Во нормални услови, изборите би биле единствениот институционален излез од и онака длабоката политичка криза во која се најде Србија. Сепак, околностите се се освен нормални. Ако се земе предвид фактот дека условите под кои се одржаа претходните парламентарни избори, tie предизвикаа синџир на настани кои доведоа до општо излевање на политиката на улиците, големо прашање е дали новото гласање ќе ја смири кризата или само дополнително ja разгорe
Дека социјалната криза бара политички одговор сугерира и масовниот протест на граѓаните во центарот на Белград, претходната недела, кој на многу директен начин покажува колку е раширено незадоволството на граѓаните. И иако ниту еден од најважните политички субјекти отворено не повикува на нови избори, има се’ повеќе индиции кои укажуваат дека можеби тоа е патот по кој се оди. Едно е сигурно, можноста за парламентарни избори денеска е секако многу поверојатна отколку пред само еден месец. Кога Српската напредна партија убедливо победи на локалните избори во јуни, нејзиниот најважен член Александар Вучиќ рече дека нема да има нови избори до 2027 година. Сè укажуваше дека тоа ќе биде така – се совпадна дека таа година ќе паднат избори на сите нивоа (претседателски, парламентарни, локални), а во тој период беше планирано да се одржи и манифестацијата Експо, околу која владејачките партии се центрираа добар дел на нивната политика. Сепак, политиката не е егзактна наука и работите често не излегуваат како што некој планира.
МИРИСА НА КАМПАЊА: ГРАДОНАЧАЛНИКОТ ШАПИЌ НУДИ БЕСПЛАТНО ВОЗЕЊЕ ВО ЈСП Дека власта го чувствува теренот во таа насока може да се прочита и од изненадувачките и непотврдени информации дека Александар Вучиќ размислува за можноста да поднесе оставка, пред се’ поради разочараноста од млаката реакција на останатите партиски и коалициони партнери. Ова, очекувано, предизвика едногласна реакција кај претставниците на власта – Ана Брнабиќ изјави дека оставката на Вучиќ ќе биде „погубна за Србија“, Милош Вучиќ дека „мудроста и љубовта на Вучиќ кон Србија се најсилната движечка сила“, а Братислав Гашиќ дека тоа би било сериозен удар за одбранбениот и безбедносниот сектор на земјата.
Самиот Вучиќ одби да ги коментира наводите, но во другите изјави истакна дека не помислува да бега од оние „кои ја уништија државата“.
„Во историјата има моменти кога поради разни настани на површина излегува најлошиот талог, тињата. Доаѓа момент кога мислат дека е време да излезат на површина. Дали да бегам затоа што ја воспитав Србија, затоа што не тепам жени како нив, да бегам од тие што ја уништија оваа држава? Никогаш нема“, рече Вучиќ, додавајќи дека Србија денес е „најсилна и најразвиена“ во својата историја.
И ако молбите до претседателот да не си оди и преполните редови се поврзуваат со предизборната атмосфера, тогаш тоа го прават уште повеќе дарежливите социјални бенефиции кои се најсигурен показател дека Србија се подготвува да гласа во последните години. Покрај исполнувањето на барањата на студентите во блокадата, Вучиќ најави и поволности за купување станови за млади, што секако ги враќа сеќавањата на плаќањата со хеликоптери со кои власта заслади некои претходни изборни циклуси. Секако, тука е и импулсивната одлука на градоначалникот на Белград, Александар Шапиќ, да се откаже од плаќањето билети во јавниот превоз, што може да се прочита и како омекнување на гласачкото тело.
ПРЕСМЕТКИ МЕЃУ ПРОГРЕСИВЦИТЕ Уште од овогодинешните протести за литиум, прогресивците и нудат на опозицијата сурогат за парламентарни избори во форма на советодавен референдум за доверба на претседателот. Имајќи предвид дека личната популарност на Вучиќ е единствената константа во српската политика,
прогресивците повеќе би сакале да играат на ова поле. Во комбинација со партиската инфраструктура и ресурси со кои никој друг не може да се натпреварува, Вучиќ веројатно ќе го помине референдумот непречено, додавајќи уште еден слој на легитимитет на неговото владеење. Токму поради оваа причина опозицијата упорно ги игнорираше владините понуди.
Надлежните пред да падне натрешницата не ни помислуваа да распишат парламентарни избори. Нивниот единствен проблем беа еколошките протести, но бидејќи работата беше концентрирана на темата за литиум, за нив беше поисплатливо едноставно да чекаат да се потроши енергијата на протестот. По падот на натрешницата, пак, наидоа на проблем од поинаков вид. Ако во одреден момент оние во околината на Вучиќ мислеа дека изборите ќе бидат добра стратегија за излез од кризата што се појави, новосоздадените околности бараа претпазливост.
Падот на натрешницата што доведе до смрт на 15 лица урна еден од столбовите на комуникациската стратегија на Александар Вучиќ, кој добар дел од својата популарност во последните години ја темели на изградбата на инфраструктура. Во исто време, случајната природа на трагедијата успеа во она што не го направи опозицијата пред 12 години – да ги потресе гласачите на власта. Ова е една од причините што Владата толку решително ја отфрли можноста премиерот Милош Вучевиќ да поднесе оставка. Технички, прогресивците би можеле да најдат нов мандат, но оставката на премиерот на симболично ниво бара нови избори.
Наместо тоа, тие уште еднаш се одлучија за време-тестираната стратегија на чекање, сметајќи на тајмингот кој функционира за нив како и досега. Секој ден, додека немаше реакција од обвинителството, растеше тензијата и негодувањето кај дел од граѓаните. Опозицијата го искористи тој простор. На крајот, кога почнаа апсењата, имаше простор тоа да се толкува на неколку начини, а еден од нив е дека за тоа е одговорно блокирањето на обвинителството од опозицијата, а не ефикасната реакција на државниот апарат. Слична грешка беше направена и во случајот со политичката одговорност – временската празнина од трагедијата, но уште повеќе, начинот на кој функционерите поднесоа оставки остави впечаток на калкулација, чија примарна цел е да се смири јавноста.
Во целата оваа ситуација, власта, чекајќи да стивнат емоциите, не престана со редовни активности во оние проекти кои веќе иритираа дел од општеството. Почнаа со уривање на Стариот Савски мост, се обидоа да донесат измени во Законот за високо образование…Така дозволија кризата да се прошири на повеќе фронтови. Сега, да имаат избор веројатно им изгледа како многу поатрактивна идејата за избори?!.
Како и да е, големо прашање е како би реагирала опозицијата доколку во овој момент се распишат вонредни парламентарни избори. Партијата на слободата и правдата навистина ги бараше летово, но остана главно сама во својата желба. Од падот на настрешницата, никој експлицитно не изразил желба да се провери легитимноста на Владата, иако е побарана оставка од премиерот. Она што се чини дека е консензус меѓу најголемите опозициски партии е дека услов за какви било избори е формирање техничка влада како единствена гаранција дека тие ќе се одржат под еднакви услови. Се чини дека сите се откажаа од спроведувањето на препораките на ОДИХР, иако Србија и вети на ЕУ дека тоа ќе го стори како дел од реформската агенда.
Техничката влада изгледа како максималистичко барање, особено ако се земе предвид експлицитното отфрлање на таквата идеја од страна на Вучиќ, но опозицијата веќе еден месец игра по правилата на активистичките движења. Враќањето во институционалната рамка, во која тие играат според правилата на власта, лесно може да ги чини политичка важност во овие турбулентни околности. Затоа ширењето на протести и блокади им е најдобрата опција, бидејќи, само тоа може да ја натера власта да направи значителни отстапки. Доаѓаат празниците, а веќе на почетокот на следната година се гледаше излез од кризата.
Во целата оваа ситуација, власта, чекајќи да стивнат емоциите, не престана со редовни активности во оние проекти кои веќе иритираа дел од општеството. Почнаа со уривање на Стариот Савски мост, се обидоа да донесат измени во Законот за високо образование…Така дозволија кризата да се прошири на повеќе фронтови. Сега, да имаат избор веројатно им изгледа како многу поатрактивна идеја.
Како и да е, големо прашање е како би реагирала опозицијата доколку во овој момент се распишат вонредни парламентарни избори. Партијата на слободата и правдата навистина ги бараше летово, но остана главно сама во својата желба. Од падот на настрешницата, никој експлицитно не изразил желба да се провери легитимноста на Владата, иако е побарана оставка од премиерот. Она што се чини дека е консензус меѓу најголемите опозициски партии е дека услов за какви било избори е формирање техничка влада како единствена гаранција дека тие ќе се одржат под еднакви услови. Се чини дека сите се откажаа од спроведувањето на препораките на ОДИХР, иако Србија и вети на ЕУ дека тоа ќе го стори како дел од реформската агенда.
Техничката влада изгледа како максималистичко барање, особено ако се земе предвид експлицитното отфрлање на таквата идеја од страна на Вучиќ, но опозицијата веќе еден месец игра по правилата на активистичките движења. Враќањето во институционалната рамка, во која тие играат според правилата на власта, лесно може да ги чини политичка важност во овие турбулентни околности. Затоа ширењето на протести и блокади им е најдобрата опција, бидејќи само тоа може да ја натера власта да направи значителни отстапки. Доаѓаат празниците, а веќе на почетокот на следната година се гледаше излез од кризата.
ВЛАДАТА ЈА ОТФРЛА ИДЕЈАТА ЗА ТЕХНИЧКА ВЛАДА Според тврдењата на премиерот Милош Вучевиќ, тој излез сигурно нема да се води преку техничка влада, нагласувајќи дека порано или подоцна барањата на демонстрантите ќе се сведуваат на тоа.
„Тие сакаат да покажат дека институциите не функционираат, сакаат да ја парализираат државата и затоа излезот од оваа ситуација е преодна влада, сега има еден проблем, никогаш нема да добијат мандат за формирање преодна влада од претседателот на Републиката, тоа е нивниот проблем“, рече вчера, а да ви кажам дека ние од СНС никогаш нема да гласаме за таква влада“, рече Вучевиќ, додавајќи дека може да се зборува само за избори.
Вучевиќ додаде дека оние што протестираат се надеваат дека ќе дојде „нов Гонзалес“ и дека некој ќе го принуди државниот врв да формира преодна влада.
Со тоа што прават кардинална политичка грешка. Во протестите во 1996 и 1997 година главен мотив беше изборниот резултат, односно непризнавањето на изборната победа на опозициската коалиција во повеќе градови. Општествените и политичките околности сега се поинакви“, рече Вучевиќ.
И со секој уште поопиплив навестување за избори, темата на разговор неминовно се префрла на рејтингот. Последните јавно достапни резултати од анкетата покажуваат дека иако општеството е неспорно во превирања, прогресивците се држат изненадувачки стабилно.
СТАБИЛНИ ОЦЕНКИ Бојан Клачар, директор на Центарот за слободни избори и демократија, истакна дека има две објаснувања за тоа што рејтингот на власта и опозицијата е стабилен.
Прво, блокадите и протестите водат кон хомогенизација во двата блока, а не до радикални промени на верувањата и премини од еден во друг блок. Тоа значи дека блокот на незадоволните и оние кои се критички настроени кон власта се уште посилно убедени во нивните ставови и обратно. Друга причина е што блокадите и протестите навистина доведоа до силна хомогенизација на учесниците, но не и до политичка артикулација што ќе резултира со засилена опозиција или нивен повисок рејтинг. За да се сменат односите меѓу партиите, потребно е општествените потреси, поточно протестите, да бидат политички артикулирани и регистрирани во работата на политичките организации. На крајот, важни причини за релативната стабилност на владата се уште два показатели од истражувањето, а тоа се довербата во претседателот, кој ја симболизира владејачката коалиција и релативно висок процент на граѓани кои сметаат дека државата се движи во вистинската насока – тоа значи дека таквата перцепција ја намалува мотивацијата за учество на протести и индиректно поттикнување промени“, рече Клачар за Данас.