Заради што се уапсени Весиќ, Момировиц и другите и за што се осомничени?
НАТАША ЛАЦКОВИЌ
Осомничените се обвинети дека им овозможиле на кинеските и домашните приватни компании да наплаќаат двојно за истата работа, а на некои да наплаќаат 500 проценти повеќе од реалната цена за нивната работа. Како ниту државните функционери ниту сопствениците на тие компании да не очекуваа дека, барем додека се на власт, некој ќе помисли да ги истражи нивните корумпирани комбинации.
Функционери на владата, вклучувајќи ги поранешните министри Томислав Момировиќ и Горан Весиќ, како и претставници на државни компании, на проектот за реконструкција и модернизација на железницата на делницата од Нови Сад до Келебија, односно до државната граница со Унгарија, го потпишаа договорот, анексите и договорите што им овозможија на кинеските компании China Railway International Corporation (CRIC) и China Communication Construction Company (CCCC) и приватни компании од Србија да наплаќаат двојно за истите работи, а одредени локални подизведувачи да платат за проектот остваруваат приходи повисоки за 500 проценти во однос на реалните трошоци.
Фактот дека не ги почитувале одлуките на Надзорниот орган за тој проект, кој не прифатил драстично зголемени цени и дополнително плаќање за веќе платени работи, дека подизведувачите наместо главниот изведувач ги избрале своите подизведувачи без лиценца, машини и персонал за работата што ја добиле, исто така покажува колку далеку отишле во трошењето, или поточно крадењето, на парите на граѓаните на Србија, а кинеските компании биле дополнително финансиски наградени за „вложениот труд“. Освен фактот дека стартер компанијата, во времето кога била ангажирана, немала доказ за „голема лиценца“, па била принудена да вработи дури 40 свои подизведувачи.
Сето ова и многу други детали се содржани во документите од истрагата за финансиски малверзации на проектот за реконструкција и модернизација на унгарско-српската железничка врска на делниците центар Белград – Стара Пазова и Нови Сад – Суботица – државна граница (Келебија), до кои Радар имал пристап.
Во истрагата досега се опфатени 15 лица, а на предлог на Обвинителството за организиран криминал, Вишиот суд во Белград им одреди 30-дневен притвор на 13 лица. Меѓу нив се двајца поранешни министри за градежништво, транспорт и инфраструктура – Томислав Момировиќ и Горан Весиќ, кој е на лекување, Анита Димоски, која беше помошничка на министерот за градежништво, Небојша Шурлан, поранешната потпретседателка на Српската железничка инфраструктура, Слободанка Катаниќ, менаџерка за развој на инвестиции во тоа државно претпријатие, како и претставници на некои компании, подизведувачи. Тие се осомничени дека го оштетиле буџетот на Србија за дури 115 милиони долари преку проневера на овој проект.
Модернизацијата и реконструкцијата на железницата од Нови Сад до Суботица, односно државната граница, во партнерство со кинески компании беше прескап проект од самиот почеток. Особено ако се земе предвид дека државата можеше да плати за речиси истата работа со четири пати помалку пари, бидејќи ЕУ беше подготвена да донира дел од парите за тој проект. Затоа од самиот почеток беше чудно зошто Србија им плаќа на Кинезите повеќе од 1,2 милијарди долари за реконструкција на железницата кога сè можеше да се заврши за околу 330 милиони евра, во партнерство со ЕУ. И судејќи според она што е напишано во Наредбата за спроведување на истрагата, јасно е дека зад сè стоел коруптивен мотив, што, секако, сè уште не е докажано на суд. Доколку беше склучен договор со Европејците, целиот бизнис ќе мораше да биде контролиран и транспарентен, а податоците излегоа на виделина дури по смртта на 16 лица поради падот на мастрешницата на Железничката станица во Нови Сад на 1 ноември 2024 година.
КАКО РАБОТИТЕ НА СТАНИЦАТА ВО НОВИ САД СЕ ЗГОЛЕМИЈА ЗА ЧЕТИРИ ПАТИ Во Наредбата за спроведување на истрагата, од која податоците ги објави и порталот Нова, пишува дека Момировиќ, Весиќ, Димоски, Шурлан и Катаниќ се товарат дека во повеќе наврати, како службени лица, користејќи ги своите службени позиции и овластувања, прибавиле материјална корист за друго правно лице и предизвикале материјална штета на буџетот на Република Србија, од ноември 2020 година до 15 март 2024 година.
Од август 2020 година до јули 2021 година, Момировиќ, Димоски, Шурлан и Катаниќ учествувале во преговорите за потпишување на Анекс 1 од Трговскиот договор за модернизација и реконструкција на железницата. Договорот, кој беше потпишан уште во 2018 година, ја прифати вкупната договорена цена во износ од една милијарда и 162,8 милиони долари. Сепак, на 25 јуни 2021 година, гореспоменатите државни службеници го потпишаа Анекс 1 од Комерцијалниот договор, кој исто така ја вклучуваше и Ценовната табела, а која ги вклучуваше работите што веќе беа предвидени и договорени со Комерцијалниот, односно основниот договор, и затоа беа платени. Осомничените на тој начин ги фактурираа работите што беа предвидени во првичните договори и веќе вклучени во вкупната цена како нови, дополнителни работи.
„Проценетата вредност на сите работи на проектот според Идејниот проект од 2020 година изнесуваше 900.280.595 долари, а вредноста е целосно покриена со износ од 1.018.845.360 долари, кој беше прифатен и договорен со Комерцијалниот договор. Тие не ја подготвија Ценовната табела и не ја усогласија со целата проектна документација. Цената на сите последователни, дополнителни, работи или работи во зголемен обем преку анексирање и измени на Комерцијалниот договор падна на товар на буџетот на Република Србија“, се наведува во документот.
Судејќи според податоците од истрагата, Анита Димоски, Шурлан и Катаниќ, и покрај сите правила, документација, тендери и спроведување на процедури за јавни набавки, им овозможиле на одредени приватни компании да извршуваат работи во комплексот на железничките станици во Нови Сад, чиј настрешник се урна и одзеде 16 животи. Ова првенствено се однесува на филијалите на кинеските компании China Civil Engineering Construction Corporation Balkan (CCECCB) и 11th China Railway (Eleventh Division), кои одеднаш и без никаква основа добија работа на овој проект и кои во тој момент воопшто не беа ангажирани од главниот изведувач, кинеските компании CRIC и CCCC.
Сепак, набрзо тие компании, како подизведувачи, склучуваат договори со домашни компании, кои ги ангажираат како свои подизведувачи, без јавен конкурс. Така е склучен договорот со сега добро познатата Starting, која беше главен подизведувач за реконструкција на Железничката станица во Нови Сад и чиј директор и ко-сопственик Никола Тривиќ беше уапсен во работењето на TOK. Исто така, тимот на Деко, OBW Gradnja, GAT, ÍKA-REK, Čelik…
И токму на железничката станица во Нови Сад, чиј кров падна пред девет месеци, вредноста на работите драстично се зголеми. Во Наредбата за истрага се наведува дека главниот изведувач, кинески конзорциум составен од CRIC и CCCC, ѝ фактурирал на државата 14.208.189 долари за извршената работа, но дека имало дополнителни трошоци од 4.539.837 долари кои сè уште не биле фактурирани.
Се покажа дека вкупната вредност на работите на Железничката станица во Нови Сад на крајот била 18.748.026 долари, што е речиси четири пати или 296 проценти повисока од цената договорена во Комерцијалниот договор. Во документот од истрагата се наведува дека реконструкцијата на зградата на станицата, шест згради, перони, крошни, подвозници и уредување на платото на станицата се очекувало да чини 4.734.200 евра.
Нов бран трошоци за српско-унгарскиот железнички проект следеше во октомври 2022 година, кога Анита Димоски и Небојша Шурлан, за време на техничката влада и без нејзина формална одлука, спротивно на Законот за буџетски систем, го потпишаа Договорот 1 од Комерцијалниот договор за дополнителни работи, кој вредеше речиси 112 милиони или поточно 111.999.042 долари. Ова беше направено спротивно на одлуката на Надзорниот орган за (не)основаноста на барањата на изведувачите, кинеските компании CRIC и CCCC.
Надзорниот орган, имено, утврди дека овие работи не можат да се третираат како последователни, дека нивната вредност е помала од вредноста што ја бара изведувачот и дека меѓу нив се оние што веќе се вклучени во претходно потпишаниот Анекс 1, што значи дека тие веќе се вклучени во цената. Како што е напишано во Наредбата за спроведување на истрагата, затоа Надзорниот орган го отфрли барањето на изведувачот како неосновано, но и покрај ова, тоа беше потпишано во форма на договор од страна на Димоски и Шурлан.
Планирано е тие работи да бидат предмет на идни анекси и да бидат платени дури кога ќе се усвои буџетот за следната година. Посебен парадокс е што некои од нив веќе биле завршени во времето на потпишувањето на Договорот, а цените на одредени работи биле зголемени за повеќе од пет милиони долари.
На пример, во Наредбата за истрага се наведува дека зголемувањето на површината на надвозникот, поради зголемувањето на неговата ширина, требало да чини 18.759.287 долари, но тоа било претставено како изградба на нов објект и на крајот, за таа работа била одобрена сума од 23.000.825 долари. Тоа, се разбира, не е сè, бидејќи вредноста на работите за изградба на подвозникот Y на линијата Суботица – Сомбор се зголемила од почетните 24.726.145 на 29.881.542 долари, додека изградбата на вијадуктот на крајот чинела 21.198.581 долари наместо 15.081.254.
По промените во Министерството за градежништво, транспорт и инфраструктура, кога Момировиќ бил заменет со Горан Весиќ, биле потпишани три анекси. Покрај „последователните работи“ од претходно потпишаниот Договор 1, беа договорени и предвидени „други работи и услуги“, кои не беа предмет на Комерцијалниот договор и не се директно поврзани со српско-унгарскиот железнички проект. Во Наредбата за спроведување на истрагата, пишува дека одредбите од Комерцијалниот договор не се однесуваат на тие „други работи“, туку дека се применува „посебен режим“ за доделување на работата, избор на подизведувачи, управување со работите и одговорност за извршените работи и финансирање.
Интересно е што беше договорено подизведувачите директно да бидат одредени од инвеститорот и/или финансиерот (државата), кој ќе ја сноси одговорноста, додека единствената обврска на кинеските компании е да им платат на подизведувачите по авансот и да задржат пет проценти за индиректни трошоци. Со тоа, тие избегнаа тендер за избор на најповолни понудувачи и со тоа им оневозможија на компаниите што нудат најповолна цена да ја добијат работата. А со оглед на тоа што наплаќаат одреден процент, практично беше во нивен интерес цената да биде што е можно повисока, бидејќи во тој случај и нивните заработки се поголеми.
Домашните подизведувачи се фактурирале за својата работа по два основи
Во Наредбата за спроведување на истрагата е наведено дека од јуни 2022 до март 2024 година, Анита Димоски и Небојша Шурлан, со копотпис на Слободанка Катаниќ, го потпишаа Протоколот за преземање мерки за заштита на археолошките локалитети со кинески компании. Беше договорено дека ќе добијат пет проценти од вредноста на договорените работи како индиректни трошоци и дека треба да склучуваат поддоговори со подизведувачи одредени од државата.
Подоцна, сепак, тие одобрија кинеските компании да добијат 12 проценти од договорената цена наместо 5 проценти поради „вложениот труд на изведувачот во комуникацијата со надлежните институти за заштита на културните споменици, при склучувањето на договорот“. Во рамките на овој проект, беа ангажирани две кинески компании (CCECC и Shandong luqiao Group) и три домашни компании (Karin komerc, Dis niskogradnja и Ingrap omni).
Поединечни домашни подизведувачи оствариле огромни приходи, дури и до 500 проценти во однос на реалните трошоци за работите. Им било овозможено, врз основа на наводно извршените работи од првата фаза од заштитата на археолошките работи, кои всушност претставуваат работи на долната машина, да наплаќаат за овие работи по неколку пати повисоки цени од оние договорени во Трговскиот договор за долната машина, во износ од 5.496.790 долари, кои му биле исплатени на изведувачот, без вистинска финансиска контрола и пресметка на извршените и платените работи“, пишува во Наредбата за спроведување на истрагата.
Никола Тривиќ, ко-сопственик и директор на Стартинг, е меѓу уапсените во акцијата на ТОК. Иако таа компанија била главен подизведувач за работи на Железничката станица во Нови Сад, таа е една од ретките што не била нападната од Вишото јавно обвинителство во Нови Сад, кое се занимавало со случајот со паѓањето на настрешницата. За разлика од тоа гонење, TOK заклучи дека Тривиќ влегол во преговори со кинеската компанија CCECC, иако знаел дека Starting нема капацитет да работи на толку тежок проект како што е реконструкцијата на Железничката станица. И покрај ова, тој склучил договор со CCECC и Eleventh Division, исто така кинеска компанија, иако во тоа време изведувачот – конзорциумот на CRIC и CCCC – сè уште не ги ангажирал ниту нив.
Како што е наведено во документот од истрагата, „Стартинг“ ја добил работата во време кога немал доказ за „голема лиценца“ и кога нејзината опрема, технички и кадровски капацитети биле ангажирани во други проекти. И покрај ова, таа компанија започнала со работа на Железничката станица во Нови Сад на 10 ноември 2021 година, без потврда за извештајот за работа.
Интересно е и тоа што со „Стартинг“ биле склучени дури три основни договори и 11 анекси, чија вкупна вредност е 12.208.042 долари. Со оглед на тоа што компанијата немала капацитет да работи на тој проект, морала да ангажира дури 40 свои подизведувачи. На крајот, „Стартинг“ остварил профит од околу три милиони евра само од овој проект. И тоа не е единствената приватна фирма што добила работа без доказ за потребната лиценца. Истото важи и за тимот на „Деко“, чиј сопственик е Ненад Игњатовиќ, кој исто така бил уапсен. Таа компанија немала ниту кадровски ниту технички капацитет за работите за кои била ангажирана.
Ако сè е како што е напишано во документите од истрагата, тогаш е јасно дека станува збор за чист коруптивен аматеризам, во кој ниту претставниците на државата ниту сопствениците на приватни компании навистина не се потрудиле подобро да ги сокријат своите траги, така што сè не е толку очигледно и транспарентно. Можеби не очекувале дека, барем додека се на власт, некој ќе помисли да го истражи нивниот бизнис. Понекогаш, сепак, сè се сведува на фактурирање. Овој пат, за жал, тоа се случи поради падот на крошната и смртта на 16 лица. Во меѓувреме, во тек се подготовките за Експото, кое ќе чини многу милијарди евра, а никој не го контролира ниту трошењето на парите на тие даночни обврзници.
(radar.rs)
