ИВАН МИЛЕНКОВИЌ
Во годината кога се одбележуваат 300 години од раѓањето на Имануел Кант, српските студенти на највпечатлив начин ја потврдија познатата „лозинка“ на овој голем филозоф: sapere aude, „имај храброст да знаеш“
Удобно е да си воден. Ќе ја испружиш раката и одиш таму каде што те водат. Не мислиш. Не прашуваш. Се препушташ. Го слушаш лидерот. Не излегуваш од незрелоста што си ја нанесуваш самиот себе си. Српските студенти го одбиваат тоа.
Во годината кога се одбележуваат 300 години од раѓањето на Имануел Кант, српските студенти на највпечатлив начин ја потврдија познатата „лозинка“ на овој голем филозоф: sapere aude, „имај храброст да знаеш“ или, поелегантно, „ имајте храброст да размислувате сами“.
Зошто Кант, републиканец кој живеел во диктатура, напишал дека треба да имаш храброст да размислиш со своја глава? И на каква храброст мислеше?
Иако слободоумниот човек во Прусија од времето на Кант би можел да доживее големи непријатности доколку на режимот не му се допадне она што тој го кажува и пишува, Кант сепак не размислувал за храброста на човекот да му се спротивстави на режимот. На крајот на краиштата, една од најголемите противречности на неговата филозофија (освен ако тоа не беше маневар за измама на власта) беше токму тоа што тој ја отфрли можноста за бунт против режимот, дури и ако тој беше длабоко неправеден.
Храброста за која пишува Кант е подлабока и подалекусежна од храброста човек да се спротивстави на неправеден, бесмислен, штетен режим: да размислуваш за себе значи да се откажеш од водењето на родител, учител, чувар на душата (поп ), авторитет, водач низ животот.
ИЗЛЕГУВАЊЕ ОД САМОНАНЕСЕНАТА НЕЗРЕЛОСТ Тоа значи да се излезе од „самонанесената незрелост“ (поимот е Кант), т.е. од незрелост условена од долгото потчинување на авторитетот. Затоа што е удобно да ве водат. Ќе ја испружиш рачката и одиш таму каде што те водат. Не мислиш ништо. Не прашуваш. Се опушташ. Ти си послушен (добро дете.) Во секој случај ништо не зависи од тебе. Среќни сте кога лидерот ќе ве тапка по глава дека сте паметни. Нема шанси да пораснеш. Да созрееш. А зошто би созреале кога е вака полесно?
Но, ослободени од одговорност, вие сте ослободени од слобода. Тоа е самонанесена незрелост. Да се извлечеш од таквото кондиционирање значи, пред сè, самиот да ја повлечеш подадената рака. Можеби некој родител, учител, старател, авторитет, лидер ќе биде малку изненаден и ќе ве убеди дека тоа што го правите е глупаво – на крајот на краиштата, што не е во ред со вас? Тогаш, ако останете на своето, тој ќе се налути, и ќе ве потсети да живеете благодарение на него – зарем тој (неблагодарниот) не ви обезбедил се’ што ви треба? Дури и слободата.
Дали мислите дека би можеле да живеете како што живеете без него? Дали мислите дека е лесно да се живее без него, родител, учител, старател, авторитет, водач? Ако и после сè, сепак стоите на своето, ќе почне да ви се заканува, ќе ве соочи со можноста да останете без грижа, без пари, без сета удобност на која сте навикнати. И тогаш, ако тоа не помогне, тој ќе ги положи раце врз тебе.
СОГЛЕДУВАЈЌИ ГО ЛАЖНИОТ СОДРУЖНИК Бунтот на српските студенти е показател дека тие научиле сами да размислуваат. Тоа го видоа преку душегрижникот лишен од елементарни човечки особини: сочувство, на пример. (Дури и чесен воспитувач може да биде опасен, како и родител кој премногу се грижи, а камоли лажен учител и родител незаинтересиран за сопственото дете.)
Тие одбија, заедно со нивните подобри професори, да се потчинат на лагите, неспособноста и лошата волја на лидерот. Тие, всушност, одбија да имаат лидер. Студентите почнаа да ја учат слободата. Не е внатрешната слобода во која лесно се ужива: се повлекуваш, ја покриваш главата со јорган и никој ништо не ти може затоа што си слободен од внатре. Иако си роб на стравот, кој не се осмелува да ти го пикне носот под покривката.
Ова е за единствената слобода што е важна: надворешната слобода. Политичка слобода. Слобода јавно да се каже што мисли, слободно да се пишува и да се живее според кажаното. И да: дека спротивностите се лаги.
Ќе отстапи ли режимот пред студентите? Тие нема. Ќе се обиде да ги купи, па да ги уценува, на крај да ги скрши. Ќе почнат ли насилство врз студентите? Се чини дека не е подготвен за тоа. Засега. И, повторно, ако не ги скрши студентите, режимот, овој гнил, овој длабоко заглавен во сопствените злодела, овој неспособен за ништо друго освен за уништување, ќе се распадне побрзо отколку што изгледа возможно во овој момент.
(Aвторот е филозоф и преведувач)
