Истрагата во Светска банка покажа дека шефовите ги местеле листите па така се случувало Чиле да оди погоре кога има десничарски власти а да паѓа надолу кога има левичарски. Па, Косово има подобри услови за водење бизнис од Италија а ние од Германија…
Веројатно многумина се сеќаваа како експремиерот и бегалец Никола Груевски се фалеше во јавните настапи со фактот дека земјава била 4-та во „Дуинг бизнис“ листата во сегментот на брзината за отворање на бизниси. Ова безмалку како да значеше дека сме „четврти на светот“ во економски постигнувања, иако таа листа ги третираше оние земји каде новите бизниси (инвестиции) многу лесно се отвораат и потоа се водат. Но и тоа беше пример како и нас не бива во нешто значајно и дека сме направила безмалку се’ за некој инветитор да се реши да ги донесе парите тука и да започне да ги умножува.
На висока позиција на таа листаземјава беше долго. Речиси постојано на топ 10, иако еднаш падна на 17-то место (2000 г.). Според последниот извештај на „Дуинг бизнис“ на Светска банка Македонија е највисоко рангирана земја од регионот. Земјата е на 12-то место глобално рангирана од 189 економии во светот. Банкарите пресметале дека Македонија особено успех покажува во неколку сектори што го олеснуваат водењето бизнис. Земјата е второ рангирана во областа за започнување бизнис. Тоа според извештајот се должи на поедноставувањето на процедурите преку задолжителна онлајн регистрација. Во категоријата „плаќање даноци“ Македонија е на седмо место. Сепак, прилично низок ранг Македонија покажува во категоријата „издавање градежни дозволи“, каде се наоѓа на 50-то место. Во извештајот се анализира рамката, која ја налагаат регулативите за бизнисот на малите и средни претпријатија, односно условите во кои тие можат да започнат дејност. Сепак извештајот на „Дуинг Бизнис“ не ги мери сите аспекти на деловното опкружување што им се важни на фирмите и на инвеститорите, како што се квалитетот на фискалното управување, другите аспекти на макроекономската стабилност, потоа корупцијата, можноста за учетсво и добивање на јавните тендери и слично! Но, веројатно и заради тоа на таа листа Македонија беше постојано рангирана повисоко од Германија.
„„Благодарение на континуираните реформи и настојувања за постојано подобрување, денес во Македонија се стопанисува побрзо и поевтино во однос на пред десет години или во однос на сегашните процедури во земјите од Европа, централна Азија и ОЕЦД. Така денес во Македонија се плаќа три пати пониска ефективна даночна стапка, три пати побрзо се увезува и извезува стока при што извозот е удвоен и намален е трговскиот дефицит, полесно се пристапува до кредити и многу побргу се решаваат стечајните постапки“, изјави фалејќи се тогашниот министер за финансии Кирил Миноски (2016 г.).
Но, зошто ни е овој вовед. Најмалку за да ја фалиме нашата државна администрација, во светлина на барањето на ДУИ таа да има скусено работно време во петоците за четири часови. Повод е веста дека откако нобеловецот Пол Ромер ја напушти Светската банка поради „врвни професионалци кои ве лажат без да трепнете“, падна огромна сенка на спом ената бизнис листа. Две години подоцна од неговиот јавно изнесен сомнеж, по внатрешна истрага, се покажа дека главната осомничена за подесување податоци на списокот на „Дуинг бизнис“ е Кристалина Георгиева, тогашна извршна директорка на Светска банка, сега шеф на ММФ.
Тажна судбина ја снајде Светска банка: по таа внатрешна истрага, па конечно се потврдија сомневањата за подесување на податоците на листата „Дуинг бизнис“. За да бидат работите уште полоши, главната осомничена во „местенката“ е Кристалина Георгијева, поранешна извршна директорка на Светска банка – сега шеф на ММФ. Независната правна истрага потврди дека „мала група директори“ на Светска банка влијаеле врз Кина и Саудиска Арабија да го зголемат својот рејтинг на листата на „Дуинг бизнис“ и да го намалат рејтингот на Азербејџан.
Само, дури и пред овој скандал, бевме сведоци на разни погрешни резултати на листата на „Дуинг бизнис“. Кажете си дали не сте се посомневале дека Северна Македонија има подобри деловни услови од Германија, Канада или Австрија? Дали е навистина полесно да се работи на Косово отколку во Италија? Бидејќи веднаш беше јасно дека корекциите се направени поради поважните земји и играчи, тука беа остварени колатерални придобивки, со неизбежни пофалби, честитки и изненадувања.
Како се изведувало ова „подесување“? Доколку рејтингот на една земја треба да се подобри, директорите едноставно ќе ја сменеле тежината, односно значењето на еден од 41 -те индикатори кои се собираат на конечниот резултат на листата. На пример, тие изјавуваат дека податоците за брзината на отворање компанија се поважни – отколку оние за висината на даночните стапки. И тогаш што? Потоа, тие ги зголемуваат првите податоци, на пример, за 20 проценти, а ги намалуваат вторите – колку што е потребно. И, на крајот на годината, светот е зачуден: во Чиле, леснотијата на водење бизнис брзо се подобрува додека десничарите се на власт и паѓа кога доаѓаат левичарите – додека оригиналните податоци за деловните услови речиси и не се променија !
Британскиот Економист пишува дека работата отишла предалеку во 2017 година, кога Кристалина Георгиева стана извршна директорка на Светска банка и кога во Светска банка гласно зборуваше за тоа како да се подобри рејтингот на Кина на листата Дуинг бизнис? Да се вклучи Макао во Кина? Немаа податоци за тој град, па работата се распадна. Или Хонг Конг? Ниту тоа не функционираше, бидејќи, велат тие, беше политички чувствително.
Две години подоцна, Џим Јонг Ким ја напушти функцијата на претседател на Светска банка и се занимава со приватна дејност, а неговата позиција всушност ја презеде Георгиева, која стана главниот лик во таа „мала група директори“ за која зборува независна истрага за фалсификување на списокот Дуинг бизнис. Заедно со неа, секако беше и авторот на листата Дуинг бизнис, Симеон ankанков. Според „Економист“, тие конечно нашле начин да го подобрат рејтингот на Кина, со тоа што од пресметката ги елиминирале двата процедура неопходни за започнување бизнис, и дополнително, исправиле претходни корекции во податоците за законските права на заштитените доверители. Не разбираш? Колку е полесно, тогаш рејтингот се менува!
Сега е многу појасно зошто во 2019 година, две години пред оваа истрага, нобеловецот Пол Ромер ја напушти функцијата директор на Светската банка, изговарајќи страшна мисла. Тој вели, грубо, вака: во мојот живот, никогаш не сум сретнал толку многу врвни професионалци на толку високи места кои лежат во твоите очи без да трепнат. И уште е појасно зошто Jimим Јонг Ким, тогашниот претседател на Светска банка, одлучи да се занимава со приватна дејност среде својот мандат. Очигледно, с anything го чека човекот ….
Меѓутоа, дали директорите на Светска банка го направија тоа за пари? Најверојатно не. Дури и независна истрага сугерира дека основниот интерес бил да се зачува мултилатерализмот, за да не падне рејтингот на посиромашните земји, дури и во годините кога побогатите земји побрзо ги подобруваат деловните услови. И се чини дека тоа и се случи на Кристалина Георгиева: мултилатерализмот повеќе не е во мода, така што прилагодувањето на рејтингот на Кина сега се зема како доказ дека денес ниту Светска банка не може да и се спротистави на Кина. Некои, сепак, гледаат на овој срамен настан како доказ за валидноста на законот на Гудхарт, кој вели: кога мерката станува цел, тогаш и таа мерка веќе не е добра. (Р.Г.)
