„Како општество никогаш не сме се посветиле целосно на национализмот што ги преплави овие области во 1990-тите и доведе до војна. Тоа не го направија ниту претходната власт, ниту голем дел од оние кои денес ја сочинуваат опозицијата. Омраза секогаш ќе има
СОЊА ЌИРИЌ
Откако ја напушти земјата во 1993 година, Улисес Фехмиу дојде на овие простори главно за снимање филмови и серии (Утре наутро, Бел, Бел свет, Улица на востанието, Убијците на мојот татко, Асиметрија, Успех, Син, Шевови и) и театарски претстави во кои тој или дејствува или продуцира (Ромео и Јулија, Дипломиран). Во 2021 дојде двапати, поради снимањето на серијата Семејство, за последните 48 часа на Слободан Милошевиќ на слобода, во која го игра Зоран Ѓинѓиќ и Црната свадба, за убиства предизвикани од влашка магија, во која е инспектор на БИА
Последен пат во Србија беше неодамна, на крајот на октомври, поради промоцијата на Црната свадба. Седум дена медиумско и јавно внимание биле заменети со секојдневната рутина на неговата работа во Њујорк, вели тој, веднаш штом слетал на тамошниот аеродром.
Што мислите, каков ќе биде овогодинешниот пречек? Дали Њујорк блеска како што го прикажуваат филмовите?
– Њујорк секогаш изгледа како на филм, едноставно изгледа добро. Особено за време на празниците. Она што не може да се почувствува во филмот е понекогаш бруталниот студ, често придружен со леден ветер, кој лесно ја пробива јакната наменета за Северниот пол. Но, тоа не им е важно на оние кои дојдоа да ја поминат Новата година или Божиќните празници. Особено оваа година, бидејќи минатата Нова Година како да не постоеше. Градот е полн со луѓе желни за радост, желба за живот како што беше пред пандемијата и како што треба да биде. Таа енергија се чувствува во воздухот. Се надевам дека ќе биде убаво. Точно, откако дојде Омикрон, Њујорк е во пламен. Бројот на заразени достигна рекордна стапка од минатата зима, иако процентот на вакцинирани во Њујорк е многу висок. Новогодишните прослави, шоуто на Бродвеј и спортските настани се откажуваат, рестораните повторно се затвораат и велат дека тоа е само почеток. Од друга страна, првите податоци покажуваат дека овој вид е сè уште поблаг, па бројот на пациенти на кои би им била потребна болничка нега треба да биде помал. Се надевам дека нема да има нови задолжителни затворања. Денеска морав да одам во градот и пред Рокфелер центарот имаше илјадници луѓе околу елката која традиционално се поставува таму секоја година, а зимата и ветерот беа баш како што опишав. Животот продолжува.
Дали тамошната градска власт не жали што вложи пари за новогодишните веселби, без разлика што веројатно има и други работи за кои се потребни пари?
– Секако дека не се кае. Тоа е голем град, секако една од најголемите туристички дестинации во светот. Буџетот на градот Њујорк изнесува речиси 100 милијарди долари годишно, а приходите само од туризмот во 2019 година изнесуваат повеќе од 60 милијарди долари. Нормално е дека дел од буџетот ќе се потроши за Њујорк да биде што попривлечен и возбудлив. Тоа е многу едноставна пресметка. Друго прашање е како е распределен преостанатиот дел од парите од тој масивен буџет. Огранокот на градската власт што се грижи за становите во кои живеат околу 400.000 њујорчани со ниски приходи, четврта година по ред завршува како најлош газда (сопственик) во градот. Има речиси 600.000 отворени апликации за некаква поправка од страна на станарите на кои градот никогаш не одговорил. Искршени лифтови, греењето не работи, вода тече… Состојбата во градското образование не е во многу подобра состојба, освен во деловите од градот каде што живеат најбогатите њујорчани. Здравствениот систем и пред круната беше под огромен притисок, сега ситуацијата е уште подраматична. А во изминатите неколку години често се зборуваше за одвојување огромен буџет за полицијата, за кој многумина сметаат дека е неоправдано висок. Исто така, бројот на бездомници во градот е значително зголемен од почетокот на пандемијата. Властите на Њујорк се под будното око на јавноста и резултатите од неодамнешните избори за градоначалник го покажаа токму тоа. Не постои идеална влада, но мора да има услови за демократски систем на промена на власта за граѓаните да ја изберат власта што ја сакаат.
Додека престојувате во Србија на некое снимање, наоѓате ли време да ги посетите роднините во Косово?
– Да, но не доволно. Иако голем дел од младите од нашето семејство ја напуштија земјата кога јас ја напуштив земјата, па најчесто се „сретнуваме во лет“, како што вели Бајага.
Како гледате на развојот на односите Белград-Приштина? Што, според вас, би било решение поволно за луѓето од двете националности кои живеат таму?
– Говорот на омраза стана начин на секојдневно изразување благодарение на разорната ситуација во медиумите. Се додека се одржува вештачката тензија, се додека другата страна е дехуманизирана, се додека омразата се разгорува, нема да има решение. Сè додека не го препознаеме човечкото искуство на другиот, додека не сфатиме дека луѓето таму се будат секој ден, се облекуваат, појадуваат, пијат кафе, ги носат децата на училиште, се караат, склучуваат мир и дека огромното мнозинство од двете страни може едвај врзуваат крај со крај.на крајот нема да има поместување. Југославија наводно се распаднала затоа што била вештачка креација. Моето мислење е сосема спротивно. Мислам дека Југославија беше адекватно и практично решение како заедница на различни народи кои живеат на исти простори. Наместо да работи на подобрување и трансформирање на системот, кој во својата идеја се засноваше на човечки вредности, тогашниот режим се одлучи на етничка поделба и чистење, војна и уништување. Наместо граѓанско општество, решивме да создадеме етнички чисти единици на територија каде што тоа е апсолутно невозможно да се постигне. Не е можно. Со оглед на тоа што етничкото чистење не е успешно завршено, нели е време да сфатиме дека ќе живееме еден до друг, а да не зборуваме.
Мојот дедо Ибрахим Фехмиу беше учител кој го посвети својот живот на просветлување на својот народ и отворање училишта на албански јазик. Поради тоа бил прогонуван од Турците, а затворен и од старата и од социјалистичка Југославија. Тој почина на педесет и девет години, набргу по неговото ослободување од затвор по монтиран судски процес по Втората светска војна. Мојот прадедо Јевстатије Карамтијевиќ бил православен свештеник и учител кој се борел за зачувување на верските и образовните права на Србите под Отоманската империја. Турците затоа го осудија на 99 години затвор. Бил учесник во балканските војни, а во Првата светска војна заедно со српската војска ја преминал Албанија со војската и заминал на Крф. Како антифашист, Втората светска војна ја поминал со синовите и ќерките во партизаните, член на АВНОЈ е од 1942 година. Синот на Ибрахим Фехмију, Беким и внуката на Јевстатије Караматијевиќ, Бранка, поминаа 47 години во љубов. Тоа било можно само затоа што Ибрахим, кој цел живот бил прогонуван од српските власти, никогаш не ги учел своите деца дека има лоши народи, само лоши луѓе. Своите деца на ист начин ги воспитуваше чичко Караматијевиќ, чија ќерка Радмила се омажи за Хрватот Винко и ја роди мојата мајка Бранка. И само за евиденција, мојата српска страна има корени од лозата на Немањиќ.
Во детството нè учат дека доброто секогаш победува. Дали е тоа точно? Претходно во серијата го игравте Зоран Ѓинѓиќ. Тој сè уште е синоним за добро и позитивно, а сепак се случи злото да го уништи. Што мислиш за тоа?
– Нашето постоење и резултатите од нашата борба и она во што верувавме не можат да бидат ограничени со времето што физички го поминавме на овој свет. Сигурен сум дека Зоран е и ќе биде инспирација и пример за генерациите што доаѓаат. Не поради неговата политичка определба, туку поради начинот на кој се занимаваше со политика. Веројатно нема да го доживееме тоа, но ќе има консензус за Зоран, и центар и лев и десен, како човек кој чесно си ја завршил работата и сакал да му помогне на својот народ и на својата земја да го направи тој голем чекор кон модерно, образовано, цивилизирано. , слободно и демократско општество.
Последната епизода од серијата не завршува со уништување на ѓаволот, како што би се очекувало. Зошто? Дали е тоа најава за нова сезона или порака дека злото е неуништливо, да се пренесува со генерации?
Бев во Белград една недела пред да почне да се емитува серијата. За време на тој краток престој, не можев да претпоставам каков ќе биде одзивот на серијата. Знаев дека направивме пристојна работа, дека серијата изгледа добро, но дека извештајот на Google за оваа година ќе стане најбараната ТВ програма во Србија и ќе биде деветта на листата на сите термини, дека зборот „катабаза“ ќе стане жаргон, мислам дека никој од нас не очекуваше. Освен Немања (Ќипраниќ, режисер на серијата). Во оваа приказна, злото лежи во општиот недостаток на емпатија и растечката алчност. Го живееме во голема мера. Бидејќи серијата е фикција, авторите одлучуваат каков ќе биде исходот. Многу потешко е прашањето дали и како ќе успееме да го запреме моралниот колапс во реалноста во која живееме. И секако ова е најава за нова сезона, злото е неуништливо, но доброто е понеуништливо.
(целиот ткстѕ https://www.vreme.com/vreme/4579337/ – опремата е на Глобус)
