Ѕвездата на 34. Џез фестивал во Белград Чучо Валдес, 40 години подоцна
ДРАГАН КРЕМЕР
Растејќи во (поп) културни Белград во 70-тите години на минатиот век морав да ја минам и пречката есенски џез-фестивал, барем колк уда се потврди она – сине, нема џезаријана без црнци; се мислеше, се разбира, на афроамериканците од САД. Следеше добрата практика заедно со влезницата да добиеш книга (тоа тогаш беше новотарија – од џебните издание на БИГЗ, обична литературна подлошка на некој филмски хит од ФЕСТ). Но, ако имаш среќа можеше да добиеш ЛП со џез музика .Овие винили беа печатени во мали тиражи, па она што ќе го добиеш во принцип беше нешто „кому оди“ – со државни пари ги печаеше ПГП РТБ во истата улица, а на благајните, сите беа во идентични црно-бели коверти; сето тоа чиста лотарија бидејќи оној кој ги делеше плочите на шалтерот не би ги слушат ни после милион години. Но, главната шарм беше дека овие албуми обично никогаш не се лиценцирани во Југославија. Тоа е тоа, ’78. Добив плоча од групшата Иракере, без бил окакви податоци а нив на плочата. Но, оваа плоча стана мое прво искуство со кубанската музика! Тие не ми се допаѓа особено – но тогаш јас не сум бил фан на џез-рок и фанкот, но се сеќавам на бујната музика на дувачката линија. Не е ни чудо, бидејќи меѓу нив подоцна беа познатите алт-саксофонистот Пакито ди Ривера и трубачот Артуро Сандовал. Социјалистичка размена, но среќа воневропска!
Иако во Куба исто оркестри свиреле уште од 1920 година и тоа главно северноамерикански мејнстрим џез, заедно со и популарни песни и поп музика на својата земја, мешајќи го тоа во афрокубански – џез, што одело бавно, истовремено и во Хавана и во Њујорк. За разлика од посетители од САД (музичари, левичари …) во 40-тите и 50-тите години, како и имигранти и бегалци од Куба на запад, младите џез музичари на островот дури во ’67. Создаден е Orquesta Cubana de musica moderna (OCMM, или само Модерна), што е за неколку години, предводена од Ди Ривера, а меѓу членовите беа пијанист Чучо Валдес и неколку последователни основачи на Irakere. Во OCMM завршиле главно оние кои добиле класично музичко образование, печејќи занает, играјќи во разни мали или побројни состави… Се верува дека комунистичката влада премолчено го поддржала OCMM како доказ за нивната либералност. Чучо е момчето кое во ’73. ги предводеше основачите на Иракере, каде што ќе биде квалификуван музичар и музички директор а Ди Ривера негов асистент. Еклектични и електрични, ненамерно започна нов бран на кубанската музика, со променлива среќа на мешање на типичен звуците на својата татковина – од народните до оние за модерен танц. Надвор од цврстите принципи на OCMM, тие користеа широк спектар на перкусионисти, на пример, Бата тапани (песочен часовник во облик на мембрана од двете страни ама нееднаков) прв пат во Bacalao и ’76. постмодерна бикероскопија и би-бап дувачки линии.
Јасно е дека, како и во голем број места Irakere беше напаѓан дома дека е империјалистички привезок. Децении подоцна, Сандовал рече дека намерно се свирела „шарена музука“ и се користени инструменти како конги и други удиралки за да ја зашеметат публиката која би ги критикувала. И тие биле подготвени за џем-сејшн кога ’77. – прв пат од револуцијата на Кастро – со џез погрмата излгеле од земјата и се сретнале со легендите Гилеспи, Гец и Ерл Хајнс. Следната година Irakere (понекогаш: Iraquere) ја претставува Куба, во две џез фестивали во братските социјалистички земји – во Белград и џез Соборот во Варшава, Полска; со Видер рипорт и Џон МекЛафлин во ’79. на фестивалот во Хавана. Една година подоцна, на Џез-фестивалот во Монтре во Швајцарија и Њупорт Џез во Њујорк се снимени песните за нивното прво издание во САД (Irakere, КБС / EGREM, и во Куба, со различен текст – се разбира, на шпански – на корицата), што доби Греми во категорија на латино музика. Ди Ривера во ’80. пребегна во САД, Сандовал веќе следната година (ино н веднаш во САД, туку во 90-тите), па во следните две децении во Irakere владее повеќе комерцијален денс музика со џез-делови, членовите се менуваат. Чучо ќе замине ’97. Меѓутоа, на истата столица веднаш сдна нговиот син со прекар Чучито и директорувал се до 99. Irakere се ирелевантни денес, иако постојат како и нивната богата дискографија, со бројните ре-изданија, збирки и концерт наслови. Во 1998 се појави фантомски албум Хавана со љубов (во живо во Белград 1978, Вест Винд 2223).
Роден во 1941 година во кубанската провинција, една од петте деца, со божественото име (Дионисио де Хесус Родригез Валдес), со прекар Чучо, пијано почнал да свири уште на три години; син е на познатиот пијанист, лидер на оркестарот, композитор и аранжер Бебо Валдез (1918-2013). Приказната за себе, од Златното доба на мамбата, познатиот Bebo – со натпросечен раст за кубанската услови, од милост наречен Коњиште (Caballón) – во 1960 година побегнал од карипскиот рај на Кастро и завршил во Шведска. Дури по ’94. повторно почнал да снима (со Ди Ривера), се потопуваат со енергија и издржливост wreaking достигнувања и жнее награди кои Чучо само ги повторува.
Чучо снима под свое име од ’64. и паралелно со оној на бендот и ги издаде сопствените албуми, држејќи повеќе допијаното отколку до електрониката. Во новиот век, со познатата марка Blue Note, сигурно се враќа на своите кубански корени и стандардниот џез. Тој остана да живее на островот, како заслужен уметник, сопственик на студиото и професор – и остана една од најголемите ѕвезди на кубанската музика, после Буена Виста социјален клуб. Тој е чест гостин и европски џез фестивали ( види „Време”, 867), 2009 година сними ЦД со Бебо Juntos Para Siempre (Заедно засекогаш). Тековната турнеја со младa ритам секција (бас и перкуш / вокал) се врати во неговиот џез албум Bata (’72, Areito), со необјавени нумери од Irakere.
(vreme.com)
