Во прашање се 750 милијарди евра за меѓусебна размена на стоки и услуги; воведувањето на царински и гранични контроли би довело до значителни нарушувања во односите меѓу двете страни, кои се економски тесно поврзани веќе пет децении. Со текот на времето, економиите од двете страни на Ла Манш ќе се прилагодат на новите околности, но штетата, особено на онаа која почетокот на следната година, ќе биде огромна.
БОГДАН ПЕТРОВИЌ
Иако Велика Британија официјално ја напушти Европската унија на 31 јануари 2020 година, преодниот договор е во сила до крајот на годината, според кој Велика Британија, освен правото на глас во институциите на ЕУ, ги има сите права и обврски на една земја-членка. Двете страни имаат рок до 31 декември да се договорат за договор за слободна трговија, без кој ќе се применуваат царински стапки според правилата на Светската трговска организација.
Преговорите продолжуваат и најверојатно ќе траат до самиот крај на годината, бидејќи ниту една од страните не сака да биде првата што ќе објави фајронт и ќе преземе одговорност за неуспехот. Во прашање се 750 милијарди евра за меѓусебна размена на стоки и услуги; воведувањето на царински и гранични контроли би довело до значителни нарушувања во односите меѓу двете страни, кои се економски тесно поврзани веќе пет децении. Со текот на времето, економиите од двете страни на Ла Манш ќе се прилагодат на новите околности, но штетата, особено на онаа која почетокот на следната година, ќе биде огромна.
Велика Британија извезува 43 проценти од вкупниот извоз во ЕУ, додека 52 проценти од увозот доаѓа од ЕУ. Дефицитот на Велика Британија во таа размена е 80 милијарди фунти, од кои Велика Британија има суфицит во услугите во износ од 44 милијарди евра и дефицит во трговијата со стоки од 124 милијарди евра. Британскиот пазар е втор по големина за ЕУ, по САД, но извозот во Велика Британија сочинува само 15% од вкупниот извоз на стоки од ЕУ. Овие бројки ја покажуваат предноста на ЕУ во преговорите: релативната штета што ќе ја претрпи ЕУ е помала од нарушувањата што ќе ги имаат британските компании, но ЕУ ќе претрпи многу повисок апсолутен износ на штета бидејќи има трговски суфицит од 120 милијарди евра.
ПРОЕКЦИЈА ЗА ХАОС Без договор, огромното доцнење на границите ќе започне од Нова година, бидејќи целата стока ќе треба да помине низ царинска постапка и соодветни контроли на инспекција (фитосанитарна, ветеринарна и други). Измените би ги почувствувале и патниците кои повеќе нема да имаат автоматски право на здравствено осигурување кога патуваат, а патничките автомобили ќе мора да имаат одамна заборавен зелен картон за да ја преминат границата. Британците би чекале на границите во колоната „други“ (во која чекаат и граѓаните на македонија или Србија), а престојот во ЕУ би бил ограничен на најмногу 90 дена во текот на семестарот.
Треба да се има на ум дека отсуството на каков било договор значи дека авионите не можат да летаат меѓу двете страни, дека бродовите не можат да се закотват во пристаништата, дека ќе биде запрен риболов во туѓи води, како и превоз на стока со камиони. Доколку Велика Британија и ЕУ не склучат одредени технички мини-договори во последен момент, може да настане целосна блокада на целокупниот сообраќај. Ова е сценарио кое никој не го посакува, така што преговорите за мини-делови се водат паралелно со главниот договор и лесно може да се заклучат, но тие се заглавени поради инсистирањето на ЕУ шестмесечната регулатива за сообраќај да биде придружена со права на риболов во британските води за една година.
ПОЛИТИЧКИ ТРИЛЕР По неколкумесечни одложувања, преговорите се интензивираа само во последните два месеци. Сето тоа е придружено со повеќе пресврти, па изгледа како вистински политички трилер. Јавноста најпрво беше информирана дека е постигнат договор, но следниот ден се покажа дека нема ништо во тоа и дека надежите за договор се многу мали.
Од почетокот на преговорите, клучен спор беше околу правото на Велика Британија за слободно донесување закони со кои се регулира пазарот, стандардите, работничките права и државната помош. ЕУ смета дека мора да се плати цена за бесплатен пристап до пазарот од 500 милиони, таа сака да спречи појава на „Сингапур на Темза“, од каде компаниите, ослободени од сложени регулативи на ЕУ, би работеле по порегулирани цени на пререгулираниот пазар на Унијата. Не станува збор само за одржување на постојните регулативи, ЕУ сака да се применуваат стандарди во Велика Британија што би биле усвоени во иднина. Такво нешто би ја ставило Велика Британија во полувазална позиција кон ЕУ и практично би го направила бесмислен Брегзит, што во суштина беше аспирацијата на Британците да управуваат со своите работи.
По сите пресврти, двете страни конечно се приближија, беше подготвен многу сложен документ на над 600 страници. Џонсон направи значителни отстапки откако се согласи да не ги менува сегашните прописи. Отстапувањето од усогласената регулаторна рамка ќе предизвика арбитража во која двете страни ќе се обидат да најдат решение пред да се воведат заштитни тарифи. Тука победуваат Британците, бидејќи ќе одлучат во неутрална арбитража, а не во Европскиот суд на правдата, како што првично бараше ЕУ.
Сепак, прашањето за државна помош сè уште виси, бидејќи ЕУ сака да спречи „нелојална“ конкуренција од британски компании кои, покрај регулативите на ЕУ, на крајот би добиле (премногу) голема државна помош. Друга работа околу која се кршат копја е прашањето за правото на риба.
ТУНА ПРОТИВ САКЕРЕЛ Во престрелката во последните неколку недели, страстите беа особено загреани околу правото на риба во водите што припаѓаат на економскиот појас на Велика Британија. Риболовот сочинува само 0,1 процент од БДП во Велика Британија, а со преработка на риба не повеќе од 0,3 проценти од БДП, или само 12 000 луѓе живеат директно од риболов, а слично е и од друга страна. Од 1973 година, британските води слободно ги користеа рибарите од цела ЕУ, што беше концесија на премиерот Хит за членство во тогашниот ЕЕЗ. Британските рибари платија висока цена – имало дури 700 чамци во рибарското пристаниште Гримсби во 1950-тите, а денес има само неколку. Европејците во своите води ловат просечно осум пати повеќе риби отколку Британците, и 170 пати повеќе харинга.
Сепак, вкупната вредност на уловената риба во британските води е помалку од 700 милиони евра (за меѓусебна трговија од 750 милијарди), но станува збор за симболично значење за обете страни. Францускиот претседател Емануел Макрон им вети на своите рибари дека сепак ќе може да ги користат британските води, а во исто време, британските рибари очекуваат конечно да можат да ловат риба во британските води без конкуренција од ЕУ.
Во таа игра на мачка и глушец, Британците издадоа наредба четири бродови (иако доста застарени) на морнарицата да започнат со апсење на француски рибари од 1 јануари доколку влезат во нивните води.
Интересно е што британските води се богати со скуша, што скоро никогаш не се користи на Островот, па затоа целиот улов на британските рибари се извезува во ЕУ. Од друга страна, Британците консумираат претежно туна и ракчиња, кои се увезуваат од Медитеранот.
Европејците бараат Британците да можат да уловат не повеќе од 25 проценти од рибите што сега ги ловат, а таквиот режим да трае најмалку десет години. Другата страна инсистира квотата да се зголеми на 60 проценти и со преоден режим од само три години, по што целиот улов би им бил само на Британците.
Најновата вест е дека Британците понудија компромис според кој квотата за нивните рибари ќе се зголеми за 35 наместо за 60 проценти.. Постои разлика во вредноста на рибите од само педесет милиони евра и тешко е да се поверува колкава страст предизвикува риболовниот проблем кај обете страни, особено затоа што ЕУ лесно може да исплати субвенции за да ги смири незадоволните рибари.
ШОК ЗА КАМИОНЏИТЕ За време на викендот имаше нова заговор. Поради брзото ширење на нов вид на вирусот корона, де факто е воведен карантин во Велика Британија за Лондон и југоистокот од Англија, а се разгледува и карантин за целата земја. Европејците во паника реагираа со прекинување на летовите кон Велика Британија (како и низ другите земји). Франција целосно го запре целиот патен сообраќај преку Ла Манш и го затвори тунелот, што доведе до огромен метеж во сообраќајот.
Само во понеделникот неколку илјади камиони беа запрени во Фолкстоун и Довер, чекајќи да преминат во Франција, како што би било случај со можен Брегзит без договор. За да ги пропуштат камионите, Французите бараат тестирање на ПЦР за возачите, иако досега никој во Европа не постави таков услов за возачите на камиони уште од избувнувањето. Ова ги разбесни британските политичари, кои во него го видоа подмолниот притисок на Макрон во клучен момент од преговорите. Од една страна, тоа може да го принуди Лондон да направи отстапки, но тоа е ризична игра, бидејќи дава можност да и се служи на британската јавност со приказна за тоа како Макрон намерно ги малтретирал, односно дека Лондон не е виновен за неуспехот. Сега е сигурно дека поради блокадата на Франција за Божиќ, ќе има нарушување во снабдувањето со свежо овошје и зеленчук во британските продавници.
Блокадата на камионите дополнително ги зголеми тензиите во напнатите преговори. Двете страни станаа свесни за хаосот што може да започне за само неколку дена.
КОЈ ГУБИ, И КОЈ ПОБЕДИ ЕУ најмногу го штити земјоделството со својата царинска политика – просечната царинска стапка е 9,2 проценти, додека за другите производи е само 2,6 проценти. Според правилата на СТО, стоките од земјите кои тргуваат со ЕУ и немаат договор за слободна трговија подлежат на истите царински давачки, така што целиот извоз од Велика Британија би бил царинет како да доаѓа од Третиот свет. Истиот принцип се применува во спротивна насока – увозот од ЕУ би се царинел како увоз од која било земја во светот.
Од 1 јануари, Велика Британија ќе примени поинаква царинска политика, почитувајќи ги општите ограничувања на СТО. Британците ќе имаат пониски стапки за одредени предмети од ЕУ – за електрични апарати, на пример, ќе се примени нула стапка наместо сегашните 2,7 проценти. Увозот на делови во вредност од 30 милијарди фунти ќе биде ослободен од царински давачки, додека постојните стапки за автомобили и земјоделски производи ќе се задржат.
Љубителите на европските вина ќе треба да одлучат за торбата, бидејќи, на пример, шампањот ќе се расчистува со 0,5 евра за шише, додека вискито, џин и коњак нема да бидат оптоварени со царина. Купувачите на автомобили од двете страни на Ла Манш ќе сторат најлошо, бидејќи ќе се применува тарифа од 10 проценти.
Речиси е сигурно дека ќе има одредено зголемување на цените на некои земјоделски производи во Велика Британија, како и значителни потешкотии при продажба на вишоците што двете страни ги имаат на алтернативен пазар. Доколку Велика Британија склучи договори за слободна трговија со некои други земји, може лесно да го компензира увозот на овие производи од ЕУ (овошје, зеленчук, млечни производи), додека на ЕУ ќе биде многу потешко да најде „клиенти“ за своите вишоци.
Поголемиот дел од индустријата, освен производителите на автомобили, практично нема да почувствуваат воведување царини, што ќе изнесува околу 2,5 проценти за суровини, опрема и делови. Со оглед на тоа што британската фунта слободно варира во однос на еврото, со 5-10 проценти годишно, поголемиот дел од индустријата нема да забележи воведување на тарифи (тие страдаат повеќе поради флуктуациите на девизниот курс).
