Законите за медиуми, благодарение на кои Србија скокна на компаративните листи на медиумски слободи во средината на минатата деценија, процесот на конкурентно кофинансирање, да се претвори во субвенционирање на режимските медиуми
НЕДИМ СЕЈДИНОВИЌ
Најважниот сегмент од медиумските реформи од 2014 година, кои со големи надежи беа дочекани од еснафските здруженија и меѓународните организации, беше т.н. нов модел на односот меѓу државата и медиумите. Накратко, државата мора да излезе од медиумската сопственост, но продолжува финансиски да интервенира во медиумската сфера преку конкурентна поддршка на медиумските содржини од законски дефиниран јавен интерес, преку работата на стручни и независни комисии кои ја оценуваат вредноста на предлог-проектите.
Седум и пол години подоцна – според студијата објавена неодамна од Новосадскиот центар за одржливи заедници, но и бројни претходни анализи – повеќе од јасно е дека очекувањата на медиумските експерти, кои веруваа дека новите закони ќе поддржат квалитет и професионалните медиуми и медиумски содржини беа драматични, изневерени. Законите за медиуми, благодарение на кои Србија скокна на компаративните листи на медиумски слободи во средината на последната деценија, придонесоа – или подобро кажано, нивната шалабајзерска примена – на фактот дека медиумската сцена веројатно никогаш не била полоша во историјата.
Процесот на конкурентно кофинансирање, со некои исклучоци, се претвори во субвенционирање на режимските медиуми. Големите приватизирани медиуми, кои паднаа во партиски раце, сè уште се патернализирани пред сè, од локалните власти и добиваат огромни суми пари од граѓаните за креирање режимски пропагандни пораки. Така, самите граѓани великодушно плаќаат за да бидат дезинформирани и „избезумени“. А кој ќе ги добие парите, најмногу одлучуваат „експерти“ делегирани од власта, кои најчесто само ги спроведуваат одлуките кои претходно биле донесени во партиските простории.
Како што се случува кај нас, законите одат по патот, а реалноста оди по шума. Тешко дека огромниот труд на новинарите и медиумските здруженија ќе вроди со плод, дека во игра на новите медиумски реформи, со подобрување на законот, ќе ја подобрат медиумската сцена. Апсурдно е да се обидуваш да ја натераш власта да го почитува законот со промена на законската регулатива. Прогресивците попрво ќе го признаат геноцидот во Сребреница отколку да се откажат од контролата врз медиумската сцена, што во голем дел го реализираат со пари од буџетот.
Според податоците на Центарот за одржлива заедница, државата од 2015 година до крајот на 2021 година потрошила повеќе од 85 милиони евра на медиумски натпревари на сите нивоа. Најголем дел од тие пари завршиле во рацете на кои се пропагандни орудија на власта, особено на ниво на локалните самоуправи: 66,8 милиони евра или речиси четири петтини од вкупните средства биле издвоени за кофинансирање на нивните медиумски содржини во овој период. Нешто подобра е состојбата на конкурсите на Министерството за култура и информирање.
Изнесените податоци се само една од „тајните“ на моменталната конфигурација на медиумската сцена, односно апсолутната доминација на медиумите на блиски авторитети. Ова, како и другите анализи, не обзнануваат колку пари добиваат режимските медиуми на други начини – преку јавни претпријатија, приватни фирми кои имаат договор со владата и сродни фирми. Посеопфатна анализа би ја открила суштината на нашата несреќна сцена, би зборувала за степенот на корупција, но со неа би требало да се занимава тим од сериозни финансиски, домашни и странски форензичари. Во медиумите, како и во криминалистичките романи, најважно е да се оди по патот на парите.
Според презентираното истражување, најмногу пари за шест години граѓаните освоиле за Радио Телевизија Нови Пазар (2,61 милиони евра), РТВ Бел Ами од Ниш (1,13 милиони), Нови Сад ТВ (1,09 милиони), Телевизија Срем (973 илјади евра) и студио Б (907 илјади). Сите пет телевизии се блиски до власта, а четири беа предмет на приватизација во 2015 и 2016 година и паднаа од држава во партиска рака.
Според Правилникот за кофинансирање на јавниот интерес во областа на информирањето од јавен карактер, еден од главните критериуми при оценувањето на предлог-проектот е усогласеноста на барателот со Кодексот на новинарите на Србија. Според анализата на Советот за печат, во периодот од јули до септември минатата година десет дневни весници објавени во Србија дури 2.625 пати го прекршиле Кодексот. Неславни рекордери се „Ало“ (570), „Информер“ (448) и „Српски телеграф“ (437). Во истражувањето на Cоветот се наведува дека издавачите на овие медиуми од 2015 до 2021 година преку конкурси заработиле повеќе од 900.000 евра.
Толку од почитувањето на правните акти во Србија и фактот дека изменетите закони ќе донесат одредено подобрување.
