Во сенката на протестите заради нелегалноста на изборите во оваа земја остана фактот дека многу политичари ја еродираа својата позиција – од врвот сега влегоа во „преживување“ под цензусот. Следат многу оставки…
„Не сме задоволни, на партијата и’ треба да бара нов лидер – во тие две реченици се сведе првиот осврт на претседателот на Социјалистичката партија на Србија, Ивица Дачиќ, на резултатите од парламентарните избори на 17 декември, на кои СПС, во коалиција со Единствена Србија, според податоците на Републичката изборна комисија, освоила 6,55 отсто од гласовите, најмалку во последните 15т години. Три и пол пати помалку од вообичаените проценти за оваа опција или седум отсто помалку од последната трка, исто така со поскромни 1,8 процент. Се чини и дека ниту „домаќинската“ слика на лидерот на ЈС Драган Марковиќ Палма не беше доволна за да победи коалицијата СПС-ЈС дури и во неговото место Јагодина – во однос на освоените 23,99 отсто, има 38,23 отсто од гласовите што ги освои листата на српскиот СПС. Сепак, тешко дека Марковиќ партиската палка ќе ја препушти на некој друг.
СЕПАК, ТУКА СЕ ДРУГАРИТЕ Како што изгледа во моментов, Дачиќ има шанса да го преживее изборниот дебакл благодарение на неговите „партиски другари“. Така на лидерската средба на СПС му беше дадена целосна поддршка на претседателот на партијата. Неколку дена пред оваа средба, претседателот на Извршниот комитет на Социјалистичката партија на Србија, Владан Заграѓанин јавно му изрази поддршка на лидерот, кој изјави дека „Дачиќ е столб и громобран на партијата и дека неговата оставка, што го најави како можност во изборната ноќ, никој од социјалистите не прифаќа“.
Три дена по изборот, потпретседателката на Народната партија и претседател на Политичкиот совет на НС Санда Рашковиќ Ивиќ објави дека не само што се повлекува од врвната партија на чело со Вук Јеремиќ, туку и од политичкиот живот. Причината, како што наведе таа, се „мизерните“ 0,88 отсто од освоените гласови. Ден подоцна оставка од партиските функции поднесе и Синиша Ковачевиќ, драматург и потпретседател на НС. После тоа и самиот лидер на „народњакците“ Вук Јеремиќ поднесе оставка од функцијата претседател на партијата. Тој посочи дека, имајќи ги предвид изборните резултати, тоа е „единствениот одговорен чекор што го зачувува достоинството на партијата“ и неопходен предуслов за повторно нејзино издигнување, останувајќи верна на својата првобитна политика и принципи.
За учеството и можните коалиции на сите избори што би можеле да се одржат пред Изборното собрание на партијата ќе одлучува Претседателството на Народната партија, кое од денеска е во технички мандат“, рече Јеремиќ.
По Јеремиќ истото го направија и сите членови на Претседателството, кој поднесе оставка поради лошиот изборен резултат. За волја на вистината, зборуваме за една од ретките партии што излегоа самостојно на избори и прашање е колку други партии, не само опозициските, би го поминале цензусот во тие околности.
НЕСЛАВНО И КАЈ КОАЛИЦИИТЕ Но, не прославија ниту многу коалиции. И Бошко Обрадовиќ на 23 декември поднесе оставка од функцијата претседател на Двери бидејќи оваа организација во коалиција со Заветници на Милица Ѓурѓевиќ Стаменковски на изборите за пратеници освоила само 2,76 отсто од гласовите. Всушност, од вкупно 11 немалцински листи, само пет го поминале пребројувањето: оние околу СНС, СПС, Србија против насилството, коалицијата НАДА и движењето „Ние – гласот на народот“.
„Не успеавме на изборите затоа што бевме неврзани. Картелите што владеат со Србија беа посилни од мене и од Двера и од Народното собрание. Во Србија 30 години победуваат политички измамници, Србија ги сакаше оние што ги лажат, крадат и ги доведуваат во заблуда“, рече Обрадовиќ на конференцијата во Белград и оцени дека вината за изборниот неуспех ја имаат лидерите на патриотската опозиција.
„Грешка е што целата патриотска опозиција не се обедини во еден блок. Јас бев најголемиот поборник за обединување на десницата. Но, ние сме идеалисти, а идеалистите се будали“, рече Обрадовиќ.
За потсетување, сопругот на лидерот на „Заветници“, Стефан Стаменковски, наводно го прекинал потпишувањето на документ со кој таа партија, Нова ДСС, НС, ПОКС и Двери ќе се обврзеле за заедничко учество на изборите, со што би влегле во парламентот.
ИЗБОРИ КАКО ЧИСТИЛИШТЕ „Овие избори се еден вид чистилиште на политичките опции“. Ова го вели новинарот и програмски директор на Демостат, Зоран Пановиќ. Тој настаните од 17 декември ги гледа како своевидно чистилиште пред се на политичките опции, без оглед на, како што вели, „очигледната изборна патологија“.
„Се потврди надмоќта на СНС, радикалите на новото време, а солиден беше и резултатот на „Србија опротив насилството“ како центристичка, проевропска коалиција со леви и десни лидери и ограноци. Социјалистите можеби се во опаѓање, но сепак постојат, не заборавајте на тоа. Просторот за таканаречениот демократски национализам практично целосно го пополни Новата ДСС на Милош Јовановиќ, инаку партијата која врати дел од патината на Коштуница, старата ДСС. „На крајот, една од екстравагантните опции на Вучиќ се појави во форма на пулмологот Несторовиќ, кој е „црниот хит“ на изборите, но чија листа доби малку гласови во споредба со потенцијалот што неговите ставови навистина го имаат кај електоратот“, вели. Пановиќ за НИН.
И повторно, многу носители на листи кои не успеаја да соберат ниту три отсто од довербата на граѓаните, неопходна за усвојување на цензусот, учествуваа во работата на извршната власт во Србија пред четврт век. Како министри, вицепремиерот дури и како претседател на државата станаа непожелни при свикувањето на белградскиот и републичкиот парламент?
Откако беше министер за телекомуникации на Сојузна Република Југославија и сојузен министер за одбрана на Србија и Црна Гора, Борис Тадиќ беше избран за претседател на Србија во 2004 година. Неговите два мандата се поклопија со периодот што го помина на чело на Демократската партија – по атентатот на премиерот и лидер на ДС Зоран Ѓинѓиќ, како потпретседател на партијата ја презеде организацијата од заменикот на Ѓинѓиќ, Зоран Живковиќ. На Собранието на ДС во февруари, без партиски функции остана и вториот потпретседател Чедомир Јовановиќ, кој една година подоцна ќе ја основа Либерално-демократската партија.
Во 2014 година Тадиќ ја формираше Социјалдемократската партија, а на парламентарните избори истата година во коалиција со неколку помали партии освои 5,7 отсто од гласовите. Истата година, новооснованото движење „Доста е“ на поранешниот министер за економија Саша Радуловиќ освои два отсто од гласовите. На републичките избори две години подоцна, Тадиќ освои пет, а Радуловиќ шест отсто од гласовите, додека на плебисцитот во 2020 година, бојкотиран од мнозинството од опозицијата (вклучувајќи го и Тадиќ), суверените на Радуловиќ не го поминаа ниту ново намалениот праг од три отсто. , во коалиција со Здравата Србија на Милан Стаматовиќ. Истото беше и во 2022 година, кога коалицијата на СДС на Тадиќ и Новата партија падна на 1,72 отсто од довербата на гласачите.
СТАРИТЕ ЛИДЕРИ ЈА ИСТРОШИЈА СВОЈАТА М,ОЌ Откако, како што тврдеше Тадиќ, Драган Ѓилас, лидерот на Партијата за слобода и правда, го спречил учеството на СДС на листата на СПН, била воспоставена соработка со ДЈБ. Центристите и антиглобалистите заедно освоија само 1,18 отсто од гласовите. Дали гласачите ја сметаа оваа соработка како неприродна, дали наидоа слични и поодржливи наративи во другите политички опции или Тадиќ и Радуловиќ ги чинеа своите партии подобар резултат?
Чедомир Јовановиќ од еден од водачите на студентските протести во 1996 и 1997 година, чија непосредна причина беа кражбата на локалните избори, стана вицепремиер по убиството на Зоран Ѓинѓиќ. Во последните девет години уделот на неговата ЛДП падна од 3,36 на 0,24 отсто од гласовите, со тоа што во 2016 година влезе во парламентот во коалиција со СДС на Тадиќ. Како носител на една од седумте листи кои поднеле изборна обврзница од еден процент за трошоци за кампањата, Јовановиќ во српскиот буџет ќе треба да врати 216.700 евра. Уште една вест, се чини, која ќе ги избрише од меморијата бројните инциденти во кои учествуваше во последните години.
КОНЕЧНО АДИО И ЗА ШЕШЕЉ На десната страна на идеолошкиот спектар стои сенката на лидерот на Српската радикална партија и хашки осуденик Воислав Шешељ. Бројот и важноста на функциите што ги извршуваше – претседател на општина Земун и вицепремиер од 1998 до 2000 година – не го одразуваше забележливо лично општествено-политичко влијание. Неговото враќање од Хаг во 2014 година даде поттик за последниот, пост-прогресивен подем на радикалите – две години подоцна тие освоија 8,1 отсто од гласовите на републиканско ниво и оттогаш дефинитивно се помирија со разликата. Додуша, со неодамнешното учество на списокот на белградската СНС, кога десет илјади нивни приврзаници несомнено и помогнаа на владејачката партија да ја зачува власта во главниот град.
„Треба малку да се разделат работите. Шешељ навистина постигна лош резултат поединечно, но неговиот политички дар сигурно нема да бидат пратенички или советнички мандати во 2023 година, туку СНС, и мислам дека тој не треба да биде незадоволен. Духот на неговата политика живее преку она што Вучиќ го создаде од 2016 година, што е одржлив модел на СРС, само што не се нарекува така. Од друга страна, духот на политиката на Тадиќ не влезе во ниту една политичка организација и не е само изборен неуспех“, рече Пановиќ. „Многу лидери веќе немаат политичка моќ“
САМРАК И ЗА ЗЛАТНОТО МОМЧЕ НА СРПСКАТА ПОЛИТИКА. Патот на Вук Јеремиќ е можеби најнеобичниот, бидејќи како „златно момче“ на српската политика – образован на Кембриџ и Харвард, советник за надворешна политика на претседателот Тадиќ, шеф на српската дипломатија – во септември 2012 година беше избран за претседател на Генералното собрание на Обединетите нации (што би рекол нашиот Срѓан Керим – бил „претседател на целиот свет“). Половина година подоцна беше исклучен од ДС, бидејќи како министер не и го врати мандатот на партијата, за да се врати на политичката сцена по четиригодишна пауза, влегувајќи во изборната трка за претседател на Србија во 2017 година. На позадината од 5,66 отсто од освоените гласови, истата година беше основана НС, која беше дел од коалицијата „Обединети за победа на Србија“ на изборите во 2022 година, за дефинитивно да потоне на неодамна завршените избори.
Пановиќ тврди дека и покрај лидерската природа на политиката, сè уште има простор за идеолошка диференцијација. Можеби формалното одвојување на персоналот и идеологијата, односно личната и вредноста во српската политика, би го намалила товарот и на лидерите и на идеите.
„Секоја партија произведе луѓе чии аргументи, искуство и авторитет заслужуваат да се воведе тело слично на поранешниот Совет на Федерацијата на СФРЈ или Сенатот на Република Српска. Јеремиќ е идеалниот кандидат за учество на него. Ни треба дводомен парламент, каде во долниот ќе се натпреваруваат партиски листи, а во горниот ќе се избираат легенди и бардови на српскиот мултипартизам. Тадиќ, Шешељ, Николиќ, Јовановиќ – чии идеи ми се блиски, но очигледно политички ослабна – Богољуб Кариќ, Жарко Кораќ, Сулејман Угљанин, Небојша Човиќ, Живорад Анѓелковиќ, дури и Дачиќ од една страна би имале… интересни, дури и забавни дебати кои нема да ги наметнуваат и поништуваат одлуките на Долниот дом, туку ќе врамуваат дискусии и ќе понудат решенија. Од друга страна, партиските листи би биле ослободени од кандидатурата на оние луѓе кои веќе немаат доволно политичка сила, со што, на пример, би се намалил бројот на бесмислени коалиции“, заклучува Пановиќ.
