Кога се во странство, надвор од Балканот, младите од екс-Југославија се дружат меѓу себе повќе отколку со другите и тоа е дел од некогашниот заеднички културен простор, пред се заради музиката. А имаат потреба за тоа заради носталгија кон својот дом што е заедничка за сите од Балканот иако секој има потреба пред се за својот – покажува анализа на белградски НИН
МАРКО БАТАНСКИ
Илјада нарушени врски. Ова беше, накратко и патетично, последица на распадот на Југославија. Откако слепата омраза ја зазеде територијата на поранешната држава на Западен Балкан и одби да ја пушти, следеше неизбежното, што се случува по неуспешната врска – прекин во комуникацијата, преселба, тензии и војни. Поминаа повеќе од 30 години, а денешните млади луѓе не само што немаат спомени од крвавите граѓански војни во кои се распадна Југославија, туку не се ни родени тогаш.
Шест држави (и една чија независност не ја признаваат сите) и 23,5 милиони жители се наоѓаат во она што колоквијално и романтично би се нарекло „Јужен простор“, кој, сметајќи ги жртвите во Првата и Втората светска војна, колективно чинел четири милиони човечки животи, со десетици изгубени глави и бог знае колку животи не физички, туку инаку уништени при неговото распаѓање. Но, овој простор не беше создаден само од идеолошки и емоционални причини, туку и од рационални, од заедничка и блиска култура, историја и јазик, политички и економски придобивки, а сето тоа беше збришано во блесокот на распаѓање и воинство и националистички пораки.
Дали младите луѓе, кои не се ни паметат на тој блесок, ниту на носталгијата по Југославија, денес можат да ги обноват прекинатите врски и како гледаат на меѓусебните односи на субјектите кои произлегоа од урнатините на поранешна СФРЈ?
СУБЈЕКТИ А НЕ ОБЈЕКТИ Миливоје Бешлин, историчар и виш научен соработник на Институтот за филозофија и социјална теорија на Универзитетот во Белград, во интервју за НИН објасни дека уште пред Југославија имало навестувања за идејата за некој вид обединет културен простор и некаква желба за обединета држава, поточно, за обединување, а историските истражувања ги бележат уште пред во 19 век.
„Оваа идеја за оска постоеше и во Загреб, Белград, Сараево и Цетиње. Идејата за некаква замислена идна држава на Јужните Словени требаше да биде еманципаторски проект, кој ќе биде спротивен на колонијалните империи кои најмногу доминираа. оваа наша област во 19 век Како таква идеја, имено идејата за ослободување и еманципација на јужнословенските народи, беше пред се идеја на интелектуалните елити, а потоа се спушти до обичните луѓе и самото југословенско обединување во 1918 година беше, не само во политичките и интелектуалните кругови, туку и во добар дел од обичниот свет беше доживеано како остварување на идеалот на слободата и покрај сите проблеми а втора Југославија имаше, таа држава остана еманципаторски проект до крај“, рече Бешлин и истакна дека во тоа време југословенските народи можеби за прв пат во модерното време беа субјекти во историјата, а не предмети во рацете на големите сили.
Бешлин истакнува дека национализмите отсекогаш постоеле во поранешната држава и потсетува дека нерешеното национално прашање, заедно со окупацијата, ја срушило првата Југославија, поточно Кралството Југославија. Тој додава дека постоеле и во втората, социјалистичка Југославија, и покрај тоа што биле потиснати од политичката елита. Но, како што вели, постојат во рамките на една држава.
„Заедно со единствената југословенска држава, постоеше и единствено југословенско општество, единствен пазар и единствен културен простор. А тоа всушност кажува дека тоа било природна заедница и дека луѓето ја доживувале како таква, и покрај сите разлики. Сè уште беше една држава, и уште поважно, тоа длабоко општествено ткиво, односно длабоки односи меѓу луѓето, навистина постоеше“, рече Бешлин.
НОСТАЛГИЈА ЗА ТОПЛИНАТА НА ДОМОТ Сара Банда веќе неколку години живее и работи во Љубљана. Родена неколку години по војната и неколку години пред НАТО бомбардирањето на Србија, таа се преселила во главниот град на Словенија на магистерски студии. Таа нема никакви лични врски со Југославија, но во текот на животот запознала многу луѓе од поранешната земја. Во интервју за НИН, таа објаснува дека нејзиното лично искуство со млади луѓе од другите делови на поранешна Југославија зависело од контекстот на ситуацијата во која се нашла.
„На факултетот каде што магистрирав по англиски јазик, најмногу се дружев со луѓе од Балканот. За контекст, во мојот случај зборот Балкан значи Србија, Црна Гора и Македонија, а внатрешно комунициравме на српски. Моите колеги од Словенија најчесто се дружеа меѓусебно. Во тие ситуации меѓу нас странците има некаква носталгија, но не би рекла дека е насочена кон Југославија, туку кон топлината на домот и немањето „топло и домашно“, атмосфера која е поприсутна во гореспоменатите земји отколку во Словенија“, вели Сара.
Но, таа забележува дека во порелаксирани ситуации младите од Словенија стануваат поотворени за балканската култура, а тоа и самите го нарекуваат тоа така.
„Мислам дека тоа е најмногу поради музиката што се слуша, првенствено турбо фолк и српски рап во сите поголеми клубови и дискотеки во Љубљана. Исто така мислам дека е повеќе поврзана со некаква забава, повеќе отколку со југоносталгично чувство. затоа што тоа е музиката што најмногу се слуша. Во тој поглед, многу Словенци го знаат српскиот јазик и култура и генерално нема пречка за комуникација доколку е потребно да се комуницира на српски, но повторувам, мислам дека ова е поприсутна во контекст на забавата“, вели Сара, додавајќи дека сепак има луѓе кои повеќе би сакале да зборуваат на англиски, но дека се тоа екстремни случаи.
ЛЕСЕН И БРЗ КОНТАКТ И ПОЗИТИВНИ ИСКУСТВА Ѓорѓе Ѓуришиќ е 27-годишен филмски продуцент кој живее и работи во Белград и кој низ годините ги посетил сите земји од поранешна Југославија. Во интервју за НИН, тој вели дека личните искуства со младите во поранешна Југославија ќе ги подели на неверојатен број прекрасни луѓе, прекрасни пријатели кои влегле во неговиот живот, како и бројни убави искуства што ги доживеал при посетата на земјите од поранешна Југославија, но и една лоша.
„Пред неколку години решив да направам летна турнеја низ сите земји на поранешна Југославија. На тие патувања запознав многу млади луѓе со кои брзо и лесно стапив во контакт. Секој мој контакт би го карактеризирал со тие луѓе и земји како истражување на друга, поврзана култура и желбата да се споделат културните разлики на здрав начин, особено алтернативната култура и субкултура, кои најмногу ги поврзувам со односот Белград-Загреб. Почувствував топлина, желба за интеракција и дијалог кој, во најлош случај, не беше лажен, овие убави зборови не би ги означил како југоносталгија или некој сличен термин, туку искрена желба да се споделат искуства во ’култура која не е наша, но наша е’. Кога го велам тоа, мислам на музиката и филмот и се’ друго“, вели Ѓорѓе.
Тој смета дека генерацијата З, а потоа и помладата генерација Алфа, немаат предрасуди, а камоли одредени националистички ставови и дека овие две генерации се апсолутна и бескомпромисна пресвртница за какви било „воени приказни“ што ги преживеале нашите родители или нивните родители.
„Секако, има примери каде што треба да нагласиме одредени контракултури кои доминираат во овој регион и да се вратиме на почетокот на оваа приказна со лошото искуство што го имав во Сплит, налетувајќи на момче во дрес на Хајдук кој, да се каже отворено, само сакав тепачка, но се испадна добро.“ „Убаво заврши“, вели Ѓорѓе, додавајќи дека верува дека постои голема желба за комуникација меѓу младите во поранешна Југославија.
БЕЛГРАД НЕ Е САМО ЗА ЧАЈ, ТУКУ И ЗА ОПИВАЊЕ Тибор Вукелиќ е студент од Загреб кој неодамна по втор пат во животот го посети Белград. Во интервју за НИН, тој нагласува дека првпат дошол на покана на драги колеги од белградскиот Факултет за драмски уметности, кога заедно со неколку негови колеги од загрепската академија посетиле фестивал организиран од нив. По втор пат дојде сам, во своја организација, поради (и со) новите колеги и пријатели кои во меѓувреме ги запозна на Бриони.
„Белград има, од една страна, озлогласена репутација меѓу жителите на Загреб поради нашето заедничко, сега далечно минато (кое за некои остана во деведесеттите, а за некои сè уште е преокупација на секојдневниот живот), додека од друга страна, кој е претежно претставен од млади луѓе, Белград стана идеја за еден вид Мека на добри времиња, општество, култура, храна и пијалоци, па младите го доживуваат Белград како место за сплавови, ракија, ресторани со месинг. бендови и полни пепелници до чинија мешано месо, јужен ветер и општество пред распад во полудиктатура која неминовно наликува на лоша реплика на поранешната југословенска држава Моите интереси се исто така некако различни – Белград како неверојатно културно богат град – од музика, концерти, претстави, „Од клубови, стари кина и суштината на студентскиот живот, кафулиња до убава архитектура и урбанизам, понекогаш доста диви и необични за мене, кои ја обликуваат целата структура и ритам на животот во тој град“, вели Тибор. Тој додава дека во споредба со Загреб, Белград е жив град, без премногу гентрифицирани области и кој сè уште ја зачувува силната балканска и југословенска традиција, во добро или во лошо.
Знаеме многу повеќе еден за друг отколку за другите соседи.
Бешлин верува дека и по распадот на Југославија во 1991 година, ние сè уште имаме некаков уникатен културен простор, вклучувајќи млади луѓе кои немаат сеќавање за него во споредба со нивните постари.
„Единствениот пазар повеќе не постои во толкава мера, но сè уште тргуваме меѓу себе. Јазиците што ги користиме сè уште се разбирливи за сите нас. Можеби најважно е што социјалниот модел е сè уште многу сличен. Младите сè уште знаат дека тој сосед е таму.” младите во Хрватска знаат многу повеќе за сите „…можни случувања во Србија отколку во Австрија. Многу од тој културен простор преживеа и можеме да кажеме дека сè уште постои“, рече Бешлин, потсетувајќи дека политичкиот режим во Србија многу често реагира на медиумски натписи кај соседите, и обратно.
„Тоа сè уште покажува дека луѓето овде сè уште ги следат настаните преку границата. Значи, многу од тоа всушност преживеа. Можеме да кажеме дека преживеа некаква ментална Југославија. Тоа не е вистинска држава, но во главите на луѓето тоа е уникатен културен простор, кој „сè уште постои“, заклучува Бешлин.
(nin.rs – илустрациите се на Глобус)
