Истражувањето на Советот за регионална соработка од 2023 година покажува дека приближно 60 отсто од испитаниците го рангирале организираниот криминал како нивен најголем безбедносен проблем
Најмоќни се криминалците поврзани со државните структури, вели Саша Ѓорѓевиќ, виш аналитичар на Глобалната иницијатива против транснационалниот организиран криминал (GI-TOC). Тој додава дека организираниот криминал во регионот најмногу ја погодува Србија, додека најмалку е присутен во Северна Македонија, меѓу кои се Црна Гора, Босна и Херцеговина и Албанија.
„Нелегалната трговија со дрога, финансискиот криминал и шверцот со луѓе претставуваат епицентар на организираниот криминал во Западен Балкан. Во моментов, влијанието на организираниот криминал во регионот го надминува европскиот просек поради инфилтрацијата на криминалните организации во легалниот деловен свет, што им овозможува да прикријат нелегални активности и да перат пари. Исто така, криминалните групи се активни повеќе од десет години, што ја покажува нивната способност да одржуваат влијание и моќ, дури и кога лидерите и членовите се уапсени или осудени. На крајот, овие организации регрутираат млади луѓе за извршување на задачите, па се појавува нова генерација на луѓе од подземјето“, открива нашиот соговорник.
Според него, организираниот криминал во Западен Балкан не може да функционира без влијание на поединци активни во политичкиот живот и институциите.
„Овие лица обезбедуваат заштита на членовите на криминалните организации од гонење и проверка на нивните активности, овозможувајќи им непречен транспорт и дистрибуција на нелегална стока која е многу барана. Затоа, покрај организираниот криминал, постои и организирана корупција. Глобалниот индекс на организиран криминал за 2023 година го мери влијанието на пет криминални актери: мафијашки групи, криминални мрежи, државни актери, странски актери и приватниот сектор. Нивната моќ на Западен Балкан го надминува светскиот и европскиот просек, а најмоќните криминалци се поврзани со државните структури“.
ЗАЕДНИЧКИ ЈАЗИК Понатаму, тој потсетува дека Европол неодамна го покажа сложениот пејзаж на организираниот криминал во Европа, вклучително и улогата на балканското подземје и дека повеќе од 800 опасни криминални мрежи со повеќе од 25.000 членови функционираат во Европската унија.
„Меѓу овие мрежи има членови од Западен Балкан, најмногу од Албанија, Босна и Херцеговина и Србија, чија основна дејност е трговија со дрога. Заедничкиот јазик најчесто ги поврзува криминалците од овие простори, додека националните разлики не се толку важни. Во Западен Балкан се разликуваат две групи членови: првата која го зборува албанскиот јазик и втората која ги зборува јазиците на народите од поранешна Југославија. Овие јазици, заедно со англискиот, најчесто се користат во комуникацијата преку уредите Sky ECC. Карактеристика на балканските криминални мрежи е нивното силно присуство во Латинска Америка. Преку корупцијата на поединци во пристаништата и бродските компании, овие мрежи целосно го контролираат синџирот на снабдување со кокаин“, рече Ѓорѓевиќ.
Тој продолжува дека полицијата ја следела комуникацијата на околу 70.000 корисници на уредите Sky ECC, што е двојно повеќе во споредба со EncroChat и дека во јуни 2023 година Европол ги објави резултатите од надзорот: уапсени се речиси 6.500 луѓе, 900 милиони евра запленети, 270 тони дрога, како и многу оружје, недвижен имот, автомобили, бродови и авиони.
Овие резултати изгледаат импресивно, но и застрашувачки ако се земе предвид бројот на прислушувани луѓе. Информациите добиени со дешифрирање на уредот Скај предизвикаа лавина апсења и обвиненија во регионот, пред се во Црна Гора и Босна и Херцеговина. Сепак, се уште нема поголеми пресуди. Во моментов, поголем предизвик од легитимноста на комуникацијата на Скај, или нејзиниот статус како доказ во судот, се однесува на прашањето дали транскриптите од разговорите ќе бидат доволни за конечната одлука на судиите. Претпоставувам дека нема, што ќе влијае на должината на судењето во иднина“, смета соговорникот.
Кога станува збор за клановите конфликти во регионот, тој вели дека, пред сè, станува збор за крвав судир меѓу црногорскиот кавачки и шкалјарски клан, кои некогаш биле дел од поголема криминална организација, Которскиот клан, формиран во 2010 година.
„Првите конфликти започнаа во 2012 година поради немањето јасна хиерархија. Последната поделба се случи во 2014 година во Шпанија, земја која често служи како излезна точка за кокаин од Латинска Америка во Европа. Оттогаш продолжува конфликтот во кој животот го загубија над 60 лица. Интензитетот на конфликтот не беше ист секоја година, но експлозијата во Цетиње во Црна Гора во јуни 2024 година е потсетник за тоа колку е опасна ситуацијата, поради методите со кои се извршуваат убиства, како што се бомбите, но и невините жртви. . Иако кланскиот конфликт генерално ги ослабна овие криминални групи, некои клучни членови сè уште се на слобода. Тие покажаа издржливост благодарение на нивните финансиски ресурси и способноста да обезбедат заштита“.
ФИНАНСИСКИ ИСТРАГИ Осврнувајќи се на новите методи во борбата против криминалот, тој објаснува дека обработените криминално-разузнавачки информации, финансиските истраги и конфискацијата на криминални средства се покажале како ефективни во компаративната практика бидејќи им помагаат на владите да ги дефинираат приоритетите и да ги распределат ресурсите, но и да штрајкуваат онаму каде што најмногу ги боли луѓето од подземјето – во однос на пари и капитал.
„Пет од шесте земји од регионот ги усвоија оценките за организираниот криминал како стратешки документ, но тие не беа доволно операционализирани во однос на распределбата на ресурсите и дефинирањето на приоритетите. Во пракса, финансиските истраги честопати не одат паралелно со истрагите за шверц на кокаин, на пример. Финансискиот аспект често отсуствува, додека во мал број случаи трајно се конфискува имотот стекнат со криминал. Уште помалку има случаи кога тој имот се користи за социјални цели. Односно, нема доволно примери дека имотот што го користеле криминалците за нивните незаконски активности, всушност се користи за доброто на луѓето или уште подобро за спречување на криминалот“, објаснува Ѓорѓевиќ.
Не крие дека постои загриженост кај граѓаните и дека перцепцијата на организираниот криминал како значаен безбедносен проблем останува конзистентна кај населението во регионот.
„Истражувањето на Советот за регионална соработка од 2023 година покажува дека приближно 60 отсто од испитаниците го рангирале организираниот криминал како нивен најголем безбедносен проблем. Според тоа, над 60 отсто од испитаниците сметаат дека е исклучително важно да се реши организираниот криминал во нивната средина, што е поголем процент во споредба со другите области. На второ место е тероризмот (49 отсто), потоа веројатноста за вооружен конфликт (47 отсто)“, вели соговорникот.
На крајот, тој смета дека организираниот криминал ќе расте се додека има побарувачка за нелегални стоки и услуги.
„Глобално, повеќе напори се насочени кон решавање на последиците, а не кон централниот проблем, а тоа е како да се намали побарувачката. Регионот во иднина има потенцијал да биде, не само простор за транзит на дрога и други нелегални стоки и услуги, туку и за зголемен број корисници. Исто така, има потенцијал да стане плодна почва за поголемо перење пари, бидејќи често не се поставува прашањето од каде доаѓа капиталот, се додека тој придонесува за економијата“.
