Норвешка, првата земја во Европа што воведе родово неутрална регрутација, одлуката од 2013 година делумно ја засноваше на верувањето дека сите граѓани треба да имаат исти права и обврски.
Шведска ги следеше стапките на Норвешка во 2017 година
ЕМИЛИЈА ЈАНСОН – АНА ХУЛИГАН
Од 1 април, секоја Данка која ќе наполни 18 години ќе биде должна да посети центар за проценка на воена кондиција и да извлече број од тапан сличен на лотарија. Потоа, доколку немало волонтери за служба во армијата, можело да се извлече нејзиниот број. Колку е помал бројот, толку е поголема веројатноста дека ќе биде регрутирана.
Мажите во Данска отсекогаш служеле воена служба, но сега, за прв пат, се вклучени и жени и ќе учествуваат во истата лотарија. Одлуката за регрутирање жени е донесена во 2024 година, две години по руската инвазија на Украина.
Норвешка и Шведска презедоа слични чекори претходно. Во последните десет години имало доволно волонтери за да се осигура дека никој не е присилно регрутиран. Сепак, властите во Данска сакаат повеќе млади луѓе да служат во армијата, па затоа ова би можело да се промени во наредните години.
Мислењата за регрутирањето кај младите Данки се спротивставени.
„Не сакам да умрам. И не сакам ПТСН (посттрауматско стресно растројство). Се плашам од животот на бојното поле како жена“, вели Изабела, која ќе биде предмет на регрутација за четири години.
„Мислам дека е убаво што сме вклучени во нешто што порано се сметаше првенствено за нешто што го прават мажите“, вели 19-годишната Сара, во центарот за проценка на воената кондиција каде што се пријавила како доброволец да служи во војската.
Ова е можно за жените од 1998 година, а минатата година жените сочинуваа една четвртина од оние што ја завршиле воената служба.
РОДОВО НЕУТРАЛНИ АРМИИ Норвешка, првата земја во Европа што воведе родово неутрална регрутација, одлуката од 2013 година делумно ја засноваше на верувањето дека сите граѓани треба да имаат исти права и обврски.
Шведска ги следеше стапките на Норвешка во 2017 година, три години по анексијата на Крим од страна на Русија, а во 2020 година Холандија донесе закон за регрутирање на жени исто како и мажите, иако пријавувањето за мобилизација останува доброволно за сите.
Во поново време, балтичките држави (Естонија, Латвија и Литванија), кои многумина ги сметаат за најверојатни следни цели на руската агресија, почнаа да размислуваат за регрутирање на жени
„Руската агресија врз Украина во 2022 година ја промени оваа дебата“, вели Елерај Лилиме, истражувач на Естонската воена академија.
„Мислам дека тоа е нешто што никој не го очекуваше.“
Латвискиот министер за одбрана Андрис Спрудс се залага за регрутирање на жени што треба да започне во 2028 година.
Постојат многу причини за тоа, вели тој. „Затоа што живееме покрај земја агресор. Затоа што мора активно да ја зајакнеме нашата сеопфатна одбрана. Мора да обезбедиме нашите граѓани да имаат еднакви права и обврски во градењето на националната одбрана, нашата национална безбедност. И затоа, во принцип, како министер, поддржувам пристап кој е неутрален кон полот“, вели тој.
ПАД НА СТАПКАТА НА НАТАЛИТЕТОТ Но, намалувањето на контингентот млади луѓе што треба да бидат повикани на воена служба е исто така проблем. Во земја со помалку од два милиони жители, секое дете е важно. Стапката на наталитет во Латвија, просечниот број на деца родени од една жена, падна на 1,36. Стапка од 2,1 е неопходна за населението да остане стабилно. Истиот тренд е забележан и во другите балтички држави, со стапки од 1,31 и 1,18 во Естонија и Литванија.
Регрутирањето жени во балтичките држави е затоа неизбежно од повеќе гледни точки, според Елерај Лилима.
„Проблемот ќе се појави околу 2040 година, бидејќи кохортите на раѓање во последните две или три години беа толку мали што ако продолжиме да бидеме во истата безбедносна ситуација, едноставно нема да имаме доволно луѓе“, вели таа.
Таа го наведува примерот на нејзината земја, Естонија.
Во моментов, Естонија регрутира околу 40 проценти од младите луѓе на воена возраст, избирајќи ги физички најспособните кандидати.
Доколку сакаат да го задржат истиот број регрути во армијата, до 2040 година ќе мора да бидат регрутирани околу 90 проценти од сите млади мажи.
„Или мора да го прошириме контингентот од кој регрутираме или мора да најдеме некој друг начин“, вели Лилиме.
Во Литванија, проблемот со регрутирањето на жените е предмет на политичка дебата, но како и во Латвија, политичарите се поделени по ова прашање.
Како и Финска, сите три балтички држави имаат задолжителна воена служба за мажите, додека жените можат да изберат дали да учествуваат или не. Полска, која граничи со руската енклава Калининград, планира повторно да воведе воена обука за сите мажи од 2026 година и вели дека и жените ќе можат да волонтираат.
УКРАИНСКИОТ ПРИМЕР Според Елерај Лилима, војната во Украина покажа колку е важно жените да бидат подготвени за борба.
Министерството за одбрана на Украина вели дека повеќе од 70.000 жени служат во вооружените сили, од кои 5.000 се на фронтот.
„Тие се најдобар показател за тоа колку ви се потребни жените во воената служба, колку ви е потребно сите да придонесат кога земјата е во многу тешка ситуација“, вели Лилиме.
Меѓутоа, во Украина, и покрај недостатокот на мажи во армијата, ниту еден политичар не повика на регрутирање на жените.
ВОЈНАТА ВО УКРАИНА ЈА ИСТАКНА УЛОГАТА НА НАТО Делумно под притисок од американскиот претседател Доналд Трамп, членките на НАТО се согласија да ги зголемат трошоците за одбрана на самитот во Хаг ова лето.
Но, европските држави се исто така свесни дека повеќе не можат да зависат од САД да ги бранат и дека мора да бидат самоодржливи.
НАТО испрати дополнителни трупи во Источна Европа по руската инвазија на Украина.
Германија моментално разгледува предлози за воведување доброволна воена служба во 2026 година, додека Франција сака да ја оживее својата постоечка програма за регрутација за да стави поголем акцент на борбената обука.
Природата и должината на воената служба варираат од земја до земја – додека некои земји ги сместуваат регрутите во редовни воени единици, други ги обучуваат одделно.
Јавната поддршка за регрутација исто така варира. Анкета нарачана од Европскиот совет за надворешни односи во мај 2025 година покажа дека мнозинството во Франција, Германија и Полска или силно го поддржуваат или се склони да го поддржат враќањето на задолжителната воена служба.
Кога станува збор за регрутација за жени, опозицијата е тивка во Данска, но анкетите во балтичките земји покажуваат дека само мало малцинство ја поддржува идејата.
„Латвиското општество, секако, ја разгледува идејата, а поголемиот дел од латвиското општество во моментов е доста резервирано во врска со таков пристап“, признава министерот за одбрана Андрис Спрудс.
Но, тој истакнува дека Латвија е многу побавна од Естонија и Литванија во однос на повторното регрутирање на мажите.
„Во Латвија, регрутацијата беше повторно воведена дури во 2023 година.
„Значи, им требаше малку време.“
БЕЗБЕДНОСТ ЗА ЖЕНИТЕ Друго прашање е инфраструктурата.
Повеќето армии немаат капацитет да примат многу повеќе регрути одеднаш. Мора да се изградат касарни и да се обучат инструктори.
Мора да се купат нови униформи и ранци, бидејќи стандардната опрема направена за мажи не е соодветна за женското тело. Исто така, постојат прашања за воената култура и дали војската е безбедно место за жените.
„Одржавме состаноци со организации на дански жени ветерани и, според нив, не е лесно да се биде жена во данската армија. Имаше проблеми со токсична средина“, вели Луиза Винтер Алис, претседателка на Данското здружение на жени.
Анкета на данското Министерство за одбрана во 2023 година покажа дека 20,3 проценти од жените во данската војска доживеале несакано сексуално внимание во претходните 12 месеци.
Министерството соопшти дека ќе продолжи со напорите за елиминирање на злоупотребата, забележувајќи дека процентот на жени погодени е помал отколку во данското општество како целина.
Од другата страна на Балтичкото Море, Андрис Спрудс е сигурен дека латвиската армија не е опасно место за жените, ниту за оние кои моментално служат како волонтери (18 проценти од целиот воен персонал), ниту за оние кои потенцијално би можеле да бидат регрутирани во иднина.
„Да, таа е инклузивна“, вели тој. „Тоа е безбедно место денес, во рамките на вооружените сили.“
РЕГРУТИРАЊЕТО НА ЖЕНИ Е РЕТКО ВО МЕЃУНАРОДНАТА ПРАКТИКА.
Истражувачкиот центар Пју објави во 2019 година дека универзална воена служба постои во Израел и Северна Кореја и во најмалку четири африкански земји: Еритреја, Мали, Мароко и Тунис.
Типично, мажите и жените кои служат во војската стануваат дел од редовната резервна сила и може да бидат повикани на дополнителна обука во следните години или да бидат замолени да се борат во воена состојба.
За многумина во Европа, темата за регрутирање, а камоли за женска регрутација, се чини дека се појавила доста нагло.
И покрај ова, Елерај Лилиме сè уште смета дека работите не се развиваат толку брзо колку што можеа.
„Данска донесе многу брза одлука и ја имплементираше изненадувачки брзо“, вели таа. „Но, во други земји има многу разговор, а малку акција.“
(BBC)
