Во ниту една друга земја на ОЕЦД цените на храната не се зголемија толку силно како во Турција, каде што најконзумираната храна во просек скокна за повеќе од 150 отсто. Како им е на луѓето?
„Кризата збрка многу работи и ми го одзеде најголемото задоволство“, вели турскиот пензионер Јусел Парлак додека седи на брегот на Босфор, со риболовен стап в рака. Од мали нозе се занимавал со риболов, активност која секогаш ја практикувал за забава. Но сега е поинаку. Парлак е принуден да биде рибар за да има што да стави на маса. Рибата што ја фаќа е непроменлив дел од неговата секојдневна исхрана. Без него, понекогаш 66-годишниот маж е принуден сам да се задоволува со леб, изјави тој за германскиот неделник Die Zeit.
Неговата пензија, која е еквивалент на 140 евра месечно, никогаш не била доволна да купи многу работи. Но, наглиот пораст на цените на храната ја направи ситуацијата катастрофална. Килограм месо чини речиси три пати повеќе од пред една година. Во ниту една друга земја на ОЕЦД цените на храната не се зголемија толку силно како во Турција, каде што 64-те најконзумираната храна скокнаа за повеќе од 150 отсто во просек.
Парлак работеше 30 години како градежен работник и помогна да се трансформира Истанбул во просперитетна метропола. „Сега моите пари не вредат речиси ништо“, изјави тој за Die Zeit, додавајќи дека тоа го растажи. Многумина ги делат чувствата на Парлак.
ЦЕНАТА НА НЕГИРАЊЕТО НА ОСНОВНАТА ЕКОНОМСКА ЛОГИКА
Инфлацијата во земјава продолжува да расте веќе 17 месеци. Но, за разлика од многу други земји во слична ситуација, турската централна банка реши цврсто да не ги зголемува каматните стапки. Претседателот Ердоган се придржува до крајно неортодоксна економска теорија која се спротивставува на инфлацијата со намалување на каматните стапки. За него ова е единствениот начин економијата да расте, објаснува „Де Цајт“.
Кои се резултатите од овие економски сфаќања? Турскиот статистички институт „Туркстат“ за септември објави инфлација од 83,45 отсто.
Според еден од критичарите на економската политика на Ердоган, универзитетскиот професор и економист Вејсел Улусој, ситуацијата е уште полоша. Истражувачката група на Улусој „Енаг“ објави дека инфлацијата во Турција всушност изнесува 186,27%. Резултатите од оваа независна анкета се една од причините зошто Ердоган во јуни забрани објавување статистики различни од оние на владата, пишува Die Zeit.
Септемвриската инфлација главно беше предизвикана од цените на транспортот, кои пораснаа за близу 118 отсто на годишно ниво, пишува „Ројтерс“. Истовремено, храната и безалкохолните пијалоци скокнале за 93,05 отсто. И покрај континуираниот раст на цените, Ердоган минатата недела објави дека уште еднаш ја советувал централната банка да ја намали основната каматна стапка.
ПРОБЛЕМИ И СО ДОМУВАЊЕТО Инфлацијата создава проблеми и во секојдневниот живот на помладата генерација. Мерве (23) од Истанбул се уште живее со своите родители, иако оваа година сакаше да изнајми свое место. „Но, не можам да најдам сместување, се е прескапо“, изјави таа за Die Zeit.
Изнајмувањето на становите значително се зголеми. Според податоците на ОЕЦД, кириите во најголемиот турски град се зголемени најмногу на глобално ниво – за повеќе од 66 отсто во изминатите 18 месеци. Пред две години стан за изнајмување во метрополата чинеше во просек по 145 евра месечно. Денес неговата цена сега е 240 евра.
Владата воведе ограничување на киријата за да спречи зголемување на кириите за повеќе од 25 отсто годишно. Но, кога домот се ослободува и повторно се издава, оваа регулатива не важи и цената може да се удвои или тројно. Мерве е принудена често да ја напушта куќата – и дење и ноќе – за постојано да не ги дели тесните простори од станот на нејзините родители со сите во домаќинството.
Мерве работи во продавница за облека во центарот на градот. „Туристите купуваат се’ повеќе и повеќе затоа што нашата валута е толку евтина. Тие купуваат 10, а некои дури и 20 патики одеднаш. Можат да си дозволат она што моите родители не би го купиле за една година“, изјави девојчето за „Die Zeit“.
Курсот на националната валута продолжува да паѓа и едно евро сега вреди 18 лири. Тоа значи дека вредноста на турската валута е повеќе од преполовена во последните две години.
Меѓутоа, турскиот претседател Ердоган е во еден вид економска замка. Ако сега ги зголеми каматните стапки, тоа би значело зголемување на цената на кредитите, што пак дополнително би ја намалило домашната побарувачка за стоки. Ќе се зголеми и невработеноста. На ризикот од рецесија предупредува и економистот Вејсел Улусој. „За економија која напредува со евтини кредити како турската, можните последици од рецесија би биле фатални.
