Светот бара нов модел: pочнува блоковската поделба, а економските последици ќе бидат огромни. Како трите години пандемија и инвазија го запреа процесот што траеше триесет години
ВИКТОР ВРЕСНИК
Три пораки кои укажуваат на промена во светот каков што го знаеме – Кристалина Георгиева, директорка на ММФ, минатата недела во Давос: „Дојде крајот на глобализацијата каква што ја знаеме“, Џенет Јелен, министер за финансии на САД: „Не смееме да дозволиме земјите да ја искористат својата позиција на пазарот во клучните суровини, технологии или производи за да имаат моќ да ја нарушат нашата економија“, и на крајот насловот во изданието на Јутарњи лист од 27 мај: „Кина возвраќа, Пекинг подготвува одговор на ’крвавиот’ Запад, што ќе вклучи повеќе од половина од светското население “.
Во текот на последните две децении, два тренда ја нарушија глобализацијата. Прво, западните популисти и националисти ги обновија бариерите за слободната трговија, инвестициите, имиграцијата и ширењето на идеите, особено во Соединетите Држави, а потоа „предизвикот од Пекинг“ дојде до меѓународниот економски систем. Нагорниот раст на Кина го поттикна Западот да постави пречки за економската интеграција на Кина. Руската инвазија на Украина и санкциите кои произлегуваат од тоа сега ќе ја направат оваа корозија уште полоша.
Неочекувано, сложениот одговор на демократскиот свет на агресијата на Москва и воените злосторства во Украина е точен, и етички и безбедносно. Во моментов тоа е поважно од економската ефикасност. Но, таквите постапки секогаш доаѓаат со негативни економски последици, а тие последици ќе го гризат светот подлабоко од казнениот финансиски колапс на Русија. Овие промени ќе бидат постојани и тешко ќе се сметаат за позитивни.
Семјуел Хантингтон го цитира Хенри Кисинџер во неговиот вовед во Судирот на цивилизациите, кој ја разбранува јавноста со својата контра-некоректност, прво како напис во 1993 година, а уште повеќе кога прерасна во книга во 1996 година: „Соединетите држави, Европа, Кина, Јапонија, Русија и веројатно Индија – како и многу средни и мали земји“. Шесте големи сили на Кисинџер, напиша Хантингтон, потекнуваат од пет многу различни цивилизации, а покрај тоа има и важни исламски држави чии стратешки локации, големо население и нафтени ресурси ги прават тие земји влијателни во светските работи. „Во овој нов свет, локалната политика е политика на етничката припадност; глобалната политика е политика на цивилизациите. Ривалството на суперсилите е заменето со судир на цивилизации“.
Една година пред написот на Хантингтон во списанието „Форин аферс“, Френсис Фукујама го објави „Крајот на историјата“, кој го гледаше глобализираниот либерално-демократски свет како крајна цел на човечката цивилизација. Кога Судирот на цивилизациите беше објавен како книга, Томас Фридман веќе подготвуваше материјали за Lexus and the Olive, веројатно најцитираниот панегирик на глобализацијата.
Денес, на крајот на мај 2022 година, се чини веројатно дека светот навистина ќе биде поделен на блокови – еден ориентиран кон Кина и еден околу Соединетите држави, при што Европската унија главно, но не целосно е во американскиот камп – секој ќе се обидува да се изолира самиот а потоа да го намалува влијанието на другиот кон себе. Оваа поделба е американско-центрична, без Африка, како потенцијална идна „глобална Кина“, без дефинирана позиција на Јапонија (која, како и ЕУ, не мора да оди со САД), без Јужна Кореја и Австралија, со слаба перцепција на Европа, без оглед на тоа што ќе се случи со Унгарија, Полска, Украина и Западен Балкан. Во секој случај, економските последици за светот ќе бидат огромни, а на креаторите на политиката останува да ги препознаат и максимално да ја надоместат штетата.
Штетата што санкциите ја нанесуваат на руската економија и значителните трошоци за Централна Европа доколку Русија го прекине пристапот до природен гас и нафта може да ги принуди владите да се потпрат на себе и да се оттргнат од економските врски. Економската контракција на Русија предизвикана од санкции покажува колку е тешко за земјите да напредуваат без економска меѓузависност. Всушност, претходните обиди на Русија да стане економски независна ја зголемија веројатноста за воведување нови санкции, бидејќи Западот не мораше значително да ризикува да ги воведе. Ова, сепак, нема да спречи многу влади да се обидат да ги вовлечат своите држави во политичка изолација, барајќи, засолниште од глобализираната економија. Унгарија под Виктор Орбан е веројатно најдобриот пример за таква политика.
Санкциите наметнати на Русија се ефективни само затоа што меѓународната алијанса што ги воведе се покажа широка и истрајна. Замрзнувањето на резервите на руската централна банка е ефективно само доколку е вклучен најголемиот дел од светскиот финансиски систем. Клучот е во сојузот, а не во финансиите. Денес, антирускиот сојуз ги вклучува сите водечки финансиски институции во светот, освен кинеските банки, а бидејќи кинеските банки не сакаат да бидат исклучени од светскиот систем, финансиските санкции нема да доведат до суштински промени во светскиот монетарен или финансиски поредок.
Во време кога светот се опоравуваше од големата финансиска криза, а Хрватска се подготвуваше за последните чекори пред влезот во ЕУ, на терасата на хотелот Еспланада во Загреб, шкотско-американскиот историчар Ниал Фергусон го објасни својот фокус на Кина: Тие би можеле да направат голема разлика. Ова е можеби најтешката предвидлива точка во кризата од самиот почеток – дали ќе има голема кинеска интервенција. Затоа што ако Кина се појави како deus ex machina, таа ќе биде силен симбол на новиот светски поредок. Тие можат да го решат проблемот или барем да ја стабилизираат ситуацијата“. Кина тогаш не интервенираше, но сега работите се поинакви, бидејќи, покрај поддршката на Русија, во игра се и кинеските политички интереси. Можеби сега е време да се фати за патување во Тајван.
Кинескиот јуан лесно може да стане резервна валута за малите азиски економии, но и за самоизолираните земји на други места, доколку остане без алтернатива. Ефектот на таквиот јуан врз кинеската економија, сепак, не би бил значаен, а таквата монетарна политика може да резултира со несакано поврзување на кинескиот финансиски систем со финансиските нестабилности на другите земји.
Во една од написите во серијата на оние кои се обидуваат да предвидат нова постглобализација на поделбата на светот, американскиот економист Адам Позен пишува за монетарните сојузи и заклучува дека врските со девизниот курс обично следат по воените сојузи. Светот го виде тоа во постколонијална Африка, во нестабилната Латинска Америка и во Јужна Азија, за време и по Студената војна, кога владите го сменија фокусот на целите на девизниот курс или валутните врски по промените во односите меѓу Советскиот Сојуз и Соединетите држави. . Иако ова може да значи дека некои земји преминуваат и излегуваат од зоните на еврото и доларот, тоа нема да создаде алтернативна валута која е привлечна по нивните сопствени услови. Според тоа, инвазијата и санкциите нема да резултираат со огромни финансиски промени во глобалната економија. Но, тие ќе ја забрзаат корозијата на глобализацијата која веќе е во тек.
(продолжува)
