Реконструкција на архитектонскиот Кинг Конг! Тешко е да се разбере колку револуционерна била идејата за создавање на ваков центар за своето време. Во самиот центар на Париз се спроведува музеј од нов тип, кој би бил и интердисциплинарен
БОБАН ЈЕВТИЌ
Затворањето на Центарот Жорж Помпиду, кое беше најавувано неколку пати, а потоа одложено, поради повеќегодишно реновирање, дефинитивно ќе се оствари овој месец. Доколку имавте можност да го посетите Центарот, ќе видевте дека „затворањето“ веќе започнало, всушност дури и последната голема изложба, „carte blanche“ на германскиот фотограф Волфганг Тилман, се одржува во просторот каде што порано се наоѓаше библиотеката, сите други простори на оваа огромна зграда веќе се затворени.
Пред таа повеќегодишна пауза (најмалку пет години), во многу светски медиуми се појавија рецензии, обиди да се сумира историјата на овој музеј и неговата улога во развојот на современата уметност, а особено како овој музеј ја демократизираше и ја доближи современата уметност до широката публика.
Тешко е да се разбере од денешна гледна точка колку идејата за создавање ваков центар била револуционерна за своето време. Фактот дека музеј од нов тип, отворен за сите, но кој би бил и интердисциплинарен, би се имплементирал во самиот центар на Париз, дојде од претседателот Жорж Помпиду, голем познавач и љубител на современата уметност, кој веднаш по доаѓањето на власт во 1969 година започна да го спроведува проектот. Треба да се разбере дека ова се случува во време кога насекаде во светот, а особено во Франција, има силни полемики за разликата помеѓу „висока“ и „популарна“ уметност и каква улога треба да игра државата во нејзиниот развој и поддршка. Помпиду се залагаше за идејата дека државата, јавниот сектор, треба да игра улога на медијатор во пристапувањето и запознавање на широката публика со разновидните уметнички практики. Во исто време, оваа идеја требаше да го промовира домашното уметничко производство, кое отсекогаш било прашање на национален престиж и идентитет. Покрај тоа, од Втората светска војна па наваму, Париз почна да ја губи својата улога како светски уметнички центар, особено во однос на Њујорк, а овој музеј требаше да го врати тој престиж барем до одреден степен. И конечно, Помпиду сакаше зграда што ќе остави впечаток и ќе ги одрази тенденциите од втората половина на дваесеттиот век како негово наследство.
Одлуката за негово основање беше донесена уште во првата година од мандатот на Помпиду, а областа каде што се наоѓаше квартот Бобур, срушен во 1930-тите од санитарни причини, беше идеално место за нов музеј. Единствениот проблем беше што просторот веќе беше наменет за проект за јавна библиотека, но тоа беше решено со едноставно одлучување дека библиотеката ќе биде дел од новиот музеј. Беше отворен јавен конкурс за концептуалното решение на новата зграда, кое беше исклучително флексибилно, имено, значеше дека дури и почетници архитекти можеа да аплицираат, без оглед на тоа дали работат во студио или не. На крајот, од речиси 700 проекти поднесени на конкурсот, жирито го избра решението предложено од архитектите Ренцо Пијано, Ричард Роџерс и Џанфранко Франкини. Една од најрадикалните идеи на овој тим лежи во пристапот дека сите елементи што ја сочинуваат логистиката на зградата, сè што е „невидливо“ во класичната архитектура, како што се електричните инсталации, вентилационите цевки, водоводните цевки, па дури и канализацијата, не се скриени, туку се истакнуваат на фасадата на зградата. Така, внатрешниот простор на музејот беше целосно отворен за јавноста, а надворешниот изглед се издвојуваше на радикален начин од околината.
Осумте ката (од кои два се под земја) имаат повеќе од 100.000 метри употреблив простор. Изградбата траела до 1977 година, не без проблеми (новиот претседател Д’Естен сакал да го напушти проектот), но конечно бил отворен на 31 јануари 1977 година. Реакциите, благо речено, биле поделени. „Ле Монд“ напишал дека станува збор за „архитектонски Кинг Конг“, „Ле Журнал ду Диманш“ го сметал за „генијалец да се создаде нешто толку грдо со толку многу компликации“, а многу критичари едноставно го нарекле „хангар“ или „бензинска пумпа“. Сепак, публиката веднаш го засакала и го прифатила. Веќе во првата година, наместо предвидените 5.000 посетители дневно, музејот имал пет пати поголем број посетители секој ден, и до ден денес останува еден од најпосетуваните музеи во светот.
Центарот Помпиду ќе стане познат првенствено по својата постојана колекција на современа уметност, која се смета за најбогата во Европа. Има над 100.000 дела, а во својот каталог се наведени околу 6.000 имиња на уметници. Покрај тоа, „големите“ изложби што ги организира оваа институција имаат тежина на дефинитивно осветување на уметниците, без разлика дали се работи за класици на современата уметност како Пикасо, Брак или Матис, или сè уште активни уметници како Татјана Трув, Софи Кал или претходно споменатиот Тилман. Центарот организираше и големи тематски изложби кои се фокусираа или даваа нови толкувања на различни движења и трендови во современата уметност. Серијата изложби што се фокусираа на историјата на уметничките размени и влијанието на Париз со Њујорк, Москва или Берлин се издвојуваат како особено значајни. Култната изложба „Волшебници од земјата“ од 1989 година беше првпат со учество на „незападни“ современи уметници, од Африка до Латинска Америка. Две големи изложби за надреализам (2002 и 2024) и изложбата за ЛГБТ+ уметници „Над виножитото“ (2019) исто така треба да се истакнат поради нивниот резонанс. Промената на постојаната изложба, така што фокусот ќе биде на жените уметници (2009-2011), беше особено резонантна. Последниот голем симболичен „потег“ на музејот беше секако прифаќањето на голема донација од колекционерот Бруно Дешарм, неколку стотици дела што припаѓаат на она што сега го нарекуваме Арт Брут. Затоа, ова се дела што се создадени надвор од „препознаениот“ уметнички тек, од уметници кои постојат надвор од уметничкиот свет, но кои со овој чин дефинитивно се впишани во општата историја на современата уметност (избор од оваа колекција моментално е изложен во Гранд Пале во Париз).
Секако, по затворањето на вратите на музејот, Центарот нема да престане да работи. Веќе се најавени бројни меѓународни и локални изложби, бројни светски музеи ќе изложат дел од ремек-делата на современата уметност преку позајмувања. Во исто време, како што се нагласува, тоа е и период за редефинирање на улогата на овој музеј како институција од национално, па дури и светско значење.
