ИНЕС КЉАКОВИЌ МИШОВИЌ
Во култниот американски филм, комедијата на режисерот Били Вајлдер „Некои тоа го сакаат жешко“ во антологиската сцена, шефот на чикашкото подземје, Колумбо, познат како Камашна, им ги претставува своите телохранители како „момци од Харвард“ на полицајците кои вршат рација во нелегална ситуација темница за да ги импресионира. Бидејќи дури и во ерата на прохибиција и организиран криминал што цветаше во Америка во триесеттите години од минатиот век, споменувањето на Харвард инспирираше почит.
За гангстерот Колумбо Камашна, Харвард беше недостижен мит, но сегашниот американски претседател вели дека „Харвард е шега“.
Осум поранешни американски претседатели им припаѓаат на студентите на Харвард, а самиот факултет се смета за еден од најпрестижните во светот. А сега таков и таков Харвард се најде на удар од Доналд Трамп. Како еден од потпорните столбови на угледот на Америка во светот, влијанието и моќта, стана отпадник на системот? И зошто сегашниот американски претседател (со диплома од престижниот колеџ Вортон во Пенсилванија) го обвинува за систематско поткопување на политичкиот систем, т.е. предавство на американските вредности?
НАЈСЕРИОЗНИТЕ ОБВИНУВАЊА Како безброј пати досега, Трамп зборуваше на начин urbi et orbi (кон градот и светот) на својата омилена социјална мрежа Trut, обвинувајќи го Харвард за туркање политички, идеолошки и терористички инспирирана агенда. Да не беа претходните слични најави и обвинувања против Институтот Смитсонијан, ова би изгледало неверојатно, но по само неколку месеци од Трамповиот влез во Белата куќа, ќе бидеме принудени да веруваме во речиси сè. Додека претседателот комуницираше на социјалните медиуми, владина работна група го конкретизираше прашањето објавувајќи планови за замрзнување на 2,2 милијарди долари повеќегодишни грантови за Универзитетот, велејќи дека тој „го изгубил патот“ и мора да се соочи со последиците.
Па, што ќе се случи меѓу Харвард и американскиот претседател и како да се објасни импресивната решителност на Универзитетот да не ја следи неговата линија, со што ризикува сериозни финансиски загуби?
Трамп, човек кој живее и работи под мотото „мојот пат како автопатот“, предводеше казнена експедиција против цела низа институции, групи и поединци во сите сфери на општествениот живот, за кои смета дека испраќаат пораки различни од неговите. Харвард особено го налути најмногу преку активизмот на студентите кои, како и бројни други академици од други американски универзитети, протестираа против војната во Газа на своите кампуси. Со други зборови, антивоените протести се изедначуваат со антисемитизам. Во согласност со овие верувања, заедничката работна група за борба против антисемитизмот објави замрзнување на 2,2 милијарди долари повеќегодишни субвенции, додека Министерството за образование на САД додава дека ќе замрзне и повеќегодишни договори во вредност од 60 милиони долари. „Време е елитните универзитети сериозно да го сфатат проблемот и да се посветат на значајни промени ако сакаат да продолжат да имаат корист од поддршката на даночните обврзници“, се вели во соопштението.
АНТИСЕМИТИЗМОТ КАКО ИЗГОВОР Порано во март оваа година, Трамп донесе извршна наредба насочена кон распуштање на Министерството за образование, што инаку е стар неостварен сон на најконзервативните струи на Републиканската партија. Целосно затворање на одделот бара акт на Конгресот, па затоа неговото затворање сè уште не е сигурно, но насоката е зацртана. Основана во 1979 година, оваа владина агенција го надгледува финансирањето на јавните училишта, администрира студентски кредити и води програми што им помагаат на учениците со ниски приходи да ги завршат студиите. Во свој стил, Трамп ја обвини владината агенција за индоктринирање на младите луѓе во образовниот систем со расен, сексуален и политички материјал. Но, Универзитетот Харвард, како најбогат американски универзитет, со фонд од 53 милијарди долари во фискалната 2024 година, има поголема финансиска и друга моќ да ги издржи ударите на администрацијата на Трамп и во овој поглед е поотпорен од другите образовни и културни институции. Сепак, донаторите на универзитетите одлучуваат за кои програми, оддели и за кои цели се трошат 70 проценти од вкупната годишна алокација на фондот. Донациите од фондациите, исто така, се намалија за 151 милион долари во 2024 година, откако неколку милијардери, претежно од еврејско потекло, го повлекоа финансирањето поради наводно зголемување на антисемитизмот на кампусот.
Универзитетите, дефинирани со академска независност, во исто време во голема мера зависат и од индивидуалните донации и од владата на САД, а дополнително се предмет на разни притисоци што сè повеќе личат на уцена. Кабинетот на Трамп испрати писма до адресите на шеесет училишта (вклучувајќи ги речиси сите таканаречени училишта од Ајви лигата, Корнел, Принстон, Браун…) предупредувајќи дека нивното континуирано финансирање ќе биде во опасност ако продолжат да се истакнуваат со либерални погледи на светот и антивоени протести.
Меѓу другото, писмото, упатено директно до Харвард, повикува на обезвластување на професорите кои се повеќе посветени на активизмот отколку на образованието, да се подложат сите нововработени на сеопфатна ревизија од страна на федералната влада и да се направат измени во процесот на прием, за да се спречи приемот на меѓународни студенти кои се непријателски настроени кон американските вредности. Секако, писмото не дефинира што се подразбира под „американски вредности“, но веќе можеме да претпоставиме дека тоа се лични вредности на Трамп.
КОЛЕГИСКО КОДОШЕЊЕ За илустрација, приближно колку е голема групата студенти на кои би се однесувале овие нови критериуми, академската 2024/25 година. На Харвард студираат 6.793 странски студенти, што претставува 27,2 проценти од вкупниот број запишани студенти.
Со децении, американските универзитети привлекуваат талентирани луѓе од целиот свет. Фактот дека Соединетите Американски Држави се дом на повеќето од водечките светски универзитети е една од најголемите предности на земјата. Уништувањето на универзитетскиот систем и поредок е токму спротивното од декларативната изборна парола на Трамп „Да ја направиме Америка повторно голема“. Понижувањето на институциите само помага да се воспостави авторитарно владеење на еден човек, а некои земји веќе го имале и сè уште го имаат тоа горчливо искуство.
Се добива впечаток дека американскиот претседател нема никакви политички идеи во класична смисла, дека неговите ставови за светските политички текови се крајно поедноставени, популистички и забавни на типичен американски начин на каубој, кој успеал да заработи многу пари, да се ожени и разведе неколку пати, да создаде скандали и да му биде простено за сè од оние кои самите би сакале да бидат на негово место.
Од една страна, Трамп постојано ја нагласува борбата против таканаречените левичарски идеи кои, според неговото верување, се спротивставуваат на традиционалните американски вредности, додека од друга страна бара академската заедница, како и државните службеници, да се договараат едни со други на начин што се применувал во екстремниот период на комунизмот. Значи, идеите не му одговараат, но методите се применливи. На Стејт департментот му беше наредено да ги повика вработените да пријавуваат случаи на наводна „антихристијанска активност“ од страна на нивните колеги и соработници забележани за време на претходната администрација. Во пресрет на велигденските празници, службениците на Министерството за надворешни работи беа поканети да ги дојават своите колеги, а дипломатските мисии и мисиите добија телеграми од државниот секретар Марко Рубио со упатства за анонимни дојави.
СО ПОДИГНАТА ГЛАВА И додека многумина од нас се воодушевени од брзината со која доаѓаат испадите на Доналд Трамп, теренот за неговото политичко дејствување одамна е подготвен. Популарноста на Трамп и неговата победа се случија затоа што историскиот момент беше зрел. Можноста за појава на личност како американскиот претседател и појавата на деспотизам во демократските системи беше предвидена на одреден начин од францускиот политички теоретичар Алексис де Токвил, кој патувал во новосоздадените Соединети Држави пред 200 години. Од набљудувањата на Токвил произлезе книгата „За демократијата во Америка“, објавена во 1835 година, која се смета за класика за разбирање на Америка.
Во оваа темелна анализа на условите на американскиот континент, се наѕираат контурите на иднината на Америка. Во едно од последните поглавја насловено „Какви видови деспотизми треба да ги плашат демократските нации“, Токвил предупредува дека патот кон „деспотизам“ ќе биде без преседан, развивајќи се на начин што никогаш порано не е виден. Тој објаснува дека таков деспотизам во американската верзија „би можел да добие поинаков карактер; би бил пообемен и поблаг; би ги деградирал луѓето без да ги мачи“.
Но, да се вратиме на Харвард, тврд орев на кој новиот американски деспот може да си ги скрши забите. Универзитетот одби да ја наведне главата, осудувајќи ги ваквите напади како обид на владата да го контролира интелектуалниот живот. Тие подготвија тужба против одлуката на владата, како и писмо за поддршка до повеќе од 200 универзитетски професори кои се подготвени да застанат во одбрана на академскиот интегритет и интелектуалната слобода.
Економистот и поранешен претседател на Харвард, Лари Самерс, исто така го осуди замрзнувањето на финансирањето како диво и нелегално и ги поздрави напорите на универзитетот да се спротивстави на Трамп. „Ако институција како Харвард не може да се спротивстави на тиранијата, тогаш кој може?“
Во оваа светлина, исклучително е интересно што во моментот кога овој текст оди во печат, на Одделот за социологија на Универзитетот Харвард ќе се одржи панел-дискусија за политичката ситуација во Србија наречена „Србија на крстопат: демократија, протести и иднината на европските вредности“. Би додале, универзални вредности, а Харвард започна кампања против машинеријата.
