Ѓорѓа Мелони, харизматичниот водач на ФДИ, беше обвинета дека е „неофашист“; а нејзината партија и Лигата се опишани како „популистички“. И двете етикети ја промашуваат поентата
ЛУКРЕТИЈА РАЈШЛИН
На чело на Италија наскоро, за прв пат во повоениот период, може да се најде партија со корени од остатоците од фашистичкото движење на Мусолини. Доколку италијанските браќа (FdI) навистина ја водат владејачката коалиција (по парламентарните избори што ќе се одржат на 25 септември, забелешка), што во моментов изгледа веројатно, европскиот политички пејзаж ќе биде драстично променет.
Ѓорѓа Мелони, харизматичниот водач на ФДИ, беше обвинета дека е „неофашист“; а нејзината партија и Лигата, втората најсилна партија во коалицијата (која ја вклучува и Форца Италија на поранешниот премиер Силвио Берлускони), се опишани како „популистички“. И двете етикети ја промашуваат поентата. Да, овие партии го искористуваат тлеечкото незадоволство на дел од гласачите и доколку ја преземат власта ќе заземат ригиден став кон имиграцијата и безбедноста. Но, Браќата секако не планираат да ја соборат либералната демократија.
Амбициите на СДИ се насочени во друга насока. Сфаќајќи дека клучот за успехот на двете големи европски политички семејства, демохристијаните и демократските социјалисти, лежи во нивните добро развиени политички и етички култури, браќата бараат начин да постават слични основи за десницата, со цел да и се овозможи да стекне моќ и таа да ја задржи на долг рок. Тоа е застрашувачки предизвик со кој мора да се соочи прогресивниот светоглед.
Целите на FdI се протегаат надвор од италијанските граници; Браќата се надеваат дека ќе ја преобликуваат политиката низ Европа. Мелониева ја предводи Европската партија на конзервативците и реформистите, која вклучува и голем број десничарски партии, како што се полската Право и Правда, шпанската Вокс или Шведските демократи.
На кои столбови би почивала таа нова интелектуална градба? Во едно неодамнешно интервју, Мелони изрази восхит од покојниот британски филозоф Роџер Скротон, конзервативец кој не бил ниту фашист ниту популист, и чии погледи на светот – како оние на Мелони – не можат уредно да се класифицираат како про-етатистички или про-пазарни. И двајцата се на мислење дека е неопходен слободен пазар, но дека монополските сили треба да се ограничат со државна регулација.
Ниту Скрутон не беше целосно против Европската унија. Тој смета дека системот на трансевропска соработка е неопходен, но тоа не треба да биде на сметка на националниот суверенитет во најважните сектори. Така, дури и коалицијата предводена од СДИ не би барала излез на Италија од ЕУ или од еврозоната. Наместо тоа, Браќата ја гледаат ЕУ како лабава конфедерација на суверени држави, наспроти „постојано затегната унија“ со тенденција да се создаде единствена, полуфедерална држава. Национализмот и конзервативизмот одат рака под рака.
Во едно интервју од 2019 година, Скротон објасни дека, што се однесува до него, конзервативизмот не е стремеж да се „врати на онака како што биле работите“ во минатото, туку да ги „зачува“ и дека затоа не се работи за идеологија, туку зо љубов. „Има работи што ги сакаме и се загрозени, па сакаме да ги спасиме. (…) Имаме нешто – оваа земја, нејзините институции и нашиот начин на живот – и тоа е она за што се држиме“.
А што сакаат Европејците? Една од омилените тези на Мелони е дека нашиот идентитет е дефиниран од заедницата на која припаѓаме. Чувството на припадност кон заедницата е централно за одредување на она што ни се допаѓа и ни овозможува да се изразиме. Тоа е основата на слободата.
Ова гледиште има благородни корени, бидејќи е обликувано од идеите на големите филозофи, особено Георг Вилхелм Фридрих Хегел, но и Карл Маркс и Адам Смит. Но, тоа неизбежно не води кон конзервативизам, ниту пак подразбира дека идентитетот мора да се дефинира во национални термини
Концептот на ЕУ застапен од FdI претставува остар прекин со минатото: италијанските лидери – како и лидерите на другите најважни членки на Унијата – традиционално ја поддржуваат подлабоката интеграција, и покрај несогласувањата околу брзината на спроведување на промените и нивните модалитети. И тој прекин може да дојде во момент кога итно е потребна подлабока соработка – која неминовно вклучува некои компромиси за прашањето на националниот суверенитет, како оние за надворешната и енергетската политика.
Речиси сите најитни императиви со кои се соочуваме денес бараат некаква форма на централизирано одлучување и политики кои ќе ја земат предвид регионалната или глобалната природа на јавните добра, вклучително климата, здравјето, финансиската стабилност и енергетската безбедност. Последица на ова е што постојано се намалува преклопувањето помеѓу местото каде што е концентрирана моќта на одлучување и општествено-политичките субјекти на кои се однесуваат тие одлуки.
Обликувањето на нови форми на управување кои овозможуваат интероперабилност на различни нивоа на власт и давање поголема улога на граѓанското општество – со што се комбинираат пристапите од горе-надолу и од долу-нагоре – се клучните предизвици на денешниот момент, а не само за ЕУ. Напротив, на ЕУ може да се гледа како на континуиран експеримент кој на другите може да им го покаже патот до поефикасен модел на управување.
Конзервативните сили како FdI имаат за цел нешто сосема спротивно. Настојувајќи да ги „зачува“ постојните системи и да ги дефинира идентитетите по етничко потекло и религија, наместо поширока политичка и културна припадност, конзервативизмот си игра со стравовите што ги зафаќаат луѓето и ги дели наместо да ги обединува. Таквите сили сакаат да ја заменат културната и политичката интеграција со политики кои ја зголемуваат маргинализацијата на ранливите групи и не можат да се справат со сеопфатните предизвици.
Ако е точно, како што тврдат конзервативците, дека функционалниот поглед на ЕУ е осуден на пропаст, тогаш точно е и дека функционалното и политичкото комуницираат, помагајќи ни да ги редефинираме границите на општествено-политичките субјекти. Во свет кој постојано се развива, одбранбеното, статично разбирање на заедницата неизбежно ќе доведе до економски неуспех и може да поттикне расизам и социјален конфликт.
А сепак, токму таквото гледање на работите, по голема веројатност, ќе влијае на начинот на кој наскоро ќе се управува со третата по големина членка на ЕУ. Објавата содржеше жестока битка на спротивставени светогледи, со потенцијално сериозни последици за процесот на интеграција. За да ја добијат таа битка, поддржувачите на Унијата не смеат да ги демонизираат конзервативците како Малони и погрешно да ги толкуваат нивните ставови. Наместо тоа, тие мора директно да се соочат со нивните критики и да најдат веродостојни начини за зајакнување на европскиот општествено-политички ентитет, чие постоење е неопходно за европскиот проект да има какви било шанси да успее.
(авторката е поранешна директорка за истражувања на Европскеата централне банке и професор по економија на Лондонската деловна школа)
