Секој ден пристигнуваат потврди дека пандемијата ги изненадила и најразвиените општества, чии здравствени слуќби се ослабени со неолибералната рационализација. После Вухан во Кина, Ломбардија во Италија, Мадрид во Шпанија, вирусот ковид – 19 започна да царува и во Њујорк
МИЛАН МИЛОШЕВИЌ
Има многу сличности помеѓу она што се случуваше за време на пандемијата на вирусот „Ксавид-19“ со „Зараза“ Стивен Содерберг, во која хероина умира четири дена откако се закачила на мистериозен вирус во Хонг Конг, го посетила љубовникот во Чикаго, го шири вирусот насекаде светот и го предизвика морето.
Кога тој филм започна да се емитува во 2011 година, американскиот Центар за контрола и спречување на болести мораше да каже дека тоа не е документарен филм. Ребека Кац, директорка на Центарот за глобални студии за здравје и безбедност на Универзитетот Џoрџтаун, вели дека е среќна што тоа ќе им го покаже на студентите додека предава за нови заразни болести. Во 2020 година, Националното јавно радио на САД дури спроведе и т.н. проверка на факти, откривајќи дека вирусот во филмот уби животи на 20 проценти од заразените, додека вирусот корона беше смртоносен засега во само околу 2% од случаите.
„Њујорк пост“ пишува дека авторите на филмот се консултирале со Лори Гарет, која со децении ги следи епидемиите, служела како советник на Советот за надворешни работи, а во 1994 година го објавила бестселерот „Доаѓањето на чумата: новите болести во светот што е надвор од рамнотежа“.
ТАЈНО ТЕСТИРАЊЕ: Медицинскиот трилер на Холивуд не е осамен пример за пандемичен тревог. Од 2015 година, основачот и филантроп на Мајкрософт, Бил Гејтс, се обврза да инвестира повеќе (и нешто инвестираше) во истражување на вакцини и лекови. На 28 февруари, тој напиша во напис во „Њукорк медикал џорнал“ дека му се чинело дека ковид-19 започнал да се однесува како патоген и тоамод типот „еднаш во еден век“; дека сепак се надева дека ова не е така, но дека треба да се постапува какотоа да е така, сè додека не се покаже спротивното.
Дури уште во јануари, кога Светската здравствена организација инсистираше на тоа дека новиот вирус има „ограничени можности за пренесување од човек на човек“, Тревор Бедфорд, експерт за еволуција и заразни болести во Центарот за истражување на ракот со седиште во Сиетл. Тврдеше дека вирусот, каков и да е, може да се пренесе лесно, како и обичниот грип. Подоцна истражувањето на Бедфорд покажало дека некој заразен со вирусот корона пристигнал во областа Сиетл на 15 јануари, тивко ге ширел без да биде забележан наредните шест недели. Нешто околу 20 јануари, Бедфорд го предупредуваше секој жив службеник што сакаше да го слушне на овој факт.
На 24 јануари, Американскиот центар за контрола и спречување на болести објави дека има развиено тест за откривање на болеста, но Управата за храна и лекови на САД не може да го одобри. Во наредните десет дена, помошник директор на лабораторијата за клиничка вирологија на универзитетот Вашингтон, Алекс Гренингер сакаше да го проба овој тест. Експертот за инфективни болести во Сиетл, Хелен Чу, одлучи да не чека повеќе за владините службеници. Беше тестирано во лабораторијата Гренингер без официјално одобрение. Резултатот беше позитивен. „Вирусот е веќе насекаде“, изјави таа подоцна за Њујорк Тајмс.
ПРИКАЗНА ОД ЗАПАДНАТА СТРАНА Студијата на Империал колеџот во Лондон предвидуваше дека до 2,2 милиони Американци може да бидат заразени во наредните месеци. Истиот ден кога беше објавено студијата, кај водечкиот истражувач се појави треска и тој почна да кашла. Тој бил заразен со вирусот ковид-19.
Вирусот пристигна и во Њујорк. Минатата недела, 22 март, улиците на Менхетен беа многу тивки. Продавниците беа затворени после20 часот, а прозорците од Бруклин до Бафало беа затемни. На њујорчаните им било речено да останат во своите домови. Забрането е собирање луѓе на јавни места. Некои улици се затворени за да се обезбеди повеќе простор за пешачки сообраќај.
Гувернерот на Њујорк, Ендру Комо не ги затвори паркот Ван Кортланд во Бронкс, Централ Парк во Менхетен и Проспект Парк во Бруклин, оценувајќи дека тие се доволно големи за луѓето да останат на растојание едни од други. Детските игралишта остануваат отворени, со предупредување дека редовно се дезинфицираат и родителите се одговорни да ги чуваат своите деца на безбедно растојание од другите деца.
Работниците во Центарот Бронкс Кер, во соседството каде живеат многу Доминиканци, започнаа да поставуваат шатори за тестирање на пациенти со симптоми слични на грип. Секојдневно се тестирале 16.000 случаи. Во Бруклин и Квинс во понеделник, 23 март, имало 3.000 луѓе позитивни за коронарен вирус, и 10.764 во целиот Њујорк – во тој момент повеќе отколку во цела Јужна Кореја. До понеделник, 23 март, 450 лица беа на интензивна нега во Њујорк, а 114 починаа. Во САД се регистрирани 140 нови смртни случаи за еден ден. Со повеќе од 46.000 заболени, Соединетите Држави се привближи до Италија на 23 март (околу 70.000 заболени).
Во САД, ковид-19 се чини дека се однесува поинаку отколку во Кина – во поголема мерка ги напаѓа младите луѓе. Во Њуујорк погодени се 53 проценти од оние на возраст меѓу 18 и 49 години.
ВОЕНА БОЛНИЦА НА ПРИСТАНИШТЕТО Гувернерот Ендру Комо најави мерки за сместување на нов бран на пациенти, вклучувајќи три привремени болници во горе њујорк и изградба на голем медицински камп во центарот „Џекоб Џевис“ на култната Западна страна на Менхетен.
Тој исто така побара од претседателот Трамп да ја прилагоди регулативата од студената војна за производство во време на на војна, односно федералните власти да го национализираат производството на медицински материјали и респиратори, но производството сепак беше организирано без национализација. Претседателот Трамп ја активираше Националната гарда во Њујорк, Калифорнија и Вашингтон, каде што вирусот брзо се шири.
Воено санитетскиот брод „Комфор“ е испратен во пристаништето во Њујорк, и ќе се користи како болница за оние заразени со вирусот корона. Бродот „Мерси“ со седиште во Сан Диего бил испратен во Лос Анџелес, каде што е и фокусот на епидемијата. Во Калифорнија, до понеделник, 23 март, имало 2.193 пациенти и 40 мртви.
И покрај ова, според „Лос Анџелес Тајмс“, во неделата, плажата Хуниперо на Лонг Бич беше полна, иако е тоа место каде е запишана првата фатална инфекција на вирусот корона во САД. Власите го затворија паркингот во Санта Моника за да ги обесхрабрат луѓето да брзаат кон плажата.
Според анкетата на Пју, 56 проценти од Американците велат дека се свесни за опасноста од вирусот, а 40 проценти сепак сметаат дека приказната за вирусот е надуена. Владата на САД не е подобра.
42.000 НЕЗАШТИТНИ СЕСТРИ Кога епидемијата започна во Вухан во декември, американската влада презеде нелогични и несоодветни мерки за да го спречи нејзиното ширење: претседателот Доналд Трамп го исмејуваше вирусот и го нарече „нова измама на демократите“, објави магазинот Атлантик.
Кога е откриено ширењето на инфекцијата, во болниците немале средства да дијагностицираат дури и сериозно болни пациенти. Недостатокот на тестови ги принуди официјалните лица да ја ограничат нивната употреба. Се применуваат правила во 19 држави на САД кои виртуелно го спречиле откривањето на првите знаци на ширење на вирусот. Тестовите беа резервирани за оние што беа доволно болни за да бидат хоспитализирани и за оние што се враќаат од ранливите области.
Заслепени од недостигот на податоци за тестот, градовите во САД изгубија клучни денови. Никој не сакаше да го каже она што стана јасно во меѓувреме: февруари беше шанса да се добие како што треба. Се изгуби целиот тој месец. Ова резултира во колапс на американскиот болнички систем, кој по децении рационализација има малку резервен капацитет. „И сега живееме во ера на поплавени болници, мртви стари лица и уништена економија“, пишува Атлантик.
Во писмото до гувернерот, Здружението на медицински сестри од Њујорк соопшти дека 42.000 медицински сестри немаат опрема за заштита од вируси и дека болниците ќе престанат да работат ако станат заразени. Њујоркер ја цитираше триесетгодишната Мишел Гонзалес, медицинска сестра на интензивна нега во медицинскиот центар Монтеefор во Бронкс, кој зборува за растечкиот хаос во њујоршките болницит
Секој град во Америка има планови за пандемија, но и покрај предупредувањата на Бедфорд до службените лица задолжени за јавното здравство, останува заклучокот дека нема причина да се грижиме: „Апсолутно го држиме сè под контрола“, рече претседателот Доналд Трамп во Давос, додавајќи дека станува збор за „една личност која потекнува од Кина“ и сè ќе биде добро.
Њујоркер проценува дека одговорот на Трамп на кризата првично се сведе на минимизирање, потценување на реалноста и фалење за „неверојатната работа“ што тој ја прави во овој поглед. Го трошеше највредниот ресурс додека трае пандемијата – времето.
ЖИЖЕКОВИТЕ СПОРЕДБИ Во еден есеј, филозофот Жижек ја споредува епидемијата на нов вирус со психијатриска шема со која луѓето се соочуваат со терминална болест, опишана од Елизабет Киблер Рос во психијатриска книга „Смрт и умирање“.
Дури и за време на средновековната епидемија, населението на погодените градови реагирало слично: прво со негирање, потоа со гнев (на нашите грешни животи за кои бевме казнети, или дури и за суровиот Бог кој го дозволи тоа), потоа со „преговарање“ (не толку лошо, ајде да ги избегнуваме оние што се болни), потоа со депресијата (нашиот живот е завршен), тогаш, интересно, и со многу последователни оргии (бидејќи нашите животи завршуваат, си ги дозволуваме на сите задоволства како што се пиење или секс). И, конечно, прифаќајќи: „Еве колку сме, ајде да дејствуваме што е можно понормално“.
СПОМЕН НА 1918 ГОДИНА Во Сиетл, град кој се најде во иста позиција како Вухан на 1 јануари, на работ на појава на вирусот корона, на 7 март, повеќе од 30.000 луѓе присуствуваа на фудбалскиот натпревар на Сиетл Саундерс. Настанот потсетува на новогодишните прослави во заразениот Вухан, а за некои и на одлуките на властите на Филаделфија за време на епидемијата на шпанска треска од 1918 година, да се овозможи парада на таканаречениот „Заем за слобода“, која собра пари за воените напори. Среде таа епидемија, еден септември, двесте илјади луѓе маршираа на Брод Брит Стрит и го слушаа концертот на кралот на маршевите, Џон Филип од Солзи. Три дена подоцна, болниците во градот беа преполни со стотици мртви пациенти, наредени како цепаници.
Во Сент Луис, властите презедоа брзи и екстремни мерки: тие затворија училишта, цркви, театри и игралишта, потсетувајќи на денешниот термин „социјална дистанца“. Стапката на смртност во Сент Луис е двојно помала од онаа во Филаделфија.
Најголемата неволја за семејствата и поединците била економската: рестораните и услугите биле затворени во тоа време, а ваквите мерки ги лишувале луѓето од нивниот животен век и невработеноста драстично се проширила – ова беше пред програмата за благосостојба за време на Њу дилот на Рузвелт. Забраните за црковните служби и погребите им нанесоа емоционална и ментална болка кај луѓето.
На 3 декември 1918 година, Лос Анџелес Тајмс опиша како „духот на фиестата“ го пробиваше градот кога помина епидемијата, по „депресијата на затворените театри, цркви и сали“. Луѓето што со недели „остануваат во неволја дома“ и се придружија на толпата во центарот на градот за да слават. Продавниците беа полни со клиенти и „долгата линија на луѓе се протегаше дури и низ ходниците на Националната библиотека“.
Тие славеа кога поминуваше најлошото, дури и не знаеја дека турбулентните дваесетти се само зад аголот, пишува Поли Прајс, професор по право и глобално здравство на универзитетот Емори во Атланта и автор на „Чумата во народот“.
ЦЕНА НА ЕПИДЕМИЈАТА Економистите не се сигурни дали економското закрепнување (т.н. пресврт) ќе заврши по кризата. Претходните замаглувања сега се заменети со драматични предупредувања: ако не се преземат енергични мерки, „Квид-19“ може да зарази од 70 до 150 милиони Американци во следните неколку месеци, од кои 80 проценти би можеле да се разболат.
Пет проценти од оние што се разболуваат ќе требаат хоспитализација, а 1,2 проценти ќе умрат, според проценката на Американскиот центар за контрола и превенција на болести.
Тоа го вели и директорот на Центарот за бизнис и економски истражувања, професор по економија Мајкл Хикс, кој тврди дека до јуни стапката на невработеност во САД би можела да биде повисока отколку во кое било време по Големата депресија. Тој проценува дека цената на епидемијата во САД би можела да достигне пет трилиони долари. Покрај тоа, медицинската нега за болните би можела да чини дополнителни 2 трилиони долари. Значи, без агресивно дејствување за борба против епидемијата, нејзината цена во САД би можела да достигне околу 7 трилиони долари. Тоа се десет американски воени буџети.
