ИВАЈЛО ДИЧЕВ
Чиј е Гоце Делчев? Бугарите и Македонците се фатиле за гуша и се караат ли се караат… Спорот ќе се реши кога ќе си замине и последното поколение задоено со комунистички етнонационализам
Има-нема, туку ќе исплива македонската тема и почнуваме да страдаме. Овојпат е Гоце Делчев, наш ли бил, или нивен… Се редат гневни говорници, од министри до професори кои ја бранат националната кауза, цитирајќи го примерот со Грците, кои успеале да ја заштитат сопственоста над античката историја. Не сум експерт, но ми се чини очигледно дека Гоце Делчев е етнички Бугарин, којшто станува фундаментален македонски национален симбол. Споровите околу неговата личност ја покажуваат нашата неспособност да правиме разлика помеѓу етнос и нација – како ние, така впрочем и соседите. Затоа Македонците не смеат да го признаат заедничкиот етнички корен со нашиот. Се плашат, зашто така ќе исчезне нивниот национален идентитет.
Етносот е објективен факт – јазик, обичаи, верувања. Нацијата е политички проект, којшто обединува различни етноси и зависи од историскиот процес, од меѓународното признавање и.т.н. Кај нас продолжуваат со непризнавање на македонската нација, што и да значи тоа. Но, таа постои, а дали е успешна или не, е друго прашање – тоа е оставено на тест на историјата.
Впрочем, нашиот однос кон бугарското малцинство во Северна Македонија е многу двосмислен – не настојуваме да му бидат признати соодветните права, како што тоа го правиме на пример со Србија, зашто сме убедени дека сите славјански Македонци се Бугари. И, ако бугарското малцинство во Македонија биде признато како такво, тоа би значело дека останатите не се Бугари.
Повторно се налутивме
Ваков вид проблеми лекува само времето. Комисијата за историски и образовни прашања, според мене, беше мудар начин за разрешување на конфликтите. Кои ќе се решат само кога ќе си замине и моето поколение, задоено со комунистички етнонационализам. Во услови на демократија и отворени граници, целата оваа тематика губи од својата острина. Спорови како овој за Гоце во светот денес се повеќе забавни, отколку драматични. Дали Сталин е Грузиец? Дали Наполеон е Италокорзиканец? Дали Карло Велики е германски Франконец? Убаво е да спориш, да покажуваш компетенции, но тоа не значи едната страна да ја напаѓа другата.
Инаку, вудовидувачки е како ние овде, во Бугарија, си ја претставуваме европската интеграција. Прво нас нѐ „притискаа“ со отворање поглавја и мониторинзи, а сега дојде прилика да се одмаздиме, па и ние да притискаме. Беспомошни сме пред политичкиот притисок на Франција, не смееме да ѝ упатуваме ултиматуми на Турција, па дури и со соседна Србија претпочитаме да не се задеваме, зашто таа си има многу пријатели во Европската унија. Значи, ќе си го истераме своето на Македонија.
Видете само како ни тече евро-мисловниот процес. Не поставуваме барања во сферата на трговските односи, не инсистираме во делот на патиштата, не бараме заеднички инвестиции и прекугранични проекти. Ги заплашуваме со блокирање на интегративниот процес, поради – замисли – тоа што сакаат да го чествуваат Гоце на датумот кога нашите сопствени комунисти им ги беа дале моштите во 1946 година. Обрнете внимание колку е тоа тенко! Се лутиме што ние сме направиле нешто што тие го ценат, а ние веќе сме го осудиле…
Чуму вакво мачо-перчење?
Јас, пак, мислам дека нема ништо поубаво од тоа да бидеме заедно во НАТО, а дај боже за десетина години и во ЕУ (реалниот рок, според мене). Кога нивните студенти ќе доаѓаат во нашите библиотеки, а нашите студенти во нивните, ќе се разјаснат прашањата и за Гоце, и за Самуил.
Не, се надевам дека нема да има заедничка вистина, туку во сферата на хуманитарното знаење зборувам за дијалог, за уважувањето на другиот. Дали нема грешки кои ние Бугарите не треба да ги признаеме, како на пример окупацијата на териториите подарени од Хитлер? Дали не треба да го омекнеме малку надменото непризнавање на македонскиот јазик и наместо тоа да почнеме со системска политика на зближување на двете јазични норми, на воведување нивни изрази, на факултативна настава по македонски?
Наместо патишта на зближување денес сѐ почесто сме сведоци на едно мачо-перчење и тука, за жал, веќе нема разлика помеѓу национал-популистите и мејнстримот. За церемонијалната политика едно чествување се покажува како поважно од една железничка линија и во тоа ќе ве убедуваат со морализаторски аргументи. Точно, денес сме во таков период – политичарите се обидуваат да ни покажат дека се потребни зашто наводно нѐ бранат од секакви ѓаволи коишто сами си ги измислуваат. А медиумите, коишто се чудат како да си го продаваат производот, додаваат драматика на битките. Вие, пак, не реагирајте на провокации!
(Ивајло Дичев е професор по културна антрополгија на Универзитетот Софија во Бугарија. Предавал, меѓу другото, во Германија, Франција и САД)
