Комунизмот го нема како идеологија, но стана менталитет. Помирно живееш кога не треба да правиш избор, не размислуваш што е добро а што зло, одиш со стадото и се чувствуваш добро, вели писателката
МИНА КИРКОВА
ДВ: На 1 февруари се навршуваат 80 години од едно од најмонструозните злосторства во историјата на Бугарија – таканаречениот „Народен суд“. Дали се сеќаваме доволно добро?
Теодора Димова: Не, не се сеќаваме добро. За време на транзицијата беа мобилизирани секакви сили да ни го избришат и замолчат сеќавањето. Злосторствата беа игнорирани, премолчувани, метнати под тепих. Мантрата „гледање напред, а не назад“ стана мода. Дури и интелигентните луѓе го повторија тоа. Но, историските трауми не можат долго да се кријат. Споменот за нив е нешто живо што ни ги пече вените. Сеќавањето чука како второ срце. Сè повеќе луѓе гледаат наназад и сакаат да знаат, да разберат, да им кажат на своите деца. „За да не се повтори“
ДВ: Која е улогата на образованието во градењето одржливо сеќавање на „Народниот суд“ и другите злосторства на комунистичкиот режим?
– Мора детално да се проучи таканаречениот „Народен суд“. Нехуманиот однос кон тогашната елита на нашата нација – исто така. За да се избегне повторување. Всушност, Коминтерната уште од нападот на Св. Недела во 1925 година се обиде да ја наметне својата хегемонија во нашата земја, се обиде да ја уништи елитата на нашата нација. Со монструозна доследност, тоа го постигна 19 години подоцна. Мора да се проучат токму корените на ова зло што ја снајде нашата земја по државниот удар од 9 септември.
Другите земји каде што беа извршени злосторства од слична големина го носат споменот, така да се каже, „на реверите“. Зошто Бугарија никогаш не ја обработи оваа траума и не ги научи лекциите од злосторствата на режимот?
– Морам да додадам, со големо жалење, дека ние сме единствената источноевропска земја која сè уште нема музеј на комунизмот. Да, кај нас комунизмот го нема како задолжителна идеологија која мора да се исповеда, но остана како менталитет. Комунизмот стана менталитет. Живееш помирно кога не си слободен, не треба да правиш никакви избори, не треба да размислуваш што е добро, а што зло, го повторуваш тоа што ти го кажуваат на телевизија, веруваш најгласно и најеклатантно, шеташ меѓу стадото и добро си. Затоа овде – го велам со мешавина од тага и срам – постои копнеж за минатите тоталитарни времиња.
Политичката елита се занимава само со внатрепартиски проблеми, избори итн. Мислам дека на ниту една од страните не и паѓа на ум да одржи, да наметне дијалог за нашето минато. Не им останува време. А работите овде заглавуваат токму затоа што не сме свесни за нашата меморија. Таа е таа која постојано не сопнува.
СГ: Во 2025 година. Во светот, вклучително и во Бугарија, се повеќе и повеќе се зголемуваат чувствата во корист на автократските режими. Според вас, дали ова е поврзано со немањето соодветна меморија за злосторствата извршени од овие режими?
– Ова е тема за која речиси се плашам да размислувам. Зошто во Германија расте екстремно десничарското расположение, пример за денацификација? Дали се исцрпи демократијата? Или автократските режими ги искористуваат неговите недостатоци? Но, која е нејзината алтернатива? Светот не создаде друг систем со милениуми, дали треба да го замениме со она што сакаме да го избегнеме?
ДВ: Кои се денес најсветлите, најболните траги од бесмисленото минато?
– За мене, најболните знаци на бесмисленото и неоживеано минато се омразата, агресијата и поделеноста во нашето општество. Мислам дека и во 1990-тите не бевме толку огорчени еден кон друг, толку поделени. Омразата и горчината станаа норма на однесување. Сите изгледавме како момците од 90-тите – дрски, со мускули и тетоважи, со џипови и златни синџири. Нормално човечко однесување и воспитување нè зачудува.
(Интервјуто на Дојче Веле е по повод 1 Февруари – денот на сеќавањето на злосторствата).
