„Време е за јасни зборови и јасни дела“ во целост.- вели гермнскиот политичар и целосно е јасно кон кого е тоа насочено
Меѓународниот институт за блискоисточни и балкански студии (IFIMES во Љубjана, Словенија, редовно ги анализира случувањата на Блискиот исток, Балканот и целиот свет. Јосип Јуратовиќ (СПД), социјалдемократ и член на германскиот Бундестаг во четвртиот мандат, член на комитетот за надворешна политика и претседател на парламентарната група за Западен Балкан и потпретседател на парламентарната група на северен Јадран (Хрватска и Словенија) го презентира својот став за долготрајниот конфликт ЕУ и оние земји-членки кои би сакале да уживаат во економските придобивки на ЕУ без да ги почитуваат вредностите на владеењето на правото и демократијата. Ние го објавуваме неговиот став со наслов „Време е за јасни зборови и јасни дела“ во целост.
Со полското и унгарското вето на таканаречената повеќегодишна финансиска рамка (МФФ), долготрајниот конфликт меѓу ЕУ и оние земји-членки кои би сакале да уживаат во економските придобивки на ЕУ без почитување на владеењето на правото и демократијата неодамна достигна ново ниво на ескалација. Во знак на протест против предложената нова клаузула за владеење на правото, шефовите на држави и влади на преговарачкиот маратон во текот на летото веќе покажаа дека се многу опуштени според претходните предлози на Европската комисија и Европскиот парламент. Така се случи Варшава и Будимпешта да го блокираат не само европскиот буџет за следните седум години, туку и помошта за реконструкција на економски погодените земји-членки со пандемијата Ковид-19.
Овој инцидент ја следи приказната за вознемирувачкото постојано отуѓување на двете земји од основните демократски вредности на европскиот проект и уште позагрижувачката толеранција со овие случувања од страна на другите земји-членки. Една деценија, ЕУ и нејзините земји-членки де факто гледаа на Виктор Орбан и неговите сојузници како кршење на независноста на унгарското судство, градење на систем на корупција и лична корист и во голема мера ставање на некогаш разновидниот медиумски простор под контрола на едно мислење.
Откако владата на ПиС ја презеде власта во 2016 година, Полска внимателно го следеше истиот пример, исто така во голема мера без последици, и покрај сите предупредувања и активности за кршење на прописите. Време и време, се споделуваа построги мерки, или како резултат на формалните барања за едногласност за одлуките на Европскиот совет или во контекст на дискусиите во позадина за неодамнешното назначување на Урсула фон дер Лајен за претседател на Европската комисија. Оправдувањето за ова уживање во повеќе наврати се наведува како потреба за дипломатија во политичка заедница како што е ЕУ.
ЕУ ПОМЕЃУ ХУМАНИЗМОТ И ЕГОИЗМОТ Сепак, дипломатијата бара одредена основна подготвеност на обете страни да постигнат пријателско решение. Ова не е случај со Унгарија и Полска. Како и на многу нивоа на нашиот социјален и политички соживот, во моментов доживуваме фундаментален судир на два дијаметрално спротивни светогледи. Од една страна, има хуманизам, кој се стреми кон напредок на човекот и ослободување од традиционалните структури и се заснова на дијалог, просветлување и знаење. Европскиот проект беше мотивиран од ова по ужасите во првата половина на 20 век и искрата на таа идеја и денес живее во форма на Европската унија, и покрај сите непобитни дизајнерски недостатоци и противречности.
Од друга страна, денес сме сведоци на обновено заживување на формата на егоизам, која не се фокусира на човекот како идеал, туку се обидува да ги искористи пониските инстинкти на масите за да ја зацврсти моќта на консолидирање на постојните односи на моќ. Целта на овој егоизам не е напредок, ниту е чекор назад од старите, наводно „христијански“ или „конзервативни“ вредности, туку само правото на најсилните да прават и да го постигнат она што го сакаат.
Ова е светоглед на наводно нежните автократи, „илиберални демократи“, како што се Виктор Орбан и Јарослав Качињски. Според нивното размислување, европскиот проект не претставува пристап кон создавање помирен, послободен и попросперитетен живот за сите граѓани на овој континент и светот, туку само средство за само-збогатување и зачувување на моќта. Онаму каде што нешто стои на патот кон таа цел, како што е владеењето на правото, тоа е во најдобар случај отежната и борбена позиција, која се зазема без оглед на загубата на другите.
СЕБИЧЕН СВЕТОГЛЕД Овој себичен светоглед е некомпатибилен со вистински одржливи компромиси. На краток рок, она што се чини дека е решение за конфликтот, може да се најде на површината – но одблизу може да се открие дека супстанцијата се состои само од зборови, кои може да се потсетат без двоумење и срам, кога тие повеќе не се корисни за сопствената моќ. Онаму каде што се губи почитта и пристојноста, дипломатијата и потрагата по хармонија, консензус и компромис стануваат сатира сами по себе.
Како одговор на унгарско-полската блокада, германското претседателство со ЕУ сега имаше можност конечно да ја признае оваа сурова реалност и да донесе тешка одлука во нова, поинаква насока. Наместо уште еднаш да се пазариме на преговарачката маса за тоа колку треба да се омекне вредносната основа на европскиот проект за да се почестат егоистите во Варшава и Будимпешта, може да се искористи кризата и стратешкиот ќор-сокак во кој двете земји маневрираа спротивставување на економските интереси на скоро сите други земји. земјите-членки да одат на нови начини напред. Дефинирано од лозинката: Ако не сакате да играте во тим, едноставно ќе бидете исклучени од играта и ќе можете да продолжите да гледате од страна.
Лукас Гутенберг од Центарот Белинер,Жак Делорс и Пјотр Бурас од Европскиот совет за надворешни односи во Варшава неодамна презентираа предлог на оваа тема што ја почитува правната рамка на ЕУ, истовремено покажувајќи им на Унгарија и Полска дека тоа може да се направи без нив.
Наместо да ги уценува со блокирање на целиот пакет МФТ и помош за реконструкција, германското претседателство со ЕУ и Европскиот парламент треба да ги остават парите прво да истечат, а потоа да ги свртат табелите за нови преговори.
Договорот не беше потребен за да се осигури дека ЕУ ќе продолжи да функционира, без договор за нов договор за финансирање пред крајот на годината, сегашниот ќе биде автоматски продолжен, но првично без надополнување на парите во касата на програмата за трошење евра, а Унгарија 27,3 милијарди евра и без дарежливи попусти на депозитите, што новиот МФФ ги обезбедува за многу земји нето донатори.
БЛЕФ ОД ПОЛСКА И УНГАРИЈА За жал, сега е успешен – блефот на Полска и Унгарија станува толку очигледен, што најпрво тие економски се застрелаа во нога додека ја одржуваа блокадата, згора на тоа, земјите донатори и приматели на целиот континент се вознемирени. Во принцип, ова не би била привлечна стратешка перспектива дури и за егоистите како Орбан и Качински, но во конкретна смисла тоа треба да им предизвика огромни болки во стомакот во моментот кога другите земји-членки ќе започнат да преговараат за неизбежната алтернатива на инструментот за реконструкција, тие несомнено без двоумење доведуваат до негирање на деловната соработка.
Секако, оваа стратегија не би била можна и одржлива без политичките и економските трошоци и ризици, можеби на краток рок, повисоки од продолжувањето на сегашната политика на зависност од лажната хармонија.
Сепак, на среден и на долг рок, ваквото темпо на јасни зборови и јасни дела е несомнено единствениот начин на кој европскиот проект не ја изгуби целосно својата вредносна ориентација и прерасне во чист касапски сојуз околу субвенции и олеснување на трговијата.
Договорот, кој сега е постигнат, кој целосно го крцка забот со механизмот за владеење на правото – е применлив само ако средствата на ЕУ се проневерени со кршење на владеењето на правото, додека нападите врз поделбата на власта и другите демократски принципи можат да продолжат непречено. сигурно ќе донесе смиреност денес и ќе им овозможи на шефовите на држави и влади да ја предизвикаат европската хармонија со демонстративна насмевка. Не носи траен мир и единство. Ако преостанатите хуманисти на континентот сакаат да имаат шанса да го задржат како центар на вистински човечки напредок, на ова безнадежно уживање и компромисно барање со егоистите конечно мора да му се стави крај.
(Љубљана-Берлин 23.декември 2020)
