На 17 јуни 1953 година во Источен Берлин започнале работнички немири заради економската политика која буквално ја загрозувала егзистенцијата на обиниот човек. Тие изрази на улично незадоволство бргу се прошириле на територијата на Германија која била во советската зона на контрола а задушени се со помош на советски војници и тенкови
ЉУБОМИР КОСТОВСКИ
Дали знаете која е последната Сталинова желба пред смртта (5 март 1953 г.) Или барем една од последните за која се знае? Тоа е писмениот предлог упатен до челниците на Западна Германија за обединување на двата делови на оваа земја! Истиот предлог наишол на чудење, бидејќи токму генералисимусот бил диригент на многу форми на изолација на делот под негово старателство: Посебно се помни кога западните сојузници морале со авиони да носат јаглен и прехррамбени продукти во Западен Берлин заради прекини на сите комуникации со овој дел, кој формално останал во рацете на тројцата сојузници од Втората светска војна (САД, Британија и Франција). Писмото од Стлин е проценето како некаква замка и е отфрлено. Можно е Јосиф Висарионович веќе да имал сознанија дека во Источна Германија врие и дека решавањето на тамошните проблеми може многу да го чинт целиот источен блок. И навистина, токму таму се јавила првата пукнатина во советската орбита. И тоа токму кога империјата ја треселе во пост мортем турбуиленции, односно кога советското раководство било зафатено со „династички борби“ – кој ќе наследи моќникот!
Источногерманското востание од 1953 година (германски: Volksaufstand vom 17. Juni 1953 ) бил настан што се случувал од 16 јуни, имаше крешчендо на 17 јуни 1953 година а одвај се смирил до крајот на тој жежок месец. Започна со штрајк на градежните работници во Источен Берлин на 16 јуни против работните норми за време на процесот на советизација во Источна Германија. Демонстрациите во Источен Берлин се претворле во широко распространето востание против Владата на Источна Германија и Партијата за социјалистичко единство следниот ден, во кое учествувал над еден милион луѓе во околу 700 локалитети низ целата земја.
Протестите против опаѓањето на животниот стандард и непопуларните политики на советизацијата довеле до бран незадоволства што не биле лесно ставани под контрола и се заканиле со соборување на источногерманската влада. Востанието во Источен Берлин било насилно задушено од тенковите на советските сили во Германија и Kasernierte Volkspolizei (нешто како жандармерија)
Всушност по одбивањето на писмото на Сталин за создавање на една, независна Германија и на двете страни им станало јасно дека поделбата ќе остане на подолго време. Исплашени, властите во ФРГ го потпишала Договорот за Европската одбранбена заедница. И на оние од советската страна им дошло времето конечно да станат свесни дека е запалено „зелено светло“ за продолжување со „забрзаната изградба на социјализмот во ГДР“.
Овоа слика не била лесно да се голтне – како дел од поразена земја источногерманскиот граѓанин морал да плаќа воени репарации на СССР. Недостигот од основни продукти и исцрпувачките работни норми едноставно биле неспоиви а партиското раководство на чело со Валтер Улбрихт како дел од новата, планска еркономија проценило дека нивниот работник малку работи за тие плати што ги зема (и за кои и онака нема што да купи) и – ги згилемило работните обврски. Укината е приватната сопственост во индустријата, земјоделството и трговијата со што е драматично намалена понудата на стока за продажба и дошло до скок на цените на онаа понуда која останала. Државната политика за колективизација довела до тоа 40% од побогатите земјоделци во ГДР да побегнат на Запад, оставајќи над 750.000 хектари, инаку продуктивно земјиште необработено, што девело до лоша жетва во 1952 година. Во зимата 1952-1953 година, имало и сериозни прекини во снабдувањето со топлина и електрична енергија на градовите во Источна Германија.
Накусо, тоа е криза на планското стопанство во време на поствоената немаштија.
На 9 јуни, Политбирото на Улбрихт се состанало и утврдило како да одговори на упатствата на советското раководство. Иако повеќето членови на Политбирото сметале дека објавувањето на „Новиот курс“ бара внимателна подготовка во партијата и населението во целина, советскиот висок комесар за Германија Владимир Семјонов инсистирал тоа да се спроведе веднаш.. Така, програмата Нов курс е објавена во Нојес Дојчланд, официјалниот партиски весник на 11 јуни. Во коминикето совесно се критикуваа грешките направени од СЕД и најавија дека поголемиот дел од кампањата за советизација на Улбрихт сега ќе биде обратна, во спротивен смер, како што е наложено од Москва. Сега ќе има промена кон инвестиции во стоки за широка потрошувачка; ќе престанат притисоците врз малите приватни претпријатија; ќе престане присилната колективизација; а политиките против религиозните активности би биле прекинати. Но, најважно, зголемувањето на работните квоти не беше отповикано, што претставува закана за легитимитетот на марксистичко-ленинистичката држава која тврдеше дека ги претставува своите работници: буржоазијата и земјоделците имаа многу повеќе корист од Новиот курс отколку пролетаријатот. Комуникето и неговото искрено признавање на грешките од минатото шокираше и збуни многу Источни Германци, и членовите на партијата и пошироката популација. Разочарување, неверување и збунетост ги опфатијлалокалните партиски организации, чии членови се чувствувале изневерени и паничеа. Пошироката популација гледаше на Новиот курс како знак на слабост од страна на источногерманскиот режим.
Во атмосфера на општа збунетост во 9 часот наутро на 16 јуни, 300 работници од градилиштата во „Болницата Фридрихшајн“ и „Сталинали блок 40“ во Источен Берлин штрајкувале и марширале кон седиштето на Слободната германска синдикална федерација (ФДГБ) на Валштрасе; потоа до центарот на градот, кревајќи транспаренти и барајќи враќање на старите работни квоти. Барањата од работниците што штрајкуваат се прошириле за да ги опфатат политичките прашања надвор од квотите. Преку Александарплац и Унтер ден Линден (Улица на липите), повеќето од демонстрантите се преселиле до седиштето на владата на улицата Лајпцигер; други отишле во седиштето на СЕД на улицата Вилхелм-Пик. На пат, тие презеле два камиони со звучници и ги искористијле за да ги шират своите повици за генерален штрајк и демонстрации, закажани за Штраусбергер Плац во 7 часот следниот ден. Пред Домот на Владата на ГДР, брзо растечката толпа барала да разговара со Улбрихт и Гротевол.
Во Политбирото се размислувало, не можејќи да одлучи што да прави. И покрај итноста на ситуацијата, само по повеќечасовна дискусија – под притисок на демонстрантите, а веројатно и на Семјонов, рускиот „рвизор“ во Берлин , раководството одлучило да го отповика зголемувањето на работните квоти. Членовите на Политбирото изјавијле дека зголемувањето на продуктивноста сега ќе биде доброволно, а вината за штрајковите и демонстрациите го насочиле кон странските провокатори. Меѓутоа, додека еден функционер на СЕД стиггнла до зградата на Владата за да им ги соопшти вестите на работниците, агендата на демонстрантите се проширила на многу повеќе од прашањето за зголемување на работата. Раководството на СЕД беше толку изненадено сега од тој факт – се очекувало дека голем пропаганден напор ќе биде доволен за да се справи со кризата што се појавува на хоризонтот. Очигледно, тоа не било доволно, а Улбрихт веројатно го сфатил тоа само неколку часа по пресвртот. Советските власти, исто така, беа целосно изненадени од широко распространетите протести што следеле по демонстрациите во Источен Берлин. Нивниот одговор бил импровизиран и некоординиран. Подоцна истата вечер, Семјонов се состанал со раководството на СЕД и ги информираше за неговата одлука да испрати советски трупи во Берлин.
По одлуката на Семјонов, советските трупи влегле во околината на Источен Берлин во раните утрински часови на 17 јуни. Во меѓувреме, толпи работници почнаа да се собираат на Штраусбергер Плац и други јавни места и почнале да маршираат кон центарот на градот. На пат, тие наишле на безбедносните сили на ГДР – редовните и единиците на Kasernierte Volkspolizei („Касарната на народна полиција“, КВП) – кои, очигледно без инструкции, првично не интервенирале. Заедно со функционерите на СЕД и ФДЈ, полициските службеници се обиделе – и главно не успеале – да ги убедат учесниците на маршот да се вратат во своите домови и работни места. Онаму каде што полицијата посилно се обидела да ги запре протестантите, тие брзо завршиле во повлекување.. Серпак повиците преку автомобилите и велосипедите со звучници обезбедувале комуникација помеѓу различните колони учесници од надворешните области додека цело утро тие се собирале во центарот на градот. На импровизирани транспаренти и плакати, демонстрантите повторно барале враќање на старите работни квоти, но и намалување на цените, ослободување на колегите демонстранти, уапсени ден претходно, дури и слободни и фер сегермански избори. Пароли како „долу власта!“ ги имало многу а видливи биле оние „путер, а не пендреци“. Партиските плакати и статуи – особено оние што ги прикажуваат СЕД и советските водачи – биле запалени или обезличени.
До 9 часот, 25.000 луѓе се собрале пред Владата, а уште десетици илјади биле на пат кон Лајпцигер Штрасе или во Потсдамер Плац. Помеѓу 10 и 11 часот, 80 до 100 демонстранти очигледно упаднале во седиштето на Владата, видливо демонстрирајќи дека 500-те членови на Volkspolizei и Stasi веќе биле совладани. Потоа, одеднаш се појавиле советски воени возила, проследени со тенкови, за да го одбијат она што се чинело дека е непосредно преземање на власта. За еден час советските трупи ја исчистиле и изолирале областа околу седиштето на владата. Напладне, советските власти го прекинале целиот сообраќај со трамвај и метро во источниот сектор и ги затвориле сите граници на секторот кон Западен Берлин за да спречат повеќе демонстранти да стигнат до центарот на градот. Еден час подоцна, тие прогласија воена состојба во Источен Берлин. Надвор од полицискиот штаб во Источен Берлин, советски тенкови отвориле оган врз „бунтовниците“. Борбите меѓу советската армија (а подоцна и полицијата на ГДР) и демонстрантите продолжила до попладневните часови и ноќта – со, во некои случаи, тенкови и војници пукале директно во толпата.
Во текот на ноќта, Советите и Штази почнаа да апсат стотици луѓе. На крајот, до 10.000 луѓе биле приведени и најмалку 32, а спорд некои извори веројатно и 40, биле убиени, во што влегуваат и војници на советската армија кои одбиле да ги почитуваат наредбите. Откако раководството на СЕД беше ефективно парализирано во советскиот штаб во Карлшорст, контролата врз Источен Берлин им биле предадена на тамошните советски воени власти.
Секој од 24-те градови во Источна Германија со население поголемо од 50.000 доживеа сввоевидна окупација, како и приближно 80% од градовите со население меѓу 10.000 и 50.000. Приближно 339.000 луѓе учествувале во 129-те демонстрации што се одржале надвор од Берлин; над 225.000 започнале штрајкови во 332 фабрики. Главните центри на протест го вклучијле индустрискиот регион околу Хале, Мерсебург и Битерфелд, како и градовите со средна големина како Јена, Герлиц и Бранденбург. Не повеќе од 25.000 луѓе учествуваа во штрајкови и демонстрации во Лајпциг, но имало 32.000 во Магдебург, 43.000 во Дрезден, 53.000 во Потсдам и во Хале, близу 100.000.
На почетокот, ваквите демонстрации биле релативно мирни, но како што почнале да се омасовуваат тие станале понасилни. Грабежот, особено на продавниците во сопственост на владата, станале редовна појава; имало одредени палежи а многу локални функционери биле претепани подоцна, во текот на следниот ден. Во некои градови, затворите биле заземени од демонстранти, кои барале ослободување на одредени политички затвореници. Во Герлиц група од 30.000 луѓе го уништиле седиштето на комунистичката партија, канцелариите на тајната полиција и затворот, додека во Магдебург партиското седиште и затворот биле запалени..
Во меѓувреме, во селата демонстрации се одржале во над 200 населби. Сепак, многу фармери од Источна Германија не презеле колективна акција против режимот: најчестиот израз на протест во руралните области бил земјоделците да ги напуштат или да ги распуштат неодамна формираните колективни фарми (по наше – задруги) и сами да продолжат со земјоделството.
Ситуацијата во земјата е смирена на 24 јуни. Улогата на советските власти секако била клучна. Партискиот водач Улбрихт ја преживеал кризата, иако во Москва бил одамна проценет како политичка жртва чија смена може да ги смири немирите. Причината е банална – московските кадровски игри кои оделе во бескрај после смртта на Сталин. Времениот заменик Маленков му спремил „идеолошка ортома“, дури и го повикал во Москва ама додатните турбуленции (апсењето на Берија, министерот за внатрешни) ги менувалч и кремљовските одлуки. Што може да се заклучи од овие настани:
Најпрвин, дека социјалните проблеми и незадоволства лесно се претвораат во политички. Потоа дека партиските форми на пропаганда (Ноес Дојчланд и Трибуна) се недоволни за да ги држат масите под контрола – во време кога телевизијата не постоела една американска радио станица од Западен Берлин (RIAS) лесно излегла победник во пропагандната војна. (Ова ќе го зголеми потоа значењето токму на радио
Програмите во студената војна!). Благодарејќи на ова востание и посебните привилегии кои ги донела за работниците, селаните и трговијата Источна Германија станала излогот на планското стопанство кон западните соседи и очевидно обезбедила највисок стандард во целиот источен блок (не треба да се потценува традиционалната германска работливост), се до падот на Берлинскиот ѕид. Влијанието на „редот и мирот“ во оваа земја е толкаво што по обединувањето остава силен белег на политичката сцена на обединета Германија: се подржуваат партиите од левицата со подогматски погледи, но таму е извориштето на крајно десничарските и фашистички движења, дури и такви кои готвеле сериозни дестабилизација на државата и кои ги буделе духовите од хитлеровско доба. Реал социјализмот бил индикативен замрзнувач за фашизмот и особено за омраза кон се’ што е странско.
Новите пукнатини во социјалистичкиот блок ќе се шират потоа со бунт во Полска (само во Познањ), па со познатата смена на власта во Будимпешта во 1956 г. , рушењето на пашката пролет (1968 г.) , со пром,ените во Полска (1980 г.) и така натаму.
