Користењето на оваа технологија претставува ризик за безбедноста на податоците што ги чуваат Србите или властите на која било друга земја што ги користи. Бидејќи договорите потпишани со кинеска страна се однесуваат на владини системи за податоци, здравствени досиеја и други видови лични податоци. Исто така, ако Кина е снабдувач на технологија – нивните експерти, на пример, обучуваат припадници на српската полиција да ги користат. И во тој случај – нејасно е по кои стандарди се обучени
„Кина, сегашните српски власти и елитата околу претседателот Вучиќ имаат најголема корист од кинеските заеми – кои и се презентираат на српската јавност како дарежливи инвестиции“, вели Донатиен Руј, една од авторките на извештајот „Да се стане клиент на кинеската држава. – случајот на Србија – Becoming a Chinese Client State – the case of Serbia
– неодамна објавен од Вашингтонскиот центар за стратешки и меѓународни студии (CSIS).
Во таа студија, четворица експерти од таа американска невладина организација го разгледуваат степенот на кинеското влијание во сферата на политиката, економијата и технологијата – и ефектите и последиците што би можеле да ги имаат врз државата, општеството, но и околината и здравјето на населението.
„Она што заклучивме во извештајот е дека ова е, на некој начин, заемно корисна врска меѓу Србија и Кина. Бидејќи Србија е клучна земја во напорите на Кина да инвестира повеќе во Европа, бидејќи претставува врска помеѓу Медитеранот и Централна Европа, поради големината на нејзината територија и врските со другите земји од Западен Балкан. Од друга страна, кога станува збор за Србија, нејзините власти добиваат заеми од Кина, кои ги претставуваат како значајни странски инвестиции. Врз основа на тоа, владата може да тврди дека многу пари доаѓаат во земјата за инвестиции во инфраструктурата – што и требаат на таа земја. Од политичка страна, тоа му дава на претседателот Александар Вучиќ и неговата партија своевидна улога на покровителство “, рече Донатиен Руи за Гласот на Америка – чии полиња на експертиза се Европската унија, влијанието на Русија во Европа, како и Јужна Европа и Медитеранот.
Таа посочува дека ангажманот на Кина, преку иницијативата „Појас и пат“, во која беа вклучени најмалку седумнаесет европски земји (вклучително и голем број членки на Европската унија), на прв поглед има позитивен аспект што ги задоволува потребите за изградба на инфраструктурата.
„Сепак, станува збор само за готовински заеми кои несомнено ќе дојдат до исплата. Значи, должничкиот товар расте, а во исто време тие пари не се трошат целосно транспарентно и помагаат во зајакнувањето на моќта на владејачката Српска напредна партија. Исто така, кинеското мешање има влијание врз животната средина. Кина инвестираше многу во енергетскиот сектор на Србија и тие инвестиции не ги исполнија еколошките стандарди – тие не беа чисти. Исто така, во технолошкиот сектор во Србија, пред се во Белград, применети се технологии за надзор – тоа е увезениот кинески систем за надзор, кој се разликува по стандарди или е спротивен на системите што се користат во Европа или во САД “, подвлекува Руи.
Глас на Америка: Како Кина го презеде приматот на инвестиции во инфраструктурата на Балканот?
Руи: Во тој поглед – не можам да кажам дека некој ги затвори очите. На Западен Балкан, имаше голема потреба од инвестиции во инфраструктурата, енергетскиот сектор и тој простор не беше исполнет од американски капитал или со инвестиции од Европската унија. Треба да се напомене дека претпристапните фондови се финансиски многу помали од парите што, на пример, доаѓаат од Кина или Русија. Ако побарате од земјите од Западен Балкан да добијат пари од претпристапните фондови – потребно е да поминете посериозни проверки и да обезбедите гаранции. Треба да се исполнат повеќе стандарди и некои од бирократските процеси се посложени. Значи, на некои им е полесно да постигнат договор со кинеска компанија и да добијат заем од Кина. Имајќи го тоа на ум, може да се разбере зошто кинеските инвестиции се попривлечни. Од кинеска гледна точка, Западен Балкан е клучен за иницијативата „Појас и пат“ на кинеските власти заради поврзаноста со Медитеранот и остатокот од Европа.
Какво влијание има Кина врз српската индустрија?
– Ќе истакнам мал позитивен аспект олицетворен во тврдењата дека се зачувани некои од фабриките кои имаа проблеми. Аргументот што секој секогаш го кажува е фабриката за челик од Смедерево. Очигледно е дека стандардите во однос на правата на работниците се намалени – а ниту стандардите за заштита на животната средина не се почитуваат целосно. Како што знаете, има извештаи за прашина и кисел дожд во областите каде се произведува челик. Во однос на одржливоста на индустријата – ова не е особено корисно. Значи, на долг рок, тоа може да има сериозни последици. Бидејќи, за разлика од заживувањето на некои делови од индустријата, негативното влијание ќе биде многу позначајно на долг рок.
Да се вратиме на прашањето за заштита на животната средина и можните последици по здравјето на граѓаните
– Неколку проекти, чија цел е производство на енергија – заснована на употреба на јаглен. И тоа во време кога, во согласност со стандардите на Европската унија, Србија треба да премине на производство и употреба на почиста енергија. Потсетувам дека ова е една од прокламираните цели на српската влада, која преговара за членство во Европската унија. Значи, тоа е многу важно прашање. Јас веќе зборував за проблемите предизвикани од прашина и кисел дожд – загадувањето на воздухот во одредени делови на Србија е исто така значајно. На сето ова е под влијание на работата на некои од новите фабрики или електрани – како и кинеските градежни проекти за кои се покажува интерес за следење на еколошките стандарди во Србија. Исто така, не се применети технологии кои го намалуваат загадувањето како резултат на употреба на јаглен како извор на енергија. Затоа, влијанијата врз животната средина и здравјето на населението во овие области се многу сериозни.
Како Србија стана централна област на примена на кинеската технологија и што значи тоа?
– Во последните десет години, двете страни склучија неколку договори за соработка. Основата за тоа постои веќе некое време. Втората причина е што другите учесници не се значително застапени на српскиот пазар. Значи, слободниот простор е отворен за Кина. Исто така, важна карактеристика се многу поблаги стандарди и почитување на обврските. Ова го прави хардверот, во смисла на оптички кабли или воспоставување центри за собирање податоци, но исто така и софтвер многу подостапен. Еден од индикаторите е инсталирање на многу надзорни камери на голем број места.
Очигледно е дека Србија е многу привлечна за Кина – затоа што е регионален центар на интернет сообраќај. Голем дел од сообраќајот преку Интернет поминува низ нејзината територија. И за крај, но не и најважно, технологијата е растечки сектор во српската економија. Затоа, тоа е уште попривлечно за Кина.
Кои се ризиците од овој вид соработка – имајќи предвид дека многу западни земји, особено САД, не сакаат да имаат соработката со Кина, повикувајќи се на причини за сајбер безбедност?
– Користењето на оваа технологија претставува ризик за безбедноста на податоците што ги чуваат Србите или властите на која било друга земја што ги користи. Бидејќи договорите потпишани со кинеска страна се однесуваат на владини системи за податоци, здравствени досиеја и други видови лични податоци. Исто така, ако Кина е снабдувач на технологија – нивните експерти, на пример, обучуваат припадници на српската полиција да ги користат. И во тој случај – нејасно е по кои стандарди се обучени. Можеме да претпоставиме дека тие не се во согласност со правилата што важат во Европската унија – затоа што постои многу построг режим за заштита на податоците. Кога зборуваме за вештачка интелигенција, ситуацијата може да биде понезгодна, бидејќи Србија им обезбедува информации на кинеските системи во таа смисла. Двете страни исто така соработуваат воено, со тоа што Србија набавува опрема како ракети и беспилотни летала од Кина, што создава сериозни проблеми од перспектива на Соединетите држави и на Европската унија – во кои има намера да стане членка.
Може ли да се каже дека кинеската технологија ги загрозува граѓанските слободи на народот во Србија – и зошто е тоа така?
– Во извештајот заклучивме – со оглед на она што го откривме: кинески техники за надзор, опрема за надзор што се користи во Белград и други градови – е увезена од кинескиот авторитарен систем. Ова се слични технологии кои, на пример, се користат за надзор во кинескиот град Шенжен. Во исто време, идејата за безбедни градови, како што треба да се примени во Белград, е системски нетранспарентна. Не постои принцип на одговорност. Граѓанскиот сектор постави прашање за поставување камери – кој има пристап до снимените податоци? Мислам дека има извештаи дека снимките од демонстрантите за време на протестот во Белград протекоа до провладините медиуми од тие камери. Значи, целосно е нејасно кој има пристап до податоците. Законската рамка што ја регулира кинеската технологија за надзор во Србија е, во најмала рака, нетранспарентна, доколку воопшто постои.
Дали може да има промена во пристапот на Србија во таа смисла – имајќи предвид дека договорот потпишан во Вашингтон од Косово и Србија вели дека страните се согласија да ја отстранат 5G технологијата од непроверените производители?
– Тој документ не прецизира точно за кого станува збор. Сепак, сите некако претпоставувавме што точно тоа значеше. Во овој случај, единственото нешто што е можно е да верувате во зборот на г. Вучиќ.
Сепак, наскоро по потпишувањето на договорот во Вашингтон, тој повтори дека Хуавеи (кинески високо-технолошки производител под санкции од САД и некои земји од Европската унија поради безбедносни ризици од користење на нејзините производи) е сигурен партнер на Србија. Ми се чини дека тој беше прилично искрен во врска со тоа.
Повторувам, документот не наведува што точно се мисли – така што му се дава целосна слобода да каже такво нешто. Бидејќи тој е познат како мајстор за играње од неколку страни во негова корист – не гледам причина да отстапам од заемно корисни односи – сè додека Соединетите држави не одлучат да направат чекор подалеку и попрецизно да одлучат што точно сакаат. Не сум сигурна дали и кога може да се случи такво нешто, бидејќи американската администрација смета дека договорот постигнат во Вашингтон е успешен. Значи, сега е тешко да се изврши било каков вид притисок врз претседателот на Србија – што не значи дека такво нешто е надвор од сферата на можното.
Што треба да се стори за да се намали интензитетот на кинеското влијание во Србија – но и на Балканот? Дали Србија треба да престане да биде кинески клиент, како што гласи насловот на извештајот, чиј еден од авторите?
– Мислам дека соработката меѓу Соединетите држави и Европската унија, ова го велам во мое лично име, треба да биде поинтензивна. Не сум сигурен до кој степен договорот, чии потписници во Вашингтон беа Косово и Србија, е усогласен со Европската унија. Верувам дека во овој поглед треба да има поинтензивен дијалог меѓу Вашингтон и Брисел, со кој двете страни ќе ги усогласат основните цели во врска со дијалогот меѓу Белград и Приштина. Дека САД и ЕУ формулираат конкретна заедничка цел.
Исто така, во нашиот извештај, посочивме дека треба да се започне сериозна едукативна кампања, чија цел е да се обезбедат информации за граѓаните на Србија за лажни наративи, поврзани со кинески инвестиции, што се всушност заеми. Да се посочат реалните трошоци, можната корупција, долговите и, се разбира, последиците по здравјето на граѓаните и зачувувањето на животната средина. Бидејќи тоа се работите за кои луѓето се грижат.
Значи, да ги едуцираме граѓаните за последиците од ваквите трансакции и активности, но од друга страна, исто така, да обезбедиме вистинска слика за придобивките од западните инвестиции. Кои придобивки можат да имаат корист од нив српската јавност? Што значат транспарентни инвестиции што овозможуваат премин кон обновливи, позелени извори на енергија?
Исто така е важно да се поддржи истражувачкото новинарство и невладиниот сектор – бидејќи тие имаат голем интерес за транспарентност од ваков вид. Ова се области на кои им е потребна помош.
Последното нешто што на кратко ќе го допрам е користењето средства од меѓународни финансиски институции – поддржани од Соединетите држави и Европската унија. Што може да ги координира инвестициите во Западен Балкан. Мислам пред се на инвестирање во инфраструктура, но во здравство, образование и целокупен економски развој. Сето ова може да се постигне доколку постои координација на активностите на сите нивоа.
