Истражувањето на Галуп покажа дека 77 отсто од граѓаните на Босна и Херцеговина сметаат дека распадот на Југославија е грешка. Во Црна Гора тој процент е 65 отсто, а во Северна Македонија 61 отсто. На Словенците помалку им е жал за Југославија, само 45 отсто од нив, Хрватите 23 отсто, додека само 10 отсто од нив се на Косово
БОЈАН БЕРНАР
Дури 81 отсто од испитаниците во Србија сметаат дека распадот на Југославија бил грешка. Историчарите за „Време“ објаснуваат дали се работи за познатата југоносталгија или нешто друго
Организацијата за истражување на јавното мислење Галуп неодамна ги објави резултатите од своето истражување, чија цел беше да покаже што мислат граѓаните на постјугословенскиот простор за распадот на Социјалистичка Федеративна Република Југославија. На изненадување на многумина, дури 81 отсто од испитаниците во Србија сметаат дека распадот на СФРЈ е грешка, која се толкува како позната југоносталгија. Во овој поглед, Србија е убедливо прва меѓу земјите од поранешна Југославија. Историчарите од Србија за „Време“ објаснуваат дали навистина е југоносталгија или нешто друго.
Историчарот Бојан Димитријевиќ оцени дека таквиот резултат од истражувањето покажува дека Југославија е сè уште жива кај српскиот народ, „без разлика на негативниот контекст на Југославија за српската држава и српската историја во 20 век“.
„Тоа исто така покажува дека многу Срби не прават разлика меѓу Југославија и Србија како посебни држави и дека тие ја сметале Југославија за своја држава“, изјави Димитријевиќ за Време.
Тој посочи дека резултатот од истражувањето не претставува југоносталгија, туку разочараното очекување дека независните држави што ја напуштија Југославија ќе живеат подобро и ќе бидат попросперитетни.
НЕМАШЕ НИТУ ИНТЕГРАЦИЈА ВО ЕВРОПСКИТЕ ТЕКОВИ Тој додаде дека нема подобрување, туку напротив има војни и општа економска, социјална и економска заостанатост.
„Немаше интеграција ниту во европските текови, што создаде мислење кај многу луѓе кои живееле во југословенската ера, како и кај оние кои денес слушаат приказни за Југославија, дека таа земја е подобро решение за српскиот народ и другите народи кои живееле во Југославија, имајќи го предвид контекстот што го имаше во Студената војна“. Димитријевиќ истакна дека има носталгија, но и оние разочарани очекувања во врска со транзицијата и дека тогаш луѓето имаат позитивен став кон феноменот Југославија со оглед на денешницата во која живеат.
Историчар Срѓан Милошевиќ оцени дека таквиот резултат има повеќе слоеви. „Мислам дека одлучувачки фактор е фактот што Југославија го собра најголемиот дел од српскиот народ во една држава. Во таквиот резултат има улога и поистоветувањето на Србија со Југославија, односно сфаќањето дека Србија одиграла клучна улога во таа земја, без разлика како се манифестирала“, вели Милошевиќ за Време.
Тој посочи дека не е мала важност и фактот што по Југославија Србија „претежно имала помали неуспеси и дека нејзината приказна сега не е приказна за успех“.
„Во Србија има доста автентични Југословени. Покрај тоа, во процесот на распадот на Југославија, Србија не доживеа војна или агресија од друга југословенска република. Воедно, ова се само дел од причините“, изјави Милошевиќ.
Тој оцени дека, доколку истражувањето се навлезе во мотивите на конкретните одговори, ќе се сретнат различни и веројатно меѓусебно контрадикторни причини зошто луѓето мислат дека Југославија била добра државна рамка.
„Приказната за неуспехот на земјата во која живеат“
На прашањето како го толкува фактот дека меѓу оние кои веруваат дека распадот на Југославија е грешка, очигледно има и државјани на Србија кои се родени по или непосредно пред нејзиното исчезнување, со оглед на тоа што истражувањето вклучува испитаници од различни возрасни групи, Милошевиќ оцени дека причината за ова е веројатно „приказната за неуспехот на државата во која живеат“.
„Како и кај општата популација, верувам дека игра и аргументот дека Србите биле обединети во таа земја. Етничкото државно неединство на Балканот создава големи фрустрации. Се разбира, никогаш не треба да го отфрлиме фактот дека во Србија пројугословенската ориентација отсекогаш била на прво ниво на космополитизам, како таква никогаш не била компромитирана, како што е случај во другите области“, рече Милошевиќ.
Историчарот Миливој Бешлин вели дека резултатите од истражувањето на Галуп можат да се коментираат и низ призмата на минатото и низ призмата на сегашноста.
„Кога станува збор за сегашноста, очигледно е дека граѓаните на Србија се најмалку задоволни од моменталната состојба во земјата. „Србија е непомирлива со сегашните граници и сегашниот статус, а очигледно и со моделот на управување на актуелната влада“, рече Бешлин.
СЕКОГАШ „ПОДОБРО“ МИНАТО Оваа голема јужна носталгија, односно жалење за минатото кое е секогаш „подобро“, тој ја гледа како одраз на незадоволството на граѓаните од сегашноста и нетрпеливоста од состојбите во државата.
Друг аргумент е дека Југославија во Србија се перципира – особено во последните 30 години или повеќе, кога владее националистичката идеологија – како еден вид српска држава, или, како што рече еден историчар, како „српска држава во која живееле и други“. . „Југославија во Србија генерално се сфаќа како српска држава, односно држава во која се знаеше кој е најдоминантниот народ“, смета Бешлин.
И покрај тоа, тука е и идејата за доминација и меѓународниот углед и влијание што го имаше Југославија, а има и незадоволство од моменталната состојба и позиција што ја има Србија.
Зборувајќи за тоа дека и оние кои се родени по нејзиното распаѓање чувствуваат носталгија за Југославија, Бешлин рече дека претпоставува дека тоа се должи на фактот што во Србија се развива култура на сеќавање на Југославија, во која таа во голема мера е идеализирана.
„Сепак, од достапните информации за тоа истражување, не може да се види дали испитаниците жалат за социјалната правда, уредна и правна држава – бидејќи Југославија, во споредба со денешна Србија, сè уште била уредна држава, или жалат за фактот дека во Југославија немаше корупција до овој степен што е присутна во Србија, или можеби жалат за авторитарни методи, бидејќи е фамозниот факт дека во Југославија „се знаеше редот“, рече Бешлин.
НАЈСКАПИОТ СРПСКИ ПРОЕКТ Историчарот Предраг Марковиќ истакна дека истражувањето покажува колку е „лажна кавгата за Југославија како српски неуспех“.
„Обичните луѓе не го мислат тоа. Делумно од носталгија за социјализмот, но и од подлабоки причини. Југославија е најголемиот и најскапо платен српски историски проект. Единствената земја во која сите Срби би можеле да бидат заедно. Како и во Советскиот Сојуз, постои носталгија за голема држава, регионална сила“, заклучи Марковиќ.
Истражувањето на Галуп покажа дека 77 отсто од граѓаните на Босна и Херцеговина сметаат дека распадот на Југославија е грешка. Во Црна Гора тој процент е 65 отсто, а во Северна Македонија 61 отсто. На Словенците помалку им е жал за Југославија, 45 отсто од нив, Хрватите 23 отсто, додека само 10 отсто од нив се на Косово.
