Оваа новинарка, инаку главна и одговорна уредничка на загрепски Глобус во времето на неговиот најголем подем (1997 – 1999) прогласена е за најдобра во професијата за 2020 година. Имаше обемно интервју по повод 3 Мај на Ал Џезира а и за порталот novosti.hr. Објавуваме сегменти од двете интервјуа
Ѓурчица Кланцир беше главен уредник на весници и портали три пати, што уредно ги донесе на списокот на највлијателни и најчитани. Таа е најдобриот новинар за 2020 година по избор на професија. Преку нејзините текстови и уредничката политика, таа испрати јасна порака дека нема трговија со неа на сметка на новинарството. Со деградирање на медиумските слободи и квалитетот на медиумите, има сè помалку простор за неа и слични во редакциите.
– Мораме да излеземе од зоната на Франкенштајн медиумите и да се вратиме на квалитетно новинарство – вели таа деновиве за порталот novosti.hr. – Се помалку издавачи се заинтересирани да инвестираат во посложено новинарство и да испраќаат новинари на терен. Многу колеги истражуваат од личен ентузијазам, реализацијата на приказната зависи повеќе од нивната снаодливост, отколку од подготвеноста на издавачот да инвестира.
Кланцир е долгогодишен новинар и уредник, моментално ангажирана на порталот Нет.хр,. По тој повод таа говори за приказните што ги откри, за состојбата во новинарството во Хрватска денес, за односот на издавачите кон медиумите и за позицијата на жените во оваа професија.
Во текот на 2019 година објавивте „серија ексклузивни истражувачки текстови, политички анализи и коментари кои оставија значителен белег на хрватската медиумска сцена, но и во пошироката јавност“, стои во образложението на наградата ХНД. Што би издвоиле?
– Кога станува збор за истражувачки приказни, имаше многу различни и силни теми за 2019 година. Работев, на пример, на случајот „лобисти“ за сопругата на министерот Ќориќ, која е активна во здружението на лобисти и е поврзан со лобисти за енергија од ветер, за фарми со ветерници, а тој како министер за енергетика донесуваше одлуки во врска со енергијата од обновливи извори. Имајќи предвид дека и министерот Ќориќ се појавува во аферата околу ветерниот парк Крш Пажена, добро е да знаете некои информации за кои предупредив тогаш.
И во текот на изминатата година, многу се занимавав со моделот на управување на Бандиќ. Истражував, меѓу другото, што се случува со неговиот имот, со неколку станови кои беа замрзнати од УСКОК по поднесувањето на обвинението. Оваа акција на УСКОК на крајот се претвори во една сосема бизарна приказна – наместо сомнително стекнатиот имот да е конфискуван, Бандиќ ги продаде становите без никакви пречки и заработи милиони. Тоа беше вистинска слика за немоќта на судството во Хрватска и сè уште непобитната моќ и вмрежување на Милан Бандиќ.
Секогаш ме интересира степенот на неговата мрежа и од тој „жанр“ во 2019 година би го издвоил случајот со сопругота на тогашната претседателка Китаровиќ Јас реконструирав кој, што и како го „држи“ првиот политичар на Хрватска преку разговори со упатени лица, а тоа пак ја расветли длабочината на врската на Милан Бандиќ со поранешната претседателка.
Се занимавав и со необичниот градежен бум во Дубровник, кој успева да изгради толку многу и каква е поврзаноста на оние што градат огромни згради од кои се уриваат улиците со политиката, сегашната ХДЗ, но и стариот чувар од деведесеттите години. Не беше едноставно, ниту од технички аспект. Од собирање документи, до фотографии… Од позиција на портал-новинар во Загреб.
Јас бев првата што започнав да го истражувам „препакувањето“ на државното земјиште од портфолиото на Агрокор до групата на Фортен. Тоа беше процес во кој Владата, со помош на Државното правобранителство, им диктираше на локалните лидери да им помогнат на новите сопственици на групата Фортен, интервенција што јасно сведочи за улогата на политиката во целокупната трансформација на Агрокор, од Ивица Тодороиќ па натаму. Во групата на Фортен, со која сега управуваат руски сопственици.
Направив и многу приказни од локалните заедници, за тоа како владеат локалните шерифи, како се распределуваат пари од државната каса на локалните газди, најчесто по партиска линија. Имаше и храбри луѓе кои под име и презимето сакаа да кажат како се скршени. На пример, напишав за случајот со директор на училиште во Глина на кого не му беше дозволено да ја заврши последната учебна година пред да замине во пензија, бидејќи политиката брзаше да го инсталира својот човек.
Имаше неколку приказни од округот Сисак-Мославина, за моделот на владеење на префектот Иван Шиниќ и на крајот се случи аферата – префектот сакаше да ме тужи лично и ме испрати во полицијата да ме идентификува, за да го дознае мојот приватно обраќање … Јас излегов со тоа, важно беше да и кажам на јавноста за што се подготвени политичарите кои не сакаат новинарите да пишуваат и да истражуваат за нивната работа, но самата одлука – да се повлече или не, во никој случај не беше едноставна Се прашувате дали имате сила да влезете во тоа или не. Може да завршиш понижен, распнат на крст. Не знаете дали ќе добиете поддршка или ќе бидете одбиени, иако ви е јасно дека ова е неправда и недозволив потег. Наскоро се вклучи целата машинерија на владата, полицијата ја релативизираше целта. Имаше неверојатни изговори да ми копаат по презимето … Но, уставните експерти излегоа и јасно го оквалификуваа потегот на полицијата како неуставен. И, некои полициски синдикати јасно ставија до знаење дека она што го направија полицајците кога дојдоа во редакцијата, во никој случај не е нормална практика. Имаше бран на масовна поддршка, како од новинарите, така и од граѓаните.
Како заврши целиот случај на крајот, дали беше некој одговорен за таа постапка?
– Не, освен изговори министерот и најавите да се види дали има некаква промена во законите и регулативите. Неофицијално дознав дека се спроведува внатрешна истрага во полицијата за да се види дали има и други такви случаи. Мислам дека се покажа дека не е и дека тие самите се соочија со фактот дека има аномалија во системот. Народната правобранителка не доби изјава за тоа што се случило, па затоа никогаш не беше разјаснето кој наредил да се интервенира. Факт е дека префектот Шиниќ, преку адвокат, кој е исто така е адвокат на округот Сисак-Мославина, одеднаш и залудно ги повлече тужбите против мене. Значи, за среќа, не морам да одам на суд за тие случаи.
На пример на истражување на градежник во Дубровник, спомнавте колку е тешко денес да се направи сериозна истражувачка работа, имајќи предвид дека ова е најскапиот дел од новинарската работа. Колку новинарството во Хрватска денес зависи од ентузијазмот на поединците и колку од систематската грижа за неговиот развој?
– Се помалку издавачи на медиуми се заинтересирани да инвестираат во посложено новинарство. Се помалку редакции се подготвени да испратат новинари на терен. Јас сум во системот на РПО и зависам од сопственото производство, снаодливоста и трудот да одам на терен. Се снаоѓам на различни начини. Бидејќи веќе долго време сум на медиумската сцена, познавам луѓе од различни делови на Хрватска, ги замолувам да снимаат или фотографираат нешто за мене. Во Загреб и околината често се снимам и фотографирам, а понекогаш и го ангажирам мојот син, кој е студент по архитектура. Многу работи се достапни на Интернет денес, но исклучително е важно да одите на терен, да гледате во живо, да разговарате со луѓе во живо.
Имам среќа да имам уредник кој има разбирање кога ќе побарам повеќе време да истражувам приказна. Многу колеги истражуваат од личен ентузијазам, реализацијата на приказната зависи повеќе од нивната снаодливост отколку од волјата на издавачите да инвестираат во истражувачки тимови или сложени истражувачки стории. Постои и постојан ризик дека приказната на која е работено долго време, на крајот ќе биде помалку кликана од некои помалку барани текстови или форми.
Фалени сте како извонреден уредник. Колку се разликува оваа работа од новинарството и што е потребно за да се биде добар уредник?
– Дојдов на уредничките позиции откако ги поминав сите нивоа на новинарска работа. Не сакам да кажам дека добри уредници не можат да бидат оние кои не поминале низ пеколно покрстување во новинарството, но како уредник, јас секако бев значително оформена од фактот дека поминав низ тешко новинарско патување. Ако еден ден треба да го поминете патот до Широки Бријег со фотограф до судењето на членовите на осудениот баталјон, а потоа тимот на Тута Нателетиќ ве пресретне, бидејќи, Тута лично сака да разговара со вас, па имате малку чувство дека главата е во вреќа – а вам веќе им се јавуваат од редакциите и бараат текстот да биде доставен што е можно побрзо затоа што роковите се притискаат, а сето тоа се случува во време кога немаше интернет – тогаш подоцна, како уредник, имав голема почит кон новинарската работа.
Уредничката работа може да биде исклучително креативна, но носи и голем притисок. Уредникот е тој што е изложен на сопствениците на медиумите, но и на секој што сака да влијае, кој сака некои теми да не постојат, да не се пишува за некои луѓе. Кога бев уредник, секогаш се трудев да не ги оптеретувам новинарите со она што доаѓа од другата страна. Се обидов да бидам бариера против притисокот од политиката и рекламната индустрија. Ужасно е важно да не ги оптеретувате новинарите со тоа и да им дадете слобода, затоа што тогаш ќе го извлечете максимумот од нив. Секако дека не е лесно.
Бевте уредник на Глобус од 1997 до 1999 година, потоа Бизнис.хр од 2005 до 2009 година и потоа Тпортал. Значи, како жена, бевте во висока позиција во рамките на квалитетни редакции. Каква е позицијата на жените во новинарството во однос на машките колеги?
– Попатно, Глобус и денес има многу жени новинари. И не можам да кажам дека е важно дали сум новинар или новинарка. Не, кога станува збор за издавачи, никогаш не може се прашувате дали можеби сте уредник затоа што сте жена. Но, другото прашање е дали имало ситуации кога ми било потешко затоа што сум жена. Тие знаеја како да разговараат со мене ако сакаат да ја пофалат мојата решеност да „имам топки“. Како одлучноста или храброста се машки квалитет.
Понекогаш се прашував дали можеби беше поинаку ако сум маж, кога ме отстрануваа од позицијата главен уредник на новинарска позиција. Мислам дека сум првиот уредник што повторно ме отстрануваат во ранг на новинар. За машките колеги, секогаш би имало одредено место во управувањето.
Факт е дека едно време во уредничките кругови, особено во печатените медиуми тоа беше така.
Исто така, мислам дека е многу потешко да се биде 50+ новинарка отколку новинар на таа возраст. Не е кажано јавно и гласно, но се чини дека се подразбира дека нема место за нив на телевизија на таа возраст, без оглед на искуството и знаењето. И многу портали имаат предрасуди кон постарите новинарки. За среќа, преминав на портали многу порано, но денес на многу колеги со искуство во печатените медиуми им е тешко да се најдат на порталите. Тие наидуваат на предрасуди дека се премногу стари за тој медиум, дека нема да можат да се справат. Штета, бидејќи за секој портал има одлична комбинација од постари, искусни новинари и млади и помалку искусни.
„Без оглед на тоа што ние, не само во Бизнис.хр, туку и во Индекс, Ферал или Новости, бевме во малцинство – постоеше некаков премолчен срам од оние кои молчат на ниво на новинарска професија, тоа беше јасно кој претеруваше, не беше многу пријатно да се носи титулата „повлекувач“ “
напишавте: “Најголемите огласувачи во многу наши медиумски куќи добија статус на свети крави. За нив или само убаво или воопшто не. Понекогаш толку убаво што станува несоодветно. Можеби Хрватското здружение на новинари треба да покрене награда за најубав напис? “ Колку и во која насока се смени новинарството во Хрватска оттогаш?
Кога станува збор за издавачите, идејата дека новинарството може да продава медиуми во голема мера е напуштена. Повеќето издавачи размислуваат за тоа како да заработат дополнителни пари од конференции, природно рекламирање и слично. Се помалку има сопственици на медиуми кои сакаат уредници кои претпочитаат силно новинарство во сите жанрови. За уредници, тие сакаат менаџери со кои ќе можат да преговараат за различни форми на медиумска продукција, кои се помалку имаат врска со новинарството.
Кон крајот на 90-тите и почетокот на 2000-тите, моќта на големите рекламни во медиумите започна да расте, тие станаа свети крави, недопирливи во повеќето од најтиражните медиуми. Ова се наметна како нормална држава, но постоеше постојано поткопување. Ние во Бизнис.хр имавме странски сопственици, сериозна шведска издавачка куќа и пишувавме за сите подеднакво, не бевме импресионирани. Сепак, ние што ги испитавме сите, па дури и најголемите огласувачи, како што се Агрокор, ИНА итн. – бевме бели врани. Но, без оглед на фактот дека ние, не само во Бизнис.хр, туку и на Индекс, Ферал или Новости, бевме во малцинство – постоеше некаков премолчен срам на ниво на новинарска професија, беше јасно кој претера, не беше пријатно да се носи титулата „увлекувач“.
Она што се смени во последните десет години е дека овој срам е сè помал. Владата, односно министерствата и државните компании се најголемите огласувачи денес, и има сè повеќе ласкање и комбинирање со рекламни и политики, и има се помалку одвратност или незадоволство на професионално ниво. А, новинарите се чини дека стануваат се повеќе рамнодушни и подготвени да ги прифатат сите невозможни понижувања.
Едноставно, машинеријата од друга страна е сè помоќна, министерствата имаат се повеќе PR-тимови, се повеќе советници, тие ангажираат агенции, а редакциите имаат се помалку новинари, помалку платени и несигурни. Всушност, се случува сè понееднаква борба.
„Кога јас како главен уредник на Business.hr-a и се заблагодарив на привредна банка за поканата да одам на нивна сметка на патување во Њујорк, бидејќи тоа би бил судир на интереси, другите главни уредници, кои го прифатиле патувањето во Њујорк, превртуваа со очите “
