Куповната моќ на македонскиот граѓанин е подобра од другите во регионот. Оние кои велат дека српската економија е своевиден тигар, тие никогаш не виделе тигар!
„Платите пораснаа во реален износ, не само во номинален. Ако реално ја земете куповната моќ на платата денес е повисока отколку пред три години. Во 2023 година платата реално порасна за околу 5 отсто, кога ќе се коригира за инфлацијата, што е повеќе од падот во 2022 година“, рече економистот Бранимир Јовановиќ од Виенскиот институт за меѓународни студии.
Тој додаде дека реалната, куповна моќ на платите во земјава денес е повисока од пред три години, што не е случај со другите земји од соседството.
„Во Србија реалната плата е пониска сега од пред две години, како и во повеќето земји од регионот. Македонија е една од ретките земји од Источна Европа каде платата во реален износ е повисока од пред неколку години“, посочи Јовановиќ.
Професорот додаде дека има реален раст на платите во мандатот на оваа влада, што значи дека е подобрен животниот стандард на граѓаните.
Инаку, професорот во последното интервју за НИН рече дека ако треба да го изберам насловот на книгата или филмот за да ја опишам ситуацијата во Западен Балкан, тоа веројатно би било 50 нијанси на сиво. Затоа, не е се’ така црно, сигурно не е светло, а некаде е посветло, некаде потемно, вели Бранимир Јовановиќ, експерт за Западен Балкан во Виенскиот институт за меѓународни економски студии.
„Најсветлата точка е веројатно Црна Гора – има најголем приход по глава на жител, последните две години има најголем раст во цела Европа и се чини дека успешно ја помина транзицијата по 30 години под Ѓукановиќ. Албанија е еден вид новооткриен скапоцен камен, бидејќи последниве години забрзано се развива, не само поради туризмот, туку и поради енергијата. Србија сè уште има најголем потенцијал, но тој потенцијал се уште е неискористен, меѓу другото, поради корупцијата и авторитарното владеење. БиХ, која традиционално е најслабата алка во регионот, покажува благ напредок во последните години и конечно бележи одредени позитивни движења.
Северна Македонија, за жал, стана жртва на нефункционалноста на ЕУ и моментално е во еден вид неизвесност. Косово конечно доби влада која изгледа помалку корумпирана од претходната, но, за жал, во исто време е и ултранационалистичка. И покрај овие разлики, некои работи се заеднички за сите во регионот, имено: висока стапка на сиромаштија, огромни социјални разлики и низок приход по глава на жител. Ќе бидат потребни околу 40 години за да се достигне просекот на Европската унија“, ни рече Јовановиќ, зборувајќи за актуелната економско-социјална состојба во земјите од Западен Балкан.
ММФ проценува дека глобалниот раст ќе забави до 2,9 отсто во 2024 година, особено во Кина и во еврозоната, додека пазарите во развој се прогнозира да останат на 4 отсто. Како го објаснуваш тоа?
– Глобалниот раст е нешто побавен од вообичаеното во последните неколку години, пред се поради геополитичките тензии. Светската банка неодамна предупреди дека оваа половина деценија (2020-2024) ќе ја одбележи најбавниот економски раст во последните 30 години, поради пандемијата и војните во Украина и Блискиот Исток и сите други конфликти и тензии. Разликите меѓу поединечните земји и региони се интересни. Европа дефинитивно е во криза и ќе стагнира или можеби ќе има мал раст затоа што не успева да се снајде во новите глобални околности. На Америка сè уште и оди прилично добро, пред се поради пакетот помош што го донесе Бајден. Минатата година Русија ги изненади сите со својот силен раст, но сепак е ограничен на долг рок, бидејќи нејзината економија се базира само на енергија и воена индустрија. Кина веќе некое време е во криза, но се чини дека полека излегува од неа, бидејќи изненадува со технолошкиот напредок, во електрични возила, чипови и се останато.
Ако овие два пола – Западот и Истокот – се во некаква криза, земјите од таканаречениот трет свет се развиваат побрзо отколку што некој очекуваше. Африка, Индија, Индонезија, како и другите земји од Југоисточна Азија, бележат побрз раст од кога било досега. Ова укажува дека економската карта на светот сериозно ќе се промени во следните 10, 20 години. И Западот и Истокот ќе бидат на надолна траекторија, а нивното место ќе го заземе третиот свет.
Како инфлацијата во Србија се разликува од инфлацијата во еврозоната? Кога лани беше 6,9% во еврозоната, во Србија беше рекордни 16,2%. Дали 70 проценти од нашата инфлација навистина се увезени?
– Фактот дека 70 отсто од инфлацијата беше увезена важеше во 2022 година, кога цените на храната и енергијата на светските берзи нагло скокнаа по нападот на Украина. Годинава инфлацијата е од поинаква природа, таа е пред се домашна и е резултат на тоа што компаниите ги подигнаа цените за да го зголемат профитот. Ако ги погледнете цените на храната на меѓународните пазари, тие паѓаат, или барем стагнираат, во текот на 2023 година.
Главното прашање овде е – зошто Србија имаше двојно повисока инфлација од другите земји во регионот? Босна и Херцеговина, Северна Македонија, Црна Гора или Албанија на крајот на 2023 година имаа инфлација од два до четири проценти, а во Србија таа беше околу осум проценти. Тоа се случи затоа што инфлацијата излезе од контрола на властите – на почетокот на годината Владата ги укина ценовните рестрикции што ги воведе на крајот на 2021 година, паралелно со тоа ја зголеми цената на струјата и парното греење (двапати). , а компаниите го искористија сето тоа и ги зголемија цените повеќе од потребното. Владата ова немо го гледаше цела година, а дури во октомври се вразуми и повторно ги ограничи цените, но дотогаш веќе беше доцна.
Што гледате како најголеми предизвици во 2024 година за земјите од ЕУ и за земјите од Западен Балкан?
– Првата е секако рецесијата во Германија и слабеењето на растот на европската економија. Германија и ЕУ се најголемите извозни пазари за земјите од Западен Балкан и најголемите инвеститори, па ако не им оди добро, тоа секако ќе се одрази и на Западен Балкан. Вториот предизвик се геополитичките тензии – и војната во Украина и војната во Газа, и сите други конфликти и тензии на многу места во светот, и зголемената поларизација меѓу Истокот и Западот. Сето ова ја зголемува неизвесноста, која е најголема од крајот на Студената војна, што дополнително влијае на меѓународната соработка, инвестициите и трговијата.
Третиот предизвик е погрешниот економски модел во регионот, кој се заснова на тоа дека државата не треба да се меша во економијата, а се треба да се остави на пазарите и на инвеститорите, пред се’ на странските. Пазарите и приватните инвеститори не работат добро во кризи, како што Кејнз покажа пред сто години. Исто така, кога вашите најголеми економски партнери се во криза, мора да се потпрете на домашните извори на раст, но за жал ги нема на Западен Балкан, бидејќи со години ги запоставувавме, принудувајќи само странски инвестиции.
Како сите ние можеме да постигнеме повисоки стапки на раст?
– Прво мора да разбереме дека повеќе не може да биде вака. Се вели дека Ајнштајн рекол дека дефиницијата за лудост е да се прави истото одново и одново и да се очекуваат различни резултати. Ако ова е вистина, тогаш политичарите и креаторите на економската политика во Србија и на Балканот се луди. Затоа што 20-30 години ги применуваме истите економски политики и гледаме дека тие не даваат резултати, туку продолжуваме со нив. По падот на социјализмот, ние слепо го прифативме овој таканаречен неолиберален капитализам, не сфаќајќи дека не води кон Дивиот Запад. Приватизиравме се што можевме, под изговор дека тоа ќе не направи поефикасни, а се што добивме е поединци да се збогатат преку ноќ. Некогаш мантравме дека државата не треба да се меша во економијата, дека се треба да се остави на пазарите, кои на некој магичен начин со својата невидлива рака ќе ги решат сите проблеми, а невидливата рака им зема само на сиромашните и даде на богатите. Ги намаливме даноците за богатите, воведовме даночни поволности за големите корпорации, се фалевме дека имаме ниски плати, зборувавме дека нееднаквоста е добра затоа што мотивира. И тогаш кога сфативме дека сме гладни и боси, го дуплиравме сето ова наместо да свртиме нов лист.
