Треба да правиме разлика помеѓу рускиот „спиритус“, односно руската култура, и рускиот „империјаум“, односно руското империјално размислување за моќта
ИВАЈЛО НОЈЗИ ЦВЕТКОВ
„Ужасен број уметници, луѓе од културата, дури и политичари мораа да ја напуштат Русија“, вели познатиот режисер Тимофеј Кулјабин. Во мигот работи во Софија и треба да има премиера на сво дело во м ај.
Тимофеј Кулјабин е роден во 1984 година во Ижевск. Познатиот театарски режисер ја напушти Русија во 2022 година поради режимот на Путин и неговото несогласување со војната во Украина.
Кулјабин ќе постави една од култните класици на пост-романтичниот реализам и психологизам од крајот на 19 век – „Хеда Габлер“ од Хенрик Ибзен.
ДВ: Како би го коментирале фактот дека сте емигрант од режимот на Путин и сте во голема мера откажани во Русија?
Тимофеј Кулјабин: Ова е факт, не зависи од моите чувства. Ќе ви кажам нешто смешно – две мои претстави сè уште се изведуваат во Новосибирск, но без моето име. Замислете постер на кој се наведени актерите, но нема режисер.
И двајцата сме обожаватели на Брехт (вклучително и додека беше во Данска), што повторно ми ја сугерира темата на културниот емигрант. Што мислите вие?
– Ова е всушност темата на авторитаризмот, која ни се врати, како Руси, со одредена суровост. И сега во Русија повторно се присутни сите теми за ова прашање – цензурата и сите класични манифестации на авторитаризам. Ништо ново.
Дали сте сега забранет во Русија, да разјасниме?
– Не е можно да се вратам во Русија во моментов, дури и да сакам – затоа што имав неколку изјави против инвазијата на Украина, антивоени. И ова денес е забрането во Русија.
Во ваков случај, велам дека има најмалку двајца различни Руси. Дали се согласувате?
– Апсолутно. Ужасно многу уметници, луѓе од културата, дури и политичари мораа да ја напуштат Русија. Но, тие сè уште се дел од руската култура и покрај принудниот егзил. Еден од проблемите е што луѓето во Русија немаат пристап до оваа извезена руска култура.
Имам теорија дека треба да правиме разлика помеѓу рускиот „спиритус“, односно руската култура, и рускиот „империјаум“, односно руското империјално размислување за моќта?
– Одлично, но знаете – не верувам во колективна одговорност. Моето чувство е дека сите ние нешто пропуштивме во првата деценија од новиот век, па можеби и ние сме виновни за се денес. Вие претставувате сложен случај.
Ајде да разговараме за вашата Хеда, која ќе ја претставите на публиката во Софија. Како би ја опишале? Затоа што често ја нарекуваа „невротична“, па дури и „најлошата од Ибзен“, иако е еден од најголемите драмски женски ликови во театарската драматургија?
– Таа е и уметничка и – како што знаете – завршува со самоубиство. Во мојата верзија, самоубиството е како нејзиниот последен „перформанс“. Целиот нејзин живот пред тоа, патем, го гледам како еден вид „перформанс“, кој започнува со нејзиниот брак.
Каде да го бараме подлабокиот мотив овде – во досадата, во уморот од светот, во фрустрацијата?
– Може да се каже многу, но јас главно ја гледам како феминистичка современа икона која, со еден последен гест, гест за покажување, сака да замине како некаква „ѕвезда“. Тоа го навестува, бидејќи, секој ден вперува пиштол во главата за да ни покаже колку е неподнослив брачниот живот.
Нејзиниот тивок бунт?
– Да, и никој не знае за тоа. Тоа е една од врските.
Дали едноставно треба да ја гледаме како непоправливо несреќна, можеби депресивна?
– Можеби, но основниот факт е дека нејзиниот е бунт против бракот и воопшто против општествените норми од тоа време. Една од разликите во нашата изведба во однос на класичната идеја на Ибзен е тоа што таа повеќе не може да издржи, толку многу што се самоубива. Дополнителна врска има и како таа се снима цела година, како да го снима сопственото спуштање во лудилото. Да речеме дека мојата верзија е малку ажурирана психолошки.
Тоа е модернизирање на оригиналниот текст?
– Не толку, не си играме со тоа, туку само го модернизиравме јазикот. Но, да не ти кажувам сè. Само ќе кажам дека моето читање на драмата се одвива во наше време. Сменивме некои имиња на ликови и слично, затоа што верувам дека класика како оваа дозволува некаква режисерска игра.
Добро, што сè уште не прави луѓе во денешната дигитална реалност?
– Не се плашам од вештачка интелигенција, ако зборуваме за технологија. Тоа нема да го промени театарот како таков, самото поставување на претстави. Театар имаше и пред струја, на свеќи. Мислам дека технологијата не може да го промени значењето, можеби само формите. Во театарот може да се случат неверојатни технолошки работи, но тоа нема да го промени неговото значење.
Тоа е. Зарем не се плашите дека наскоро ќе биде можно да имате вештачка интелигенција која прекрасно позира како Тимофеј Кулјабин?
– Можно е, кој знае, но на крајот верувам дека никој не може да го замени режисерот или актерот на сцената. Веќе имаше такви обиди – да се дигитализира театарот, но тие не доведоа до ништо. Тоа ќе се случи на еден или друг начин – да, но тешко дека ќе стане мејнстрим. Ништо не е поинтересно од глумец во живо да влезе во лик.
Кој е вашиот идол во театарот?
– Да речеме, Чехов. Патем, тој има нешто заедничко со Ибзен – критичкиот реализам. Но, Антон Павлович воведе психолошка анализа во неговите драми, а исто така најде нова мотивација за неговите ликови. Плус, некако ја промени целата форма.
Дали го хуманизира театарот?
– Добро кажано, да.
Која е вашата омилена од трите сестри на Чехов?
– Ирина. Толку е чиста.
