Владејачката коалиција, чија агенда е диктирана од екстремистички, антидемократски и теократски партии, ја поткопува не само израелската демократија, туку и неговата економија, пазар на труд, националната благосостојба и безбедност
НУРИЕЛ РУБИНИ
Мојата посета на Израел се совпадна со период на политички пресврт без преседан во неговата историја. Започна да се усвојува пакет законски измени подготвен од радикалната десничарска влада, а сега многумина се загрижени дека робусната либерална демократија во оваа извонредна земја може да биде поткопана.
Бидејќи Израел нема пишан устав, од клучно значење е да се зачува независноста на Врховниот суд и на целото судство. На крајот на краиштата, тоа е она што ја прави демократијата либерална – не само слободни и фер избори, туку и владеење на правото, заштита на малцинствата и механизми на проверки и рамнотежи кои ги ограничуваат овластувањата на извршната и законодавната власт.
„Реформите“ на владата постепено ќе го претворат Израел во нелиберална демократија како оние во Турција и Унгарија. Долгорочната штета за израелската економија би можела да биде толку голема што, доколку владејачката коалиција продолжи со својот судски удар, оваа многу фалена „стартап нација“ би можела да се претвори во „нација во опаѓање“ чии економски перспективи драматично ќе бидат стеснети.
На овие „реформи“ се спротивставуваат не само половината од населението од левата и левиот центар, туку и многумина во владејачката конзервативна партија Ликуд. Отпор обезбедуваат и најдинамичните сегменти на националната економија: технолошките компании, кои сочинуваат 50 отсто од извозот на Израел, 25 отсто од државните приходи, 400.000 добро платени работни места и над 20 отсто од националниот бруто приход (кога се зема во земете го предвид влијанието што овој сектор го има врз другите економски сектори).
Повеќето од израелските технолошки лидери и вработените во нивните компании се секуларни либерали, а многу од нив сега планираат етапно да ги преселат своите операции во странство. Ова е лесно да се направи, бидејќи овие фирми користат мал физички капитал и повеќе се потпираат на знаење, нематеријални средства и многу мобилна, технолошки рафинирана работна сила.
Во исто време, странските фондови за ризичен капитал почнуваат да се повлекуваат од новите инвестиции во Израел, па дури и многу обични граѓани размислуваат да ги изнесат своите заштеди од земјата. „Реформите“, исто така, веројатно ќе одвратат многу Евреи во Соединетите Американски Држави, Европа и други делови од светот да се преселат во Израел или да се населат таму по пензионирањето – и многу Израелци кои работат или студираат во странство можеби ќе одлучат да не се вратат во земјата. . Сепак, најалармантно е што владината агенда ја доведува во прашање дури и безбедноста на Израел, бидејќи, како што објави Си-Ен-Ен, „илјадници израелски воени резервисти – кои го формираат столбот на вооружените сили на Израел – се закануваат дека нема да се пријават на должност“ во знак на протест.
Структурата на овие протести е важна затоа што екстремните ултраортодоксни Израелци кои ја поддржуваат владината коалиција не служат во вооружените сили, не учат научни предмети, не се значаен сегмент од работната сила и тешко плаќаат даноци. Напротив, тие редовно добиваат значителни трансфери од државните фондови, кои стануваат се поголеми како што растат нивните семејства.
Доколку Израел имаше правилен и праведен систем на трансфери финансиран со прогресивно оданочување, нивните корисници би биле мотивирани да учествуваат во јавните служби (ако не во вооружените сили), да посетуваат студии во областите за кои има побарувачка, да се приклучат на работната сила и тоа значи да се плаќаат даноци. Има многу членови на Ликуд кои би поддржале такви разумни реформи. Но, како што сега стојат работите, мнозинството ултраортодоксни Израелци се заробени во маѓепсан круг на сиромаштија и зависност од државни пари.
Израел е економски поделен на технологија и други големи и средни компании од една страна, и локални власти и мали бизниси од друга. Додека првата група е во голема мера поштедена од корупција, втората се гуши во финансиски злоупотреби и непотизам кога станува збор за издавање градежни дозволи, оперативно управување и други активности кои се законски регулирани на локално ниво. Уште полошо, други планирани реформи, доколку се усвојат, ќе доведат до тоа способните членови на административниот апарат да бидат заменети со неспособни, корумпирани лакеи, што дополнително ќе ја поткопа динамиката и иновативните способности на израелската економија.
Затоа, плановите на владата може да се споредат со темпирана бомба, бидејќи рејтинг агенциите наскоро може да заклучат дека има основа за намалување на кредитниот рејтинг на Израел. Ако технологијата и другите фирми почнат да се движат во странство, основниот приход што го добива државата ќе се намали, што ќе ги направи постојано растечките трансфери од ултра-православните Израелци економски неодржливи.
Со текот на времето, влошените фискални перспективи и состојбата на јавниот долг, во комбинација со поткопувањето на владеењето на правото, дополнително ќе придонесат за веќе присутните аспирации да се доведе во прашање независноста на централната банка, за да може растечките дефицити да се монетизираат. Ако Израел тргне по тој пат, исходот е лесно да се предвиди. Погледнете само што се случува во автократска Турција, каде што годинава се очекува инфлацијата да достигне 58 проценти.
Сите овие фактори ќе го попречат економскиот раст и ќе доведат до економска стагнација и, во крајна линија, рецесија. Најмногу ќе страдаат како резултат на тоа ќе бидат сиромашните заедници на верски екстремисти кои се најжествените поддржувачи на владините судски реформи. Доколку дојде до пад на берзата, трошоците за отплата на кредитите во јавниот и приватниот сектор ќе пораснат, а падот на вредноста на валутата ќе и даде импулс на инфлацијата која и онака расте.
Можеби на Израел му требаат некои судски реформи. Но, имајќи предвид дека земјата формално нема устав, таквите промени мора да бидат поддржани од голема коалиција на различни општествени сили, а не тенко парламентарно мнозинство контролирано од екстремистички, антидемократски и теократски партии. Треба да се надеваме дека Ликуд и неговиот лидер, премиерот Бенјамин Нетанјаху, ќе сфатат дека со своите постапки ја поткопуваат не само израелската демократија, туку и економијата, пазарот на труд, националната благосостојба и безбедноста на земјата.
Тие само што почнаа да ја прават штетата, па има уште време да го сменат курсот. Но, ако владејачката коалиција продолжи да усвојува екстремни мерки во следните три и пол години од својот мандат, „стартап-нацијата“ одеднаш ќе се закопа во местото.
