ЕВГЕНИ ДАЈНОВ
Иронија на историјата: обичниот човек го избра Доналд Трамп и токму врз овој човек сега паѓа „суровоста“ на американската влада. Но, каде што има будно население, секој обид за диктатура завршува со бунт
Кога познатото ќе се расипе, претходните алатки за анализа престануваат да даваат резултати. Затоа што тие се изградени да ги гледаат деталите во уредни и донекаде стабилни ситуации кои не се менуваат секоја секунда. Кога ќе се влезе во режим на дезинтеграција, деталите на површината се разнесени од ветровите на историјата; а под тоа сјаат поголеми и постабилни волумени, за чија анализа се потребни други аналитички алатки и други зборови.
ЗОШТО ПОЧНАА ДА ЗБОРУВААТ ЗА „СУРОВОСТ“? Ова им се случува на колегите аналитичари во моментов во САД. Фатени во сосема непозната (за нив – ние, овде во Источна Европа, сме виделе такви работи) ситуација на молскавична колапс на се’ што е познато, почнуваат да наоѓаат зборови за да опишат што се случува. Сè почесто се принудени да користат претходно неупотребени зборови како „суровост“ и „бесрамност“.
Во политички контекст, за прв пат наидов на зборот „суровост“ пред многу години, кога првпат го прочитав класичното дело на Карл Попер, Отвореното општество и неговите непријатели. Таму, Попер пишува дека најголемиот плус на демократијата е тоа што дозволува „промена на власта без суровост“. Зошто, си помислив, „суровост“? Звучи некако измислено, ненаучно; зошто да не нешто како „нестабилност“, „неефикасност“, „нелегитимност“? Зошто овој поетски процут?
Затоа што, токму сега сфатив, текстот на Попер е напишан за време на Втората светска војна, и тоа од Евреин кој избегал од Австрија да живее. Тој живеел во време кога суровоста била главна карактеристика на животот на милиони луѓе. Карл Попер е автор и на историската реченица која ја опишува самата суштина на западната цивилизација: „Западот верува во обичниот странец“. По војната, токму овој човек беше ставен во темелите на демократската цивилизација. Негови се правата и слободите, тој е заштитен со закон; нему му се должи почит, зашто од него доаѓа моќта на владетелите.
ИРОНИЈА НА ИСТОРИЈАТА: ОБИЧНИОТ ЧОВЕК ГО ИЗБРА ДОНАЛД ТРАМП Но, со својата добро позната иронија, историјата ни понуди дијалектичка метаморфоза: токму овој човек го избра Доналд Трамп за претседател и токму врз овој човек паѓа сето она што колегите го опишуваат како „суровост“ на американската влада. Луѓето на Маск влегуваат, да речеме, во некоја институција и како да играат одбојка одбојка со волеј отпуштаат неколку илјади луѓе – без никакво објаснување или почитување на договори за работа, закони и слично. Затвораат цели агенции и министерства, а на останатите без работа им објаснуваат дека се губитници, ѓубриња и идиоти. Во вкрстувањето на оваа банда е целиот систем на социјално осигурување (наречен од самиот Маск „пирамида“), како и здравствената заштита (која, се разбира, е за „мрзливи губитници“).
Однадвор, водечките фигури во придружбата на Трамп ги нарекуваат своите европски сојузници „корисници“ и објаснуваат дека Данска (која не сака да им го даде Гренланд) воопшто не е партнер, туку само да ја зспречи Америка. Во овој случај, досега нема суровост, но има бесрамност што е карактеристична за функционално неписмените маалски насилници: Данска е таа која изгуби најмногу војници (како процент од оние што учествуваа) во американската војна во Авганистан. И токму европските сојузници го активираа членот 5 на НАТО („сите за еден“) во корист на САД по 11 септември. Учествуваа во децениските војни на Американците, а на крајот не им ја ни презентираа сметката
Суровоста и бесрамноста не градат ништо друго освен диктатура. Важно е луѓето да се плашат од моќта (таква е улогата на суровоста), но и да знаат дека оваа моќ нема кочници (таква е улогата на бесрамноста). И – да – ако работите се одвиваат според планот, сите се повлекуваат и диктатурата се гради. Така се случи, на пример, во Русија на Путин.
Меѓутоа, таму каде што има будно население кое долго време живее во услови на демократија (т.е. системот што го вреднува „обичниот странец“) – таму работите ретко одат по истиот план. Напротив. Во моментот кога работите ќе дојдат до точка каде што јавната анализа не се занимава со сензационализам, туку со последиците од суровоста и бесрамноста – таму инаку кроткото население, кое до вчера се сметаше за „потрошувач“, наеднаш станува самосвесно како граѓанин. Тоа го потсетува постулатот на филозофот Џон Лок дека онаму каде што владата ги крши правилата, граѓаните имаат „право да се бунтуваат“. И се крева во бунт.
Тоа веќе се случува – од западниот брег на САД и Канада, до Балканот и Кавказот. Но, за бунтот – следниот пат.
