Драстичен скок на цените и недостиг на гориво, како и можно влијание врз државните финансии и меѓународните односи, се некои од можните последици доколку Соединетите Американски Држави воведат санкции за српската нафтена индустрија, велат експертите на НИН
Претседателот на Србија, Александар Вучиќ, најави дека САД наскоро ќе воведат санкции против Нафтената индустрија на Србија (НИС) поради руската сопственост. Според последните податоци од 30 септември годинава, руската државна компанија Газпром (преку матичната компанија Газпромњефт) има 56,15 отсто од сопственоста во НИС, државата Србија има 29,87 отсто, а малцинските акционери – 13,98 отсто.
Тоа би ја ставило НИС под напад на санкциите што САД неодамна ги зајакнаа против руските компании, а на удар би била и Гаспромбанка, која е клучна за плаќање на рускиот гас, што исто така може да и направи проблеми на Србија.
Зборувајќи за можните санкции против НИС, Вучиќ рече дека се уште не го видел текстот како тие ќе изгледаат, но додаде дека воведувањето на тие санкции е потврдено преку официјални канали.
Тој рече дека последиците од тие санкции може да бидат тешки доколку не преземеме ништо, особено што тие се воведуваат во тежок период – на крајот на есента и пред почетокот на зимата.
„Не можеме да ја оставиме Србија без нафта среде зима“, рече Вучиќ, додавајќи дека ќе мора да „работиме трескавично“ за да го решиме тој проблем и дека „прво разговараме со Американците, а кога ќе го видиме документот, со Русите“.
„Ако на пример кажат дека важи од 1 јануари, сега велат имаш 15 дена и на 16 јануари ќе ни снабдуваат нафта преку Јадранскиот нафтовод од Омишаљ од каде што доаѓа од Хрватска. И што правиме на 17-ти, 18-ти, 19-ти земаме, трошиме воени резерви и сите останати резерви, знаеш ли каков хаос би предизвикал овде, особено знаејќи нè, ќе одиме со тие балончињеа наоколу. Ова стратешки предизвикува многу подлабоки немири кои немаат врска со тие три, пет или десет дена купување нешто на улица“, изјави Вучиќ.
Експертите со кои разговараше НИН исто така сметаат дека последиците би можеле да бидат катастрофални. Како што вели за НИН Горан Радосављевиќ, професор на факултетот ФЕФА, ова може да значи и потенцијално затворање на рафинеријата за нафта во Панчево, како и големи проблеми на пазарот на деривати.
Тој посочува дека НИС е индиректно под санкции веќе десет години, поради ембаргото против нејзината матична компанија Гаспром, што до сега го отежнуваше бизнисот, пред се поради неможноста да се купи руска нафта, но директните санкции против НИС би биле без преседан. .
„Не гледам причина зошто нешто такво би можело да се оправда. Во случај да се случи, тоа би значело голема катастрофа и веројатно затворање на рафинеријата за нафта во Панчево. Може да се најдат алтернативни начини за транспорт на нафтата. но да не се обезбеди доволно количество сурова нафта за нејзина рафинериска преработка.
Во врска со информациите за можни санкции, од НИС наведуваат дека „делот во моментов се одвива без прекин“, и дека „компанијата останува фокусирана на продолжување на реализацијата на започнатите инвестиции и зачувување на стабилноста на домашниот пазар на нафтени деривати“.
Снабдувањето на синџирот бензински пумпи НИС е редовно, а Рафинеријата за нафта Панчево работи во нормален режим, со доставување на сите потребни нафтени деривати на пазарот. Компанијата НИС продолжува да ја следи моменталната состојба и да ги анализира сите можни сценарија и потенцијални последици по работењето на компанијата, а во моментов нема законски ограничувања за активностите на компанијата и нашите партнери“, велат од НИС.
Опасност од секундарни санкции
Меѓутоа, таа нормална работа, во случај на воведување на американски санкции, многу брзо би можела да биде доведена во прашање. Не само поради директните американски санкции, кои ги спречуваат правните субјекти од САД да работат со санкционирани компании, туку и поради т.н. споредни санкции. Вашингтон го воведе тој инструмент со цел да им се закани на компаниите од трети земји со кои соработуваат руски компании, па во тој случај секоја странска компанија која сака да работи со НИС може да се најде на удар на американската администрација, без разлика од која земја доаѓа И нашите компании би биле во неволја, бидејќи според нашите прописи, увоз на сурова нафта е можен и за други компании, но само доколку покрај лиценцата за трговија со нафта, имаат договор и со НИС за рафинирање.
Како што рече експертот за енергија Миодраг Здравковиќ, најлошото што може да се случи е ЈАНАФ повеќе да не испорачува нафта на НИС.
„Тоа би било тешко, речиси невозможно бидејќи НИС е нивниот најголем потрошувач, има најголем договор. Меѓутоа, САД секако имаат начин да ги принудат да ја откажат испораката доколку тоа е во нивен интерес“, рече Здравковиќ.
Да потсетиме, НИС на почетокот на оваа година го обнови договорот со JANAF и се согласи да испорача 10 милиони тони сурова нафта до крајот на 2026 година. Хрватската компанија тогаш објави дека се работи за „рекорден договор“. Инаку, НИС преку ЈАНАФ, единствениот гасовод преку кој сурова нафта доаѓа до Србија.
Првиот предвесник на каква било промена, смета Здравковиќ, ќе бидат цените на горивата.
„Доколку тие санкции се спроведат, цените на горивата вртоглаво ќе пораснат. Не само тоа, туку ќе има недостиг од извори на енергија“, смета тој.
Вучиќ рече дека не ја исклучува можноста оваа мерка да е еден вид притисок Србија да воведе санкции кон Русија, но дека нема докази за тоа. Сепак, како што додаде, „во овој момент воопшто не е подготвен да разговара за потенцијалните санкции против Москва“, и дека Србија трпела три години водење принципиелна политика. Тој рече дека слична одлука на различни начини најавиле и од ЕУ, но дека сега доаѓа од САД и оти верува дека на тие санкции ќе се приклучи и Велика Британија.
И економистот Љубодраг Савиќ смета дека нешто слично е можно, а американските санкции против НИС се насочени против Русија, која вели дека „Западот очигледно го бара секој можен начин да изврши притисок врз земјите кои не воведоа санкции кон Русија“, и дека Србија може да биде колатерална штета на сето тоа.
„Ова е уште една од тие невозможни мисии што се подготвуваат за Србија. Ова е комплицирана приказна и за нашата земја значи дека што и да направиме нема да биде добро решение“, изјави Савиќ за Танјуг.
Според него, Србија има две опции во оваа ситуација, имено да ја преземе мнозинската контрола над НИС или да воведе санкции кон Русија за да не се допре компанијата.
И професорката Радосављевиќ за НИН вели дека опцијата за излез од оваа ситуација е Гаспром да излезе од сопственоста на НИС како услов за крај на американските санкции.
Енергетскиот експерт Миодраг Капор изјави за НИН дека ако странските компании одбијат да и продаваат нафта на НИС, тоа ќе претставува вонредна ситуација во која Србија ќе има право да ја национализира таа компанија и да му понуди на рускиот сопственик фер пазарна цена за преземање.
За потенцијалното преземање на НИС се зборуваше и претходно, кога ЕУ ја забрани испораката на руска сурова нафта, која, инаку, сочинува помал дел од суровата нафта увезена во Србија. Претходно, „Газпромнефт“ го намали и својот удел во НИС, бидејќи беше под меѓународни санкции, продавајќи 6,15 отсто од својот удел на својата матична компанија Газпром, која не беше санкционирана. Така сега Гаспромнефт има 50 отсто, а Гаспром 6,15 отсто од акциите во сопственост на НИС.
Економистот Љубодраг Савиќ вели дека можеме да го реприватизираме НИС само ако се согласат Русите. Тој забележува дека национализацијата ја прават само моќните и богати земји, а Србија тоа не може да го направи дури и поради долгогодишните добри односи со Русија.
„Сегашната ситуација значи дека ако не ја контролираме мнозинската сопственост на НИС, нема да имаме нафта, но и дека ќе бидеме во проблем ако Русите се согласат и ни дозволат да се приватизираме затоа што тогаш би ги загрозиле јавните финансии и кредитниот рејтинг на земјата, што би било уште полошо“, смета Савиќ, кој смета дека раководството на земјата во моментов нема одговор на прашањето дали Србија може да ја врати мнозинската сопственост на НИС.
Пресметката на вредноста на руската акција е комплицирана и веројатно многу висока, поради што Савиќ зборува за загрозување на јавните финансии. НИС беше продаден на руската страна во 2008 година за 400 милиони евра, а кога ќе се земе предвид досегашната инфлација во еврозоната, таа сега би изнесувала околу 558 милиони евра европски пари. Во моментов има 91,5 милиони акции во руска сопственост (56,15 отсто), а последната истргувана вредност на акциите на НИС на белградската берза беше околу 6,6 евра по акција. Тоа значи дека сегашната вредност на акциите во руски раце би била над 600 милиони евра. Сепак, тоа не значи дека Русите би се согласиле да го продадат својот удел по таа цена.
А Вучиќ спомна дека ќе влијае на српскиот дефицит „и илјада други работи“ доколку некој побара од нас да платиме „милијарда за нешто“, без да прецизира за што се работи.
И двете опции би имале последици, не само поради финансиите или поради тоа што би ја прекршиле „принципиелната политика“ за која зборува Вучиќ, туку и поради можноста за влошување на односите со Русија, од која сме многу зависни за увоз на гас, со што отвора можност Москва да уценува во преговорите за нов аранжман за гас, бидејќи сегашниот истекува напролет. Така, би се соочиле со опасност да избереме, од една страна, недостиг на нафта или увоз на гас по багателна цена.
Затоа Вучиќ најавува разговори со сите страни и американски и руски.
Миодраг Капор за НИН вели дека не верува оти руската страна би извршила голем економски и геополитички притисок врз Србија во случај Белград да се согласи да го преземе НИС. Сепак, и тогаш не би останале без последици.
„Властите во Русија се свесни дека немаат многу пријатели во Европа и сигурно не би оделе на заострување на односите со Белград, бидејќи на тој начин практично би го турнале кон западниот блок. верувам дека Москва ќе вложи свои напори и ќе се заложи дека шефот на НИС – и член на персоналот кој и е близок ќе дојде за да продолжи да има влијание врз настаните во компанијата и нафтениот сектор на Србија“, нашиот соговорник верува во тоа.
