На Егејот има „вишок“ на воена сила, од пристанштата се приклулчуваат нови бродови а од аеродромите полетуваат борбени авиони. Спорот со Грција и Турција за т.н. ексклузивна економска зона надвор од постојните територијални води бледнее, додека други актери како Французи или Доналд Трамп гледаат да искористат нешто за себе
ГЕОРГИОС СТАМКОС – МИЛИЦА КОСАНОВИЌ
Грција и Турција уште еднаш дојдоа на работ на војна на 21 јули. Причината беше објавата на турскиот НАВТЕКС (служба за информирање на морнарите за временската состојба и безбедносната состојба) дека турскиот истражувачки брод „Оруч Реис“, придружуван од седумнаесет воени бродови ќе плови во морскиот појас на Источен Медитеран, југоисточно од Родос и Кастелориз. Тоа е поморска зона надвор од грчките територијални води за која Грција смета дека припаѓа на нејзината Ексклузивна економска зона (ЕЕЗ – област надвор од територијалните води на земја подложена на посебен правен режим според кој крајбрежните држави имаат суверени права над нив) во согласност со сите морски регулативи. Појасот во кој Турција нелегално се обиде да започне истражување за постоењето на гас и нафта се смета за најголемо геополитичко значење затоа што ексклузивните економски зони на три земји се преклопуваат таму: Грција, Кипар и Египет. Со таа интервенција, Анкара се обиде да ја наруши и прекине поморската врска на овие три соседни земји од Источен Медитеран, истовремено барајќи ги правата на дел од „енергетскиот колач“ во регионот. Во исто време, Турција најави дупчење во поморската зона југозападно од Кипар во рамките на кипарската економска зона, со четири специјализирани бродови „Јавуз“, „Ертугрул Беи“, „Осман Беи“ и „Орхан Беи“.
На најавата за заминување на истражувачкиот брод „Орук Реис“ кон Источен Медитеран, Грција преку својот НАВТЕКС објави дека грчката морнарица е доведена во состојба на зголемена борбена готовност и испратена во критична област. И копнените и воздушните сили се во состојба на готовност, особено на реката Марица, која е копнена граница меѓу Грција и Турција, и сите офицери се повлечени од одмор. Во Атина, со вознемиреност се следеше движењето на турската флота и бродот „Оруч Реис“, кој беше претходно закотвен во турското пристаниште Анталија. Акумулираната напнатост од обете страни потсетуваше на „жешката епизода“ меѓу двете држави во 1996 година, што ескалираше поради двата ненаселени острови во Источниот Егеј. Избувнувањето на вооружен судир меѓу две традиционално расправии на членките на НАТО, со цела низа отворени прашања од Балканот и Егејот до Источниот Медитеран и Кипар, би бил вистински кошмар за Западот.
СПЕЦИЈАЛНИ ВРСКИ МЕWУ ТРАМП И ЕРДОГАН Бидејќи ситуацијата се влошуваше, турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган, кој во моментов има отворени фронтови од Сирија до Либија, рече дека „нашите сеизмографски бродови и вежби никогаш не побарале дозвола за работа“ и дека „тие ќе продолжат да работат на ист начин како започнаа“..
Грчкиот премиер Киријакос Мицотакис одговори дека „Грција е будно и целосно подготвена да ги следи сите настани“, додека Турција додава уште една алка во синџирот на своите агресивни потези кон Грција, Кипар и со тоа кон Европската унија, затоа што „го доведува во прашање суверено правата на Грција и Кипар, ставајќи ги во прашање суверените права на Европа “. Премиерот на Грција се закани со санкции против ЕУ, најголемиот економски партнер на Турција, чија економија и националната валута, лирата, се во слободен пад од 2018 година.
Ескалацијата на тензиите меѓу двете членки на НАТО предизвика, секако и американски реакции. Стејт департментот ја повика Турција да ги прекине истражувањата во Источен Егеј и акциите што ги зголемуваат тензиите во регионот. Американски носач на авиони „Ајзенхауер“ бил испратен на југот на Крит за внимателно да ја следи состојбата. Сепак, Вашингтон ја карактеризира оваа поморска област како „спорна“, а не како „грчка“, што предизвика многу протести во Атина. Фактот дека САД секогаш имаат неутрален став кон грчко-турските конфликти е во прилог на Турција, која секако е со поголема моќ од Грција.
Грчките медиуми го опишуваат Доналд Трамп како „поголем пријател на Турција од сите претходни американски претседатели“ и стравуваат дека тој не е способен да смири уште една грчко-турска криза, како што тоа го направи Бил Клинтон во 1996 година. Трамп е критикуван за тоа што не ја спречува Турција да набавува руски ракети С-400, ниту пак спречува да ги окупира Курдите во Северна Сирија, кои беа сојузници на Американците. Познато е дека Ердоган ја има целата слобода да го повикува Трамп на телефон секогаш кога му се јавува и да побара од него услуги, заобиколувајќи ги сите протоколи. Тој „посебен однос“ со Трамп го спаси Ердоган од многу проблеми, поранешниот советник за национална безбедност на Белата куќа Џон Болтон призна во својата книга „Собата каде што се случи“. Многумина велат дека главната причина зошто Трамп не презема никаква акција против турската агресија во регионот е всушност личниот економски интерес што го имаат тој и неговата деловна група.
СРЕДНОСТ ОД АНГЕЛА МЕРКЕЛ Сигурно е дека Соединетите држави и ЕУ вршат притисок врз Турција од страв таа да не го напуштат НАТО, да му свртат грб на Западот и да се соочат со исламскиот свет, Кина и Русија, затоа што Турција е премногу важна, пред се поради неговата геостратешка позиција. Провокациите на Ердоган покажуваат колку тој е свесен за тоа. Сепак, неговата Ахилова петица е несигурната турска економија и тоа е главната причина зошто внатрешното незадоволство на граѓаните на Турција постојано се зголемува. Трансформацијата на Аја Софија во џамија се реализираше токму од тие причини, за да се смират исламските фанатици на некој начин, да се подигне турската национална свест со нео-османлиска визија, со што се заби уште еден клинец во ковчегот на Кемал Ататурк. Ердоган всушност се обидува да добие време и да остане на власт што е можно подолго, па затоа тој се повеќе отворено се обложува на исламот, неотоманизамот и национализам. Тоа е опасна запалива мешавина што може да запали оган од Балканот до Кавказ и Источен Медитеран.
Во оваа пригода, инцидентот не се должеше толку на интервенцијата на Доналд Трамп, туку на медијацијата на канцеларката Ангела Меркел и Германија, која во моментот е претседател на Европската унија, и е еден од најважните економски партнери и инвеститори во двете земји. Иако Атина традиционално е претпазлива за германската надмоќ во билатералните односи, таа во голема мерка се потпира на „европска Германија“ и особено на „франко-германската оска“, но и на самата канцеларка Меркел, која има огромно искуство во управување со кризи. Турција и Грција ја гледаат Германија како извор на инвестиции и кредити, тие купуваат оружје од неа, исто како што го купуваат од САД, само тие се одделени од Америка со океан, додека Германија е на крајот од автопатот меѓу двете земји.
(продолжува во следниот број)
