Не можам да верувам дека такво нешто сериозно постои. Најчесто чувствувам некакво непријателство и изолација. Јас сум во најлошата туѓа земја штом се мислам во контекст на нашата култура и литература. На крајот на краиштата, залудно е дури и да се размислува за тоа
АНА КАТАРИНА ХАЛЕР
Миљенко Јерговиќ не треба да се претпоставува, но важно е да се истакне – писателот, колумнист и литературен критичар стана 6-ти добитник на книжевната награда „Фриц“ за збирката раскази „Тројца за Картал“ објавена во 2022 година од Бодони во рамките на Фрактура. Наградените раскази се навраќање во неговото Сараево, каде што писателот е роден во 1966 година, во военото Сараево од кое замина во деведесетите, и пред се, на неговата збирка раскази од тоа време, „Сараево Марлборо“, која веднаш по објавувањето го вклучи во самиот врв на нашата литература. Сите романи, раскази, поезија, есеи и еден драмски текст што следеа, како и преводите на повеќе од дваесет јазици, само го потврдија тоа. Тој во долг разговор ни раскажа како настанала збирката „Тројца за Картал“, зошто се вратил во своето Сараево, зошто се враќа во него и го напушта, како ја гледа својата позиција во литературата и литературата како таква – канонска, современа. , народно… оној што вреди да се прочита и кој вреди да се создаде.
Експрес: Вашата наградувана збирка раскази „Тројца за Картал“ е, како што се вели под самиот наслов, „Sarajevo Marlboro remastered“ – враќање во Сараево што го опишавте пред триесет години, враќање на тој свет и луѓе, во пат до твоето лично и книжевно потекло. На крајот од збирката има белешка дека вашиот полски преведувач ве поттикнал да пишувате, речиси ве убедил.
Но, од една нова приказна, која сакаше да ја вклучи во полското издание на „Сараево Марлборо“, на крајот беа создадени дваесет и девет од нив, паралелна и независна збирка. Можно е да се напише една приказна на убедување, дури и неколку, но дваесет и девет од нив сè уште бараат целосно личен и силен импулс. Што ве поттикна да се вратите на таа тема, военото Сараево и вашето воспитување после толку време?
– Всушност, би рекол дека во овој случај е обратно: тешко е да се напише една, или неколку приказни во духот на книгата. Ова е можно само ако може да се реконструира целата книга. А да се реконструира всушност значи да се пишува. Не би било тешко да се напише приказна, каква било, на која било тема. Па дури и на некои од темите на „Сараево Марлборо“. Но, тоа не беше целта, ниту би се согласил да направам такво нешто. Целта е да се напише приказна од „Сараево Марлборо“. Да се повтори, значи, истото од некој друг и различно јас. Тоа е, на некој начин, слично на читањето на истата книга по одредено време. Да речеме, ако по десет години го прочитате „Моби Дик“, се повикувам на тој голем роман што секој треба да го прочита барем три пати во животот, ќе видите дека тоа е друга книга. И како што се промени книгата во тие десет години, читателот дознава повеќе за себе и за неговите промени, отколку со која било друга интроспекција.
Читањето книга што веќе сме ја прочитале е нешто како самопсихоанализа. Претпоставувам дека препишувањето на вашата книга е чекор, или неколку чекори. Она за што пишувам во „Сараево Марлборо“ се однесува на веројатно најважните настани во мојот живот. Всушност, нешто со кое животот е поделен на два дела, кои никогаш повеќе нема да станат целина. Таа војна ме дефинираше во човечка и емотивна смисла. Да нема војна, јас ќе бев некој друг. Покрај тоа, таа војна го дефинираше мојот однос кон градот во кој сум роден. Да нема војна, Сараево немаше да ме засега. Во нормални околности, зошто мојот роден град треба да ме засега? И, за конечно да одговорам на твоето прашање: не само што еднаш би се вратил на темата, туку се што обично правам е да се вратам на темата. Поинаку би било само ако одлучам да се откажам, или како што глупаво велат – сврти нов лист во животот. И тогаш станете некој друг. Но, не сакам да станам некој друг. Затоа сум писател, но затоа сум и читател. Недостојно е да се сврти нов лист во животот. Да го смениш акцентот, да се адаптираш и трансформираш, да станеш маж според туѓ живот…
Од 1994 година, кога излезе „Сараево Марлборо“ до денес, напишавте десетици книги, претежно признати, така да се каже, „и од читателите и од професионалците“ – во секој случај, тоа е големо и вредно дело, а сепак вие тие се уште прво се поврзуваат со таа колекција од почетокот на нивната кариера. Во времето на објавувањето на збирката, вие бевте во дваесеттите години, што е скратено за „книжевни години“ и ретко кој толку млад автор веќе влезе во канонот. Како гледаш на таа книга денес и на сето она што ти го донесе подоцна? Како се промени вашиот однос кон конкретната збирка, но и валоризацијата на сопствената литература во јавноста периодов од „Марлборо“ до „Картал“?
– Не го доживувам тоа што вие го нарекувате „вреднување на сопствената литература во јавноста“. Не можам да верувам дека такво нешто сериозно постои. Најчесто чувствувам некакво непријателство и изолација. Јас сум во најлошата туѓа земја штом се мислам во контекст на нашата култура и литература. На крајот на краиштата, залудно е дури и да се размислува за тоа. Но, како мислам за себе додека, на пример, го читам „Сараево Марлборо“? Тоа е страшно интересно прашање. Тие приказни ги напишав од времето кога немав уште дваесет и шест години, додека не наполнив уште дваесет и осум. Ги напишав додека живеев во опсадата на Сараево и кратко по напуштањето на градот. Времето на тие приказни започна речиси паралелно со она што се случуваше во реалноста. Авторот на тие приказни, двапати помлад од мене денес, беше паметен или глупав како мене, и беше подеднакво способен истовремено да го контролира развојот на приказната и да ја остави слободно да се одвива сама по себе. Тој ја имаше истата свесност за пишување како и јас. Што ми е многу интересно, бидејќи во исто време ми се чини дека во животот сум бил глупав, незрел, многу хистеричен и неинтелигентен. Бев прилично мизерно и претенциозно мало момче во тоа време. Но, пишувајќи, јас бев тоа што ќе бидам денес. Не е важно колку е добро, или не е добро. Она што е важно за мене е таа неверојатна комплетност и дефиниција. Таа потоа ме враќа во некои уште поранешни времиња, многу пред „Сараево Марлборо“, и многу пред да станам писател, кога имав пет или десет години. Ми се чини дека тогаш бев ист како сега, само ми недостигаше искуство, се плашев повеќе затоа што се беше ново, а сè уште немав начин да ги напишам своите приказни, да ги префрлам на хартија, да ги претворам во текст. Но и тогаш сè постоеше во главата. Уште пред да тргнам на училиште, бев во многу поздрава и подобра состојба од денес. Пред да тргнам на училиште, мојата имагинација беше моќна како атомски реактор. Училиштето систематски го уништуваше. Мислам дека не сум посебен таму. Секој човек е чудо од дете, се додека е дете. Пишувањето е, меѓу другото, обид да се постигне она што не можело да се постигне во детството. Така, за мене, моите млади години не беа дваесеттите, туку некои многу порано. А што се однесува до канонот, Норман Мејлер го објави својот познат роман „Голи и мртви“ кога имал дваесет и пет години, Грас го објавил „Лајмениот тапан“ кога имал триесет и две години. Ги сакам тие две книги, а ја сакам и младоста на луѓето што ги напишале. Дали е непримерно што толку млади влегоа во каноните на светската литература? Тоа само значи дека доволно рано ги надариле читателите.
Кога сме веќе кај Канонот, не можам да го избегнам прашањето за него, односно терминот „современ класик“ кој често може да се сретне со вашето име. Каков е вашиот став кон тоа и што мислите дека е потребно за едно дело или автор да се вброи во таа категорија?
– Ќе наидете на такви форми на насловување како „современа класика“ со моето име најмногу надвор од хрватскиот медиумски, академски и комуникациски простор. Ги доживувам со неопходна непријатност, како и секоја многу општа пофалба или навреда. Во Хрватска ме титулираат, ме обележуваат, ме нарекуваат на некој друг начин, со што, пак, имам поинаков однос. Таа врска, речиси по правило, се сведува на потценување, отфрлање или обид да ме стави на исто ниво како и секој што се обидува да биде писател во Хрватска. Не можам да се чувствувам присутен во таков контекст, па тогаш си создавам контекст. Измислувам дел од мојата сопствена литература, создавам библиотеки од неа, замислувам писатели и нивните книги, градам свет од книги и лего… А што се однесува до самиот термин „современ класик“, тој всушност треба да значи нешто сосема друго. За почеток, „современ класик“ можеби е, но обично не е, писател кој биолошки го населува нашето биолошко време. На пример, мојата прва и последна асоцијација со терминот „модерна класика“ е Антон Павлович Чехов. Многу млад писател, еден од најмладите! А биолошки веќе доста долго отсуствува од светот. Чехов воопшто не припаѓа на традиција, ниту пак е зачетник на нова традиција. Тоа е едноставно современо, исто како што е едноставно класично. Една од формативно најзначајните книги на мојата генерација, денес фатално заборавена, е насловена „Шекспир наш современик“. Автор Јан Кот, српско-хрватски превод на генијалниот српски преведувач од Полска Петар Вујичиќ. Од самиот наслов можеш да заклучиш и разбереш многу, и тоа само од книгата… Инаку, Јан Кот, голем писател, театарски научник, брилијантен толкувач на литературата и театарот, е автор на неколку мои омилени книги. во мојот живот (инаку, секој што чита, ми се чини, има цела библиотека од оние омилени книги во животот), меѓу кои се и „Бајки за Лидушја“, прекрасно убава и паметна книшка-слика, која ја напиша Кот. за неговата внука. Пишувањето е уметност, пишувањето е облик на монаштво, но и пишувањето е занает. Секој што се смета себеси за писател треба да може да пишува посветен текстови за своите најблиски. Од внуци до дедовци.
(продолжува)
