Ако не можеме да го спасиме Големото Солено Езеро во САД кое умира пред очите на сите, какви шанси имаме да ја спасиме планетата?
ПОЛ КРУГМАН
Пред неколку дена „Њујорк тајмс“ објави приказна за сушата на Големото Солено Езеро (Јута, САД), приказна за која се срамам да признаам дека помина под мојот личен радар. Не зборуваме за хипотетички настан во далечна иднина: езерото веќе изгуби две третини од својата површина, а еколошките катастрофи се чинат неизбежни: соленоста се зголемува до точка каде што дивиот свет умира, повремени бури од отровна прашина се провлекуваат низ метрополитанската површина од 2,5 милиони жители.
Всушност, бев малку изненаден што написот не ги спомна очигледните паралели со Аралското Море, огромно езеро кое Советскиот Сојуз успеа да го претвори во отровна пустелија.
Како и да е, она што се случува со Големото Солено Езеро е прилично лошо. Но, тоа што го најдов навистина страшно во извештајот е она што го кажува недостатокот на ефективен одговор на езерската криза за нашата способност да одговориме на поголемата, навистина егзистенцијална закана, од климатските промени.
Ако не сте преплашени од заканата од зголемените нивоа на стакленички гасови, не обрнувате внимание – што, за жал, тоа е кај многу луѓе. А оние кои се или треба да бидат свесни за оваа закана, но спречуваат реакција поради краткорочни профити или политичка целисходност, во вистинска смисла го предаваат човештвото.
Сепак, неуспехот на светот да дејствува на климата, иако е непростлив, е исто така разбирлив. Како што забележаа многу набљудувачи, глобалното затоплување е проблем што се чини скроен за да го попречи политичкото дејствување. Всушност, политиките за климатски промени се тешки од најмалку четири причини.
Прво, кога научниците почнаа да алармираат во 1980-тите, климатските промени изгледаа како далечна закана, проблем за идните генерации. Некои луѓе сè уште ја гледаат така; минатиот месец, висок извршен директор во банката ХСБЦ одржа говор во кој изјави: „Кому му е гајле ако Мајами е 20 метри под вода за сто години од сега?“
Ова гледиште е целосно погрешно – ние веќе ги гледаме ефектите од климатските промени, главно во форма на зголемена фреквенција и интензитет на екстремни временски настани, како што е мегасушата на американскиот запад што придонесува за смртта на Големото Солено Езеро. Но, тоа е статистички аргумент, кој ме води до вториот проблем со климатските промени: сè уште не е видлив со голо око, барем со голо око кое не сака да гледа.
На крајот на краиштата, времето флуктуира. Топлотните бранови и сушите веќе се случуваа пред планетата да почне да се загрева; студени периоди сè уште се случуваат дури и кога планетата е потопла во просек отколку во минатото. Не е потребна софистицирана анализа за да се покаже дека постои постојана тенденција за пораст на температурите, но многу луѓе не се убедени во каква било статистичка анализа, рафинирана или не, само со необично искуство.
Потоа, тука е третиот проблем: до неодамна се чинеше дека секој голем обид за намалување на емисиите на стакленички гасови ќе има значителни економски трошоци. Сериозните проценки за овие трошоци отсекогаш биле далеку пониски од оние што ги тврдат антиеколозите, а спектакуларниот технолошки напредок во обновливите извори на енергија направи транзицијата кон економија со ниски емисии да изгледа многу полесна отколку што некој можеше да замисли пред 15 години. Сепак, стравувањата од економски загуби помогнаа да се блокира акцијата за климата.
Конечно, климатските промени се глобален проблем, кој бара глобална акција – и нуди причина да не се движиме. Секој што бара акција од САД го најде контрааргументот: „Што и да правиме, Кина ќе продолжи да загадува“. Има одговори на тој аргумент – ако некогаш сакаме сериозно да ги сфатиме емисиите, тарифите за јаглерод ќе мора да бидат дел од миксот. Но, тоа секако е аргумент кој влијае на дискусијата.
Како што реков, сите овие прашања се објаснувања за климатската неактивност, а не изговори. Но, работата е во тоа што ниту едно од овие објаснувања за еколошката неактивност не се однесува на смртта на Големото Солено Езеро. Сепак, креаторите на политиката кои се важни сè уште изгледаат неволни или неспособни да дејствуваат.
Запомнете, ние не зборуваме за лоши работи што би можеле да се случат во далечна иднина. Голем дел од езерото го нема, а големото убиство на дивиот свет би можело да започне уште ова лето. И не ви треба статистички модел за да видите дека езерото се намалува.
Во економска смисла, туризмот е огромна индустрија во Јута. Како ќе изгледа оваа индустрија доколку познатото езеро стане затруена пустина? И како може држава на работ на еколошка криза сè уште да ја пренасочува очајно потребната вода за да го надополни езерото за да одржува бујни зелени тревници кои не служат за суштинска економска цел?
Конечно, не зборуваме за глобален проблем. Вистина е дека глобалните климатски промени придонесоа за намалување на снежните врнежи, што е една од причините поради кои Големото Солено Езеро се намали. Но, голем дел од проблемот е локалната потрошувачка на вода; доколку таа потрошувачка би можела да се ограничи, Јута не би морала да се грижи за нејзините напори да бидат отфрлени од Кинезите или било што друго.
Затоа треба да биде лесно: загрозениот регион мора да прифати скромни жртви, малку повеќе од непријатности, за да избегне катастрофа веднаш зад аголот. Но, се чини дека тоа не се случува.
И ако не можеме да го спасиме Големото Солено Езеро, какви шанси имаме да ја спасиме планетата?
(Пол Кругман е професор по економија на Универзитетот во Њујорк и добитник на Нобеловата награда за економија. Тој е редовен колумнист на „Њујорк тајмс“)
