Украина и Молдавија би можеле да се најдат во чистилиштето во кое поголемиот дел од Западен Балкан живее речиси две децении
ТИМОТИ ГАРТОН ЕШ
Колку една војна може да го промени светот. Пред само четири месеци, лидерите на Франција, Германија и Италија не можеа ни да помислат да ја поддржат кандидатурата на Украина за ЕУ. Минатиот четврток тие се собраа во сончевиот Киев и со ентузијазам го поддржаа барањето на Украина да биде прифатено. Доколку нивната позиција биде потврдена на самитот на ЕУ следната недела (текстот е објавен неколку дена пред самитот на ЕУ – н.з.), откако Европската комисија даде позитивно мислење, тоа, според претседателот Володимир Зеленски по оваа средба, би можело да биде „една од клучните европски одлуки во првата третина од 21 век“. и почеток на нови рунди на проширување на ЕУ на исток – настан не помалку значаен од проширувањето што се случи по крајот на Студената војна, во првата деценија на 21 век, кога земјите од Естонија до Бугарија влегоа во ЕУ во два бранови. Грчкиот филозоф Хераклит повторно е во право: „војната е татко на сè“.
Постојат две добри причини за прифаќање на Украина како кандидат за членство во ЕУ: прво, Украина го заслужи тоа. Второ, тоа е во најдобар долгорочен стратешки интерес на сите Европејци, што е причина уште поважна од првата.
Желбата на Украина да влезе во ЕУ не е ништо ново. Никогаш нема да заборавам како стоев на ледениот Мајдан во Киев за време на Портокаловата револуција во 2004 година, опкружен со море од европски знамиња. Никогаш не сум видел толку многу знамиња на ЕУ во европска престолнина. Десет години подоцна, во 2014 година, одбивањето на претседателот Виктор Јанукович да го прифати договорот за придружување кон ЕУ, започна нов бран демонстрации во Киев, кои во историјата останаа запаметени како Евромајдан.
Веќе изразената волја на украинскиот народ е потврдена со оваа војна. Статусот на кандидат за ЕУ е едно од трите главни барања што Зеленски му ги постави на Запад од почетокот на војната, покрај барањата за испорака на оружје и воведување санкции за Русија. Во неодамнешното истражување во западните и централните делови на земјата – поради војната не беше можно да се спроведе истражување на истокот – дури 89 отсто од испитаниците го поддржуваат членството во ЕУ.
Никој не може да негира дека Украинците се борат и гинат за Европа. Објаснувајќи го позитивното мислење на Европската комисија, висок функционер од Брисел рече: „Комисијата не заборава дека Украина е единствената земја во Европа каде што луѓето беа застрелувани и убивани затоа што излегоа на улиците со знамиња на ЕУ“. Сега не можеме да им кажеме: „Извинете, избравте погрешно знаме“.
Таквата одлука е стратешки важна за цела Европа. Овде не се работи само за судбината на втората по големина земја во Европа. Покрај препораката Украина да добие кандидатски статус, со „целосно разбирање“ дека треба да се преземат одредени конкретни чекори потоа, комисијата препорача истиот статус да ѝ се додели на Молдавија, која се наоѓа меѓу Украина и Романија, со „целосна разбирање“ дека ни се потребни промени во поширок опсег. Беше препорачано и отворање на пристапните преговори со Албанија и Северна Македонија. Потоа, тука се Западен Балкан, Грузија, а можеби и демократска Белорусија.
Ако се направи добро, уште едно големо проширување на исток ќе ја направи Европската унија не само поголема, туку и посамодоволна во производството на храна, и економски и воено посилна. Ние Европејците би биле во подобра позиција да ги браниме своите и нашите вредности во несигурниот виор меѓу реваншистичката Русија, сè помоќната Кина и Соединетите Држави на зајдисонце. Но, таквото проширување би значело дополнително продлабочување на нашиот сојуз. Во спротивно, заедницата од 35 членови би станала нефункционална. На долг рок, вклучувањето на Украина, Молдавија и Грузија значи дека Русија мора конечно да се помири со загубата на империјата и да ја прифати улогата на обична модерна национална држава. (Примерот на Британија покажува колку долго може да потрае овој процес.) Затоа новиот бран на проширување на исток би бил важен чекор на патот кон цела и слободна Европа.
На тој пат нè очекува многу неизвесност. Земјите како Холандија, Данска и Португалија сè уште се обидуваат да го отежнат, ако не и да го блокираат првиот чекор. Дури и ако „големата тројка“ на Европската унија – во која Италија на Драги го зазеде местото ослободено со излезот на Британија – успее да добие предност на самитот, што изгледа многу веројатно, дали ќе има доволно политичка волја за продолжување на долгорочното проширување стратегија? Трошоците за обнова на Украина ќе бидат огромни. Војната штета веќе се проценува на 150 милијарди долари. Украина има шанса да го обнови уништеното, но само доколку значителни европски средства за обнова се врзат за клучните реформи, вклучително и борбата против корупцијата.
Европејците во моментов го поддржуваат таквиот предлог: 66 отсто од европските граѓани го одобруваат отворањето на вратата за Украина, според истражувањето на Евробарометар спроведено во април. Приближно 57 отсто од испитаниците во 10 избрани европски земји го кажале тоа во неодамнешното истражување спроведено од Европскиот совет за надворешни односи. Но, поддршката во Франција, Германија и Италија беше помала од 50 проценти. Како што ќе се повлекува бранот на воена солидарност со Украина, а цела Европа почнува да ги чувствува економските последици од пандемијата и војната на Путин, оваа поддршка може дополнително да падне. Медитеранските земји се жалат: „Зборувате само за истокот. Што ќе се случи со југот?“ Тешката ситуација на Блискиот Исток и Северна Африка, која наскоро ќе се влоши поради зголемените цени на храната предизвикани од недостигот на украинско и руско жито, може да предизвика нова криза во тој дел од светот.
Друга опасност е можноста проширувањето да продолжи без потребното продлабочување на сојузот. Ова беше голем недостаток на првото проширување на исток. Резултатот е дека Виктор Орбан практично ја растури демократијата во Унгарија користејќи милијарди евра од фондовите на ЕУ. Благодарение на принципот на едногласност, тој неодамна доби можност да ја уценува ЕУ кога се разговараше за предлогот за нов пакет санкции против Русија.
Ентузијазмот за проширување веројатно наскоро ќе опадне. Украина и Молдавија би можеле да се најдат во чистилиштето во кое поголемиот дел од Западен Балкан живее речиси две децении.
По добивањето статус на кандидат, Северна Македонија чекаше 17 години на отворање на преговорите, поради противењето на Грција, а потоа и на Бугарија. Македонците сѐ уште веруваат во ЕУ, но поддршката за членство во Србија опадна од 70 на 37 отсто. Локалните елити во други земји би можеле да заклучат дека жонглирањето меѓу Европа, Кина и Русија е нивната најдобра опција, како што тоа сега го прави српскиот претседател Александар Вучиќ. Во тој случај, источните и југоисточните рабови на ЕУ би се претвориле во зона на постојана нестабилност, отворена за влез на Кина, Русија и други непријателски сили.
Патот е преполн со бројни пречки и погрешни свиоци. Сепак, како што вели кинеската поговорка, патувањето од 10.000 милји започнува со првиот чекор. Тој прв чекор беше направен во вистинската насока.
(Тимоти Гартон Еш е историчар, политички писател и колумнист на „Гардијан“)
