автономија во дејствувањето.
Интересна секвенца во пристапот кон преговорите на трите земји го привлекува вниманието на внимателен набљудувач – Сун Цу дефинираше дека задачата на добар воен лидер е да избере поволен терен, проценувајќи го вистинското време. Не се случи сè според плановите, но Пекинг покажа вештина во адаптација, што Дарвин го дефинираше како услов за опстанок.
Русија прва ги започна преговорите, намерно одложувајќи ги за да ги процени границите на толеранцијата на Трамп. Минатиот четврток, 8 мај, Трамп сериозно ѝ се закани на Москва ако не се согласи на 30-дневен прекин на огнот, што е повеќе од поволен момент бидејќи финалето се водеше кон важна цел, парадата. Во сабота, Путин ќе му одговори на Трамп со тоа што ќе ја покани Украина на преговори без предуслови во четврток во Истанбул.
Трамп ентузијастички се согласува и му кажува на Киев да прифати. Зеленски се откажува од условите за прекин на огнот пред преговорите. Трговските преговори започнуваат во сабота, кои беа чувствителни за двете страни, Кина сè уште се бори со економски тешкотии и за неа е важно да избегне конфликт со САД, но тоа не е лесно ниту за Вашингтон бидејќи мораше да исклучи голем број компании и сектори од кинеските царини кои би претрпеле огромни штети со увоз на нивните производи од Кина, на пример Apple. Некои компании веќе се подготвија за царински штрајк со зголемување на цените, па Трамп мораше да ѝ каже на јавноста дека не е исклучено да има тешкотии поради царините, неговата порака дека не секое девојче треба да има толку многу кукли не наиде на добар одѕив откако Мател објави дека цената на Барби ќе се зголеми.
Потрошувачкото општество не ги сака ваквите ситуации. Повеќе од еднаш напишав дека не верувам во случајности во меѓународните односи, има настани што се појавуваат ненадејно, но анализата брзо ќе потврди дека не станува збор за случајност, туку за процес што, поради големиот број настани, не успеавме да го доловиме како целина за време на развојот. Не верувам дека Иран случајно ја одложил четвртата рунда преговори за да ја префрли во минатата недела, 11 мај, бидејќи така Американците се нашле во три арени на настани од извонредно значење. Русија веројатно рекла дека ако бидат погодени со санкции, ќе го охрабрат Иран повторно да ги одложи преговорите и да биде несоработка, што Трамп не го сака бидејќи ќе се соочи со пораз и притисок од израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху да ја нападне Исламската Република.
