Иако студентскиот протест „Се гледаме на Видовден“ заврши мирно, без исполнување на барањата, во текот на ноќта имаше бројни инциденти меѓу демонстрантите и полицијата низ целиот центар на Белград. Србија е земја на вонредни избори
Во судирите меѓу полицијата и демонстрантите собрани на протестот „Се гледаме на Видовден“, најмалку осум лица беа повредени, додека неколку десетици беа приведени, според различни извори.
На тричасовниот состанок на кој присуствуваа 140.000 луѓе, според проценките на неформалното здружение Архиви на јавни собири, немаше инциденти, додека полицијата тврди дека имало 36.000 од нив.
Сепак, по завршувањето на протестот со барање за предвремени избори, избувнаа судири меѓу полицајците и демонстрантите.
Полицијата употреби солзавец и т.н. топовски удари.
Директорот на полицијата, Драган Васиљевиќ, изјави дека „приведени се повеќе од десетина демонстранти, а повредени се шест полицајци и двајца граѓани“.
Српскиот претседател Александар Вучиќ ги обвини демонстрантите дека имаат намера да ја соборат владата во Србија со поддршка на неименувани странски сили.
МИРЕН ПРОТЕСТ ПРОГНИОЗИРАН КАКО СУДИР СО ПОЛИЦИЈАТА Иако студентскиот протест „Се гледаме на Видовден“ заврши мирно, без исполнување на барањата, во текот на ноќта имаше бројни инциденти меѓу демонстрантите и полицијата низ целиот центар на Белград.
„48 полицајци беа повредени, меѓу другите, 38 припадници на жандармеријата“, изјави министерот за внатрешни работи Ивица Дачиќ.
Во текот на ноќта помеѓу саботата и неделата, приведени се 77 лица, од кои 38 се приведени, рече Дачиќ.
Против 35 учесници ќе бидат поднесени кривични пријави, а против 26 прекршочни, додека 22 лица побарале медицинска помош, рече Дачиќ.
„Двајца учесници имаат сериозни физички повреди, од кои едниот е задржан во болница, додека 16 лица имаат полесни повреди“, додаде тој.
Претседателот на Србија, Александар Вучиќ, предупреди дека нема да „потпише помилувања, какво било укинување на кривичното гонење“.
„Ќе има уште многу уапсени, се идентификуваат други лица“.
„Нема преговори со терористи и оние кои сакаат да ја уништат Србија“, рече Вучиќ денот по протестот.
Студентите објавија дека неколку студенти се повредени, а некои од нив не можат да добијат соодветна медицинска помош.
Тричасовниот митинг на плоштадот Славија заврши кога студентите ги соблекоа своите елеци и изјавија дека „веќе не е студентски протест“, најавувајќи дека ќе останат на улица како граѓани.
Бидејќи имаше и собир на противници на блокадата во паркот Пионирски и пред Собранието, полицијата постави кордони на неколку места за да не се судрат двете групи демонстранти.
Во напната атмосфера, полицијата спорадично употреби сила, потиснувајќи ги демонстрантите, користејќи солзавец и топовски истрели.
Некои учесници на протестот реагираа со фрлање факели и камења кон полицајците, додека кордони на жандармеријата ја туркаа толпата низ централните градски улици. На некои места беа поставени барикади, а некои демонстранти побараа од полицијата да ги спушти штитовите.
„Властите ги имаа сите механизми и цело време да ги исполнат барањата и да спречат ескалација. Наместо тоа, тие се одлучија за насилство и репресија врз граѓаните. Секоја радикализација на ситуацијата е нивна одговорност“, рекоа студентите на социјалните мрежи.
Огромен број луѓе одговорија на нивниот повик за протест на Трг Славија, „Се гледаме на Видовден“, од каде побараа распишување вонредни парламентарни избори, што беше едно од барањата што не беше исполнето.
„Денес, 28 јуни 2025 година, ја прогласуваме сегашната влада за нелегитимна“, им рече еден од студентите на насобраните.
Како помина состанокот во Славија?
Меѓу другото, Владан Ѓокиќ, ректор на Универзитетот во Белград, им се обрати на присутните, велејќи дека „вечерва се собравме тука за да го потврдиме единството во одбраната на основните демократски и универзитетски вредности“.
Колони луѓе пристигнаа на централниот плоштад Славија од различни делови на Белград, како и од бројни градови во Србија, вклучувајќи го и Чачак, од каде што потекнува Мирослав Стишевиќ. „Мојот град дојде пред повеќе од 20 години и не ја заврши работата. Ни денес нема да ја завршиме, ова е маратон и ова ќе им даде голема инјекција на луѓето да продолжат да се борат и да ги заштитат нашите деца, за кои сум тука пред сè“, рече Стисевиќ, завиткан во знамето на својот град, за Би-Би-Си на српски јазик.
Попладнето, српскиот претседател Александар Вучиќ ја посети и групата што се опишува себеси како „студенти кои сакаат да учат“, организаторите на „литературна вечер“ пред српскиот парламент.
„Студентите победија, блокадите загубија“, рече Вучиќ во видео објавено на Инстаграм.
Студентот во блокадата беше првиот што им се обрати на присутните, велејќи дека „денес не е обичен датум во годината, туку симбол на вечната борба за слобода“. Студентското движење е патриотско движење, движење на свест и хармонија, додаде тој.
Меѓу говорниците беа политичарот Момчило Трајковиќ, кој им додели на студентите во блокадата посебна повелба – црвен косовски божур во име на Српскиот национален совет на Косово, потоа професорот на Филолошкиот факултет Мило Ломпар и воениот ветеран Ненад Станиќ, нагласувајќи дека студентите се нивни „единствени вистински сојузници“.
Ректорот Ѓокиќ рече дека студентите „храбро и мирно се побунија и ги обединија сите во заедничка мисија за зачувување на институциите, правдата и правата на различност“.
„Затоа чувствуваме чувство на гордост и одговорност да истраеме“, рече Ѓокиќ и нагласи дека довербата во Универзитетот е вратена.
Ќе ја играме оваа игра заедно до победа, додаде поранешниот кошаркар Дејан Бодирога, кој во еден момент им се обрати и на толпата.
Милица и Марко Ранѓеловиќ исто така беа во Славија, кои очекуваат „да нема провокации и хаос“, но исто така бараат „правда што не е задоволена“.
„Бараме подобар живот, ако е воопшто можно да се добие на овој начин и под овие услови, бидејќи никој не нè слуша“, изјави Марко Ранѓеловиќ за Би-Би-Си на српски јазик.
Ваквите собири не можат директно да „предизвикаат распишување избори“, но можат да „укажат на проблеми во општеството што можат да доведат до нив, пред истекот на рокот“, според 31-годишната жена од Пожаревец. 19-годишната Елена Цветковиќ исто така дошла од Краљево во Белград, за „да не мора да се враќа во Америка“, каде што студира.
„Се надевам дека целиот овој напор на луѓето ќе успее“, изјави таа за Би-Би-Си на српски јазик. 32-годишната Зорица сака изборите да бидат распишани и фер. „Енергијата е иста како и на претходните протести, а ние сме тука да поддржиме до крај“.
ВУЧИЌ ГО ОДБИ УЛТИМАТУМОТ Пред протестот закажан за 28 јуни, свикан од студентите, со кој се бара од властите да свикаат вонредни парламентарни избори до 21 часот во сабота, реагираше српскиот претседател Александар Вучиќ, велејќи дека „Србија никогаш не прифатила ултиматуми“.
„Оние што го напишаа последниот ултиматум требаше да го знаат тоа. Не знам каде е напишан и во која земја… Ултиматумот не беше прифатен. Не мора да чекате до 21 часот утре“, рече Вучиќ.
Вучиќ долго време обвинува неименувани земји дека стојат зад студентските протести, тврдејќи дека станува збор за таканаречена „обоена револуција“, но досега не открил кои земји се вклучени.
Најавите за можни инциденти, како и апсењата на осомничени за наводно планирање насилство, ги одбележаа и деновите пред големиот студентски протест во Белград на 15 март, кој многумина го паметат по необичниот звук кон крајот на митингот.
Уште една во низата случајности е одлуката на компанијата „Србијавоз“ да ги откаже сите поаѓања на патнички возови еден ден пред протестот во саботата, откако добила дојава за „поставени експлозивни направи“.
По студентите и активистите од Србија, црногорскиот режисер Данило Маруновиќ беше приведен во петокот, а по информативниот разговор со Безбедносно-информативната агенција (БИА), му беше наредено да ја напушти земјата. На Маруновиќ му беше забранет влез во Србија една година, напиша тој на Фејсбук.
ШТО БАРААТ СТУДЕНТИТЕ? Студентите кои повеќе од седум месеци ги блокираат универзитетите во Србија, барајќи одговорност за падот на настрешницата на железничката станица во Нови Сад, испратија две барања до Владата на Србија во пресрет на протестот – да се свикаат вонредни избори до 21 часот во сабота и да се распушти митингот во Пионирски парк.
„Очекуваме дека во случај на неисполнување на горенаведените барања во дадениот рок, граѓаните на Србија ќе бидат подготвени да ги преземат сите постојни мерки на граѓанска непослушност, со цел да го заштитат своето основно право на слободен и легитимен демократски систем“, велат студентите во писмо објавено на социјалните мрежи.
Сепак, не беше јасно објавено што е планирано по истекот на рокот – еден студент на Филозофскиот факултет во Белград изјави за телевизијата Н1 дека неговите колеги „не се одговорни за тоа што ќе се случи по девет часот“.
„Студентите никогаш нема да повикуваат на насилство“, рече неименуваниот студент.
Претседателот на Србија претходно изјави дека „државата ќе интервенира само ако е принудена и ќе направи сè што може за да се осигури дека никој нема да биде повреден“. Дури и припадниците на Министерството за внатрешни работи нема да толерираат никаква форма на насилство, изјави директорот на полицијата за РТС, повикувајќи на почитување на законот.
Вишото јавно обвинителство во Белград, исто така, објави, апелирајќи „до сите учесници на протестот да се воздржат од каква било форма на насилство и да ги почитуваат прописите за јавен ред и мир“.
АПСЕЊА ПРЕД ПРОТЕСТОТ Три дена пред состанокот закажан за 28 јуни, шест лица беа уапсени под сомнение дека „подготвуваат дела против уставниот поредок и безбедноста на државата“ за сабота.
Истото образложение беше употребено и при апсењето на активистите од Нови Сад во март, кои поминаа два месеци во притвор по слични обвиненија. По сослушувањето во обвинителството, каде што сите ја негираа вината, петмина беа осудени на едномесечен притвор, а еден на домашен притвор, со електронски мониторинг. „Постои сонеж дека на 21 јуни се сретнале во хотел во Краљево, каде што „планирале насилна промена на власта во Република Србија“, соопшти Вишото јавно обвинителство. Кривичното дело за кое се товарат е казниво со пет години затвор. Меѓу уапсените се поранешниот претседател на Воениот сојуз Новица Антиќ и Иван Матовиќ, претставник на опозициската група Староседеоци во Краљево. Претседателката на Собранието на Србија, Ана Брнабиќ, изјави дека „акцијата на приведување, апсење и идентификување на терористички организации“ ќе продолжи, објави агенцијата Бета.
СРБИЈА, ЗЕМЈА НА ВОНРЕДНИ ИЗБОРИ Затоа, дури и за нас кои сме послаби со математиката е јасно: од 14 парламентарни избори во модерната историја, редовното гласање се одржа само четири пати – во 1990, 1997, 2012 и 2020 година – а вонредно дури во 10 наврати.
Можеби наскоро ќе биде 11-ти пат.
По неколкумесечни протести поради падот на натрешмницата на железничката станица во Нови Сад, заедно со утврдувањето на одговорноста за смртта на 16 лица, студентите сега бараат избори.
Претставниците на властите не се занимаваат многу со тоа, иако претседателот на Србија, Александар Вучиќ, изјави дека ќе има избори „во следната година и пол“. Повторно вонредно, долго пред крајот на четиригодишниот мандат на сегашната влада, формирана на почетокот на април, со премиерот Ѓуро Мачута на чело.
Вонредните избори можат да бидат резултат на пад на довербата во владата, несогласувања во владејачките коалиции или притисок од опозицијата и јавноста, објаснува Милан Јовановиќ, професор на Факултетот за политички науки (ФПН) на Универзитетот во Белград.
„На прв поглед, честите вонредни избори прикажуваат атмосфера на постојана политичка нестабилност и неспособност на политичките елити да решат бројни и сложени проблеми што предизвикуваат поделби во општеството“, изјави Јовановиќ за Би-Би-Си на српски јазик.
„Сепак, атмосферата што доведе до вонредните избори значително се разликува во зависност од фазите на владеење на партиите и коалициите што ги поддржаа“.
Од 2012 година и доаѓањето на власт на Српската напредна партија (СНС), изборите се одржаа во пет наврати, од кои четири беа вонредни, и покрај „стабилното мнозинство, отсуството на институционална криза или криза на легитимитет“, изјави Раша Недељков од Центарот за истражување, транспарентност и одговорност (ЦРТА).
„Изборите се користат во последните години како тактика за останување на власт, тие се распишуваат само кога нивниот исход може сосема добро да се очекува“, изјави Недељков за Би-Би-Си на српски јазик.
Лидерот на СНС, Милош Вучевиќ, и шефот на парламентарната група на прогресивците во српскиот парламент, Миленко Јованов, не одговорија на пораките на новинарите на Би-Би-Си за изјава за предвремените избори до моментот на објавување на текстот.
На првите повеќепартиски избори во Србија, тогашна една од шесте републики на Социјалистичка Федеративна Република Југославија (СФРЈ), одржани во декември 1990 година, Социјалистичката партија на Србија (СПС) убедливо победи. Социјалистите освоија 48 проценти од гласовите, а двете најсилни опозициски партии, Српското движење за обнова (СПО) и Демократската партија (ДС), само 16 и осум проценти.
Во исто време, беа одржани претседателски избори, на кои лидерот на СПС, Слободан Милошевиќ, победи убедливо и тој ќе остане на власт цела деценија, обележана прво со војни во Хрватска и Босна и Херцеговина, а подоцна и во Косово.
И додека Југославија се распаѓаше во крв, во Србија се одржа вонредно гласање во 1992 и 1993 година. „Првите вонредни избори се директна последица на притисокот од опозицијата“, вели Јовановиќ од ФПН, каде што држи предавања за изборите и изборните системи во Србија.
„Владејачките социјалисти, иако во парламентот со мнозинство од речиси четири петтини од пратениците, беа принудени да ги повикаат“.
СПС тогаш помина многу полошо – 31 процент од гласовите – но сепак успеа да формира влада со поддршка на националистичката Српска радикална партија (СРС) на Шешељ. Траеше само шест месеци, па затоа во 1993 година следеа нови вонредни избори.
„Тие беа иницирани од владата бидејќи социјалистите не сакаа да трпат уцени од радикалите“, се сеќава Јовановиќ, кој беше функционер на СПС во 1990-тите.
Само три месеци по 5 октомври 2000 година и соборувањето на Слободан Милошевиќ, гласачите во Србија мораа да излезат на гласање во вонреден период. Претставници на широката коалиција наречена Демократска опозиција на Србија (ДОС) доаѓаат на власт, додека лидерот на Демократската партија (ДС) Зоран Ѓинѓиќ ја презема премиерската функција. Неговото убиство, во март 2003 година, иницираше ново вонредно гласање.
По гласањето во декември 2003 година, поранешниот претседател Воислав Коштуница, лидер на Демократската партија на Србија (ДСС), стана премиер. „Беше јасно дека владата на широка коалиција повеќе не може да функционира“, вели Јовановиќ. Три години подоцна, во периодот кога Унијата на Црна Гора и Србија престана да постои, во јануари 2007 година гласањето беше повторно спроведено.
Потоа, во 2008 година, неколку месеци по прогласувањето на независноста на Косово.
„Една од причините за излегување на гласачките места беше несогласувањето на партиите на власт околу начинот на започнување на процесот на пристапување кон Европската Унија“, вели Јовановиќ.
Откако Српската напредна партија дојде на власт во 2012 година, вонредни избори се одржаа четири пати – во 2014, 2016, 2022 и 2023 година.
„Во првите две фази, во текот на 1990-тите и 2000-тите, политичките околности и динамиката на партиската сцена диктираа покренување на вонредни избори како механизам за решавање на важни политички прашања“, вели Јовановиќ. „Во фазата на напредњачко владеење, вонредните избори стануваат начин на владеење“, додава тој.
Во образложението на тогашниот премиер Ивица Дачиќ, зошто побарал од претседателот Томислав Николиќ во 2014 година да го распушти републичкото собрание и да свика вонредни избори, се наведува дека „понатамошното остварување на целите и реформите на владата“ „бара највисока политичка поддршка од граѓаните на Србија“.
Изборите се одржаа на 16 март, а Александар Вучиќ стана премиер, кој веќе во 2016 година го моли Николиќ повторно да излезе на гласање.
„За да се обезбеди европскиот животен стандард и да се одреди јасниот и недвосмислен пат на нашата земја во иднина, потребна е нова сила на обединета Србија со јасен мандат да ги заврши реформите“, се наведуваше во тогашното објаснување на Вучиќ. Во превод, секој пат се нагласуваше дека се е фантастично за нас, но ако имаме избори, ќе биде уште подобро за нас, вели Недељков од Црта.
Вонредно гласање потоа се одржа во 2022 година, како и во 2023 година, по бранот протести поради масовните убиства во основното училиште „Владислав Рибникар“ и селата околу Белград.
„Сите тие вонредни избори беа иницирани од владата, иако немаше политичка потреба за нив – секогаш имаше стабилно парламентарно мнозинство“, смета Јовановиќ од ФПН.
Како нивна прва цел, тој ги посочува „користењето на моментите на популарност на прогресивците“, кои на овој начин бараа легитимитет на владата, а втората „сатирајќи ја опозицијата“.
„Разединетата, слаба и сатанизирана опозиција едноставно остана без здив во таа постојана изборна трка, додека постојаните порази психолошки го демотивираа опозициски настроениот електорат“, истакнува Јовановиќ.
Третата причина што ја гледа во долгите периоди на влада во технички мандат – кога владата беше управувана, иако собранието беше распуштено.
Ова „дополнително отвори простор претседателот на републиката (Вучиќ) да биде единствената оперативна политичка фигура и со тоа да го консолидира авторитарниот начин на владеење“, додава професорот.
Извештајот од 2024 година објавен од Фридом Хаус, организација за заштита на човековите права и промоција на демократијата, го забележа „најголемиот пад на Србија во последните десет години“.
Изборите во декември 2023 година, одржани во нефер услови и со бројни нерегуларности, најмногу придонесоа за ова, се наведува во извештајот, додавајќи дека СНС „ги крши политичките права и граѓанските слободи, вршејќи притисок врз независните медиуми, политичката опозиција и организациите на граѓанското општество“.
СНС ги негираше сите обвинувања за изборни нерегуларности.
Протест на студентите во Белград на 30 мај и главното барање за распишување вонредни избори
Заклучувајќи дека владата нема да ги исполни нивните барања, студентите побараа распишување вонредни парламентарни избори на 5 мај.
Причината зошто сè уште нема нови вонредни избори е јасна, додава Недељков.
„Нашето истражување јасно покажува дека секој втор граѓанин на Србија има доверба во студентите, додека во однос на институцијата претседател, таа падна на око на секој трет.
„Преку други прашања, може да се види длабокото незадоволство на луѓето, не само опозициски ориентирани или непартиски, туку и на оние кои ги поддржуваат партиите на власт“, истакнува Недељков.
Јовановиќ го гледа барањето на студентите за избори како „стратегија за излез во моментот кога интензитетот на студентскиот бунт слабее“, што владата „сака да го исцрпи“.
„Тие веруваат дека летните месеци, дилемите околу наставата на факултетите и опасноста од губење на учебната година, дополнително ќе ги ослабат студентите, па затоа ја пролонгираат одлуката за можни избори, кои се механизам за решавање на толку силни социјални поделби“.
Единственото прашање е дали излегувањето на гласачки места, по бројните поплаки за изборни нерегуларности, претставува излез од кризата или може дополнително да ја влоши, заклучува тој.
(BBC)
