Од преговорите среде балканските војни во 1990-тите, немало средби кои привлекле толку големо внимание од меѓународната заедница. Сите сакаме мир и тоа е во ред. Зошто тогаш сите се подготвуваат за војна?
СТЕФАН СЛАВКОВИЌ
Сегашните односи меѓу НАТО и Русија изгледаат како опасно влечење јаже при што спротивставените страни се договорија да ги променат правилата на игра – целта не е победа, туку истенчување на јажето до точка на пукање. Кога руските и американските дипломати се сретнаа во Женева на 10 јануари, се знаеше дека дискусиите што следеа во Брисел два дена подоцна, а на кои им се приклучија претставници на сите триесет членки на НАТО, нема да бидат лесни. Дебатите што се одржаа на 13 јануари, овој пат во Виена и под покровителство на Организацијата за безбедност и соработка во Европа, беа само продолжение на претходниот дијалог чии заклучоци можеше грубо и однапред да ги предвиди секој кој е поупатен во проблемот. Членките на НАТО ги отфрлија барањата на Русија за правна гаранција дека Алијансата нема да се прошири во поранешните советски републики, првенствено Украина и Грузија, две земји на кои долго време им беше ветено членство. Одбиени се и барањата за повлекување на досега распоредените војници. Од друга страна, Русија одби да ја деескалира ситуацијата во милитаризираните зони: Крим е анектиран во 2014 година, а особено регионот Донбас каде продолжува вооружениот конфликт меѓу руските сепаратисти и украинската држава, исто така од 2014 година, и покрај Мировниот договор од Минск. потпишан во септември истата година
Кога Русија го стегна својот стисок на фигуративното јаже од почетокот на текстот во средината на декември 2021 година – распоредувајќи околу 100.000 војници долж ефемерната руско-украинска граница, на што Украина имаше подготвен, идентичен одговор – се чинеше дека е неизбежна нова ескалација на војната. . Кремљ го опиша движењето на армијата како обични воени вежби – па дури и испорака на тенкови од далечниот Владивосток – а руското Министерство за одбрана го сигнализираше почетокот на состанокот меѓу членките на НАТО и Русија, најавувајќи нови воени вежби на украинската граница. ден пред да започне. Официјалниот дел од дискусијата заврши со две уверувања – дека Русија „ќе плати висока цена“ доколку се реши за офанзива и затоа двете страни се обврзуваат да го продолжат дијалогот и да ја решат ситуацијата по мирен пат.
Состаноците меѓу Русија и членките на НАТО беа воспоставени во 2002 година со цел да се зближат воено-политичките блокови по крајот на Студената војна. Меѓутоа, ниту НАТО е исто како пред 20 години – на крајот на краиштата, едвај го преживеа владеењето на Доналд Трамп во Америка, чиј нов мандат може да го заврши – ниту Русија денес се бори во јавлото на вотката, калта и немоќта како во 1990-тите. Ако тогаш средбите беа замислени како некаква пасивизација на Русија, нивната вистинска цел дури сега доаѓа до израз. За тоа говори и фактот што досега имало дванаесет средби и дека сите се одржани од 2016 година до денес, иако во 2014 година НАТО едногласно ја прекина речиси целата соработка со Русија. Повторно, никој сериозно не очекуваше дека тринаесеттата средба, која траеше речиси четири часа, ќе донесе среќа. Не поради неславниот реден број, не поради одлуката на Русија да го затвори седиштето на НАТО во Москва, откако НАТО протера осум руски дипломати од Брисел, туку поради целокупната геополитичка ситуација која најмногу наликува на шаховскиот ќор-сокак. Единствениот следен чекор што може да се замисли е да ги исклучите фигурите од таблата и да се лизнете во нови конфликти.
Кога Русија го стегна својот стисок на фигуративното јаже од почетокот на текстот во средината на декември 2021 година – распоредувајќи околу 100.000 војници долж ефемерната руско-украинска граница, на што Украина имаше подготвен, идентичен одговор – се чинеше дека е неизбежна нова ескалација на војната.
Кремљ го опиша движењето на армијата како обични воени вежби – па дури и испорака на тенкови од далечниот Владивосток – а руското Министерство за одбрана го сигнализираше почетокот на состанокот меѓу членките на НАТО и Русија, најавувајќи нови воени вежби на украинската граница. ден пред да започне. Официјалниот дел од дискусијата заврши со две уверувања – дека Русија „ќе плати висока цена“ доколку се реши за офанзива и затоа двете страни се обврзуваат да го продолжат дијалогот и да ја решат ситуацијата по мирен пат.
Состаноците меѓу Русија и членките на НАТО беа воспоставени во 2002 година со цел да се зближат воено-политичките блокови по крајот на Студената војна. Меѓутоа, ниту НАТО е исто како пред 20 години – на крајот на краиштата, едвај го преживеа владеењето на Доналд Трамп во Америка, чиј нов мандат може да го заврши – ниту Русија денес се бори во јавлото на вотката, калта и немоќта како во 1990-тите. Ако тогаш средбите беа замислени како некаква пасивизација на Русија, нивната вистинска цел дури сега доаѓа до израз. За тоа говори и фактот што досега имало дванаесет средби и дека сите се одржани од 2016 година до денес, иако во 2014 година НАТО едногласно ја прекина речиси целата соработка со Русија. Повторно, никој сериозно не очекуваше дека тринаесеттата средба, која траеше речиси четири часа, ќе донесе среќа. Не поради неславниот реден број, не поради одлуката на Русија да го затвори седиштето на НАТО во Москва, откако НАТО протера осум руски дипломати од Брисел, туку поради целокупната геополитичка ситуација која најмногу наликува на шаховскиот ќор-сокак. Единствениот следен чекор што може да се замисли е да ги исклучите фигурите од таблата и да се лизнете во нови конфликти.
На крајот на краиштата, немало средби од преговорите во екот на балканските војни во 1990-тите кои привлекоа толку големо внимание од меѓународната заедница. Сите сакаме мир и тоа е во ред. Тогаш зошто сите се подготвуваат за војна?
Никој нема да го каже тоа, се разбира. Украинскиот претседател и до неодамна актер Володимир Зеленски побара нови рунди на дијалог, истовремено наведувајќи дека е подготвен за компромиси. Каков – не кажа, па останавме без одговор дали официјален Киев може да го признае отцепувањето на Крим и регионот Донбас. Генералниот секретар на НАТО Јенс Столтенберг ја имаше истата порака, но рече нешто поостро – новите состаноци зависат од расположението и достапноста на Русија, но нема да има преговори за клучните прашања. Рускиот заменик-министер за надворешни работи Александар Грушко истакна дека Русија „на одвраќањето ќе одговори со контра –заплашување“ и на контраразузнавачката работа на Западот со реципрочно барање на слабостите на противникот. Разумно е да се претпостави дека тоа не е реципроцитет што Венди Шерман, закоравениот заменик државен секретар на САД, декларативно се залагаше на состанокот. Конечно, американскиот претседател Џозеф Бајден изјави дека официјален Вашингтон нема да се меша воено во случај на нова војна, но дека ќе воведе економски санкции без преседан на официјална Москва.
Група демократски сенатори веќе составија сеопфатна листа на предложени мерки кои финансиски би му помогнале на Киев, а Русија би станал економски заостаната. Нејзиниот банкарски сектор ќе биде исклучен од меѓународните финансиски текови, а санкциите ќе важат за највисоките руски функционери, вклучувајќи го и претседателот Владимир Путин. Неговиот кабинет го нарече предлогот „преминување на границата еднакво на прекинување на односите“. И тоа е она што не смее да се случи во моментов – влогот е едноставно превисок. Од друга страна, санкциите наметнати на Русија во 2014 година не се покажаа доволно ефикасни во спречувањето на она што на Запад се гледа како нео-царско однесување на Путин.
Истовремено, група републикански сенатори подготвија закон со кој Украина ќе добие статус на асоцирана земја-кандидат, односно половина чекор од полноправно членство, со што би се отворил поширок воен простор за маневрирање. Овој нацрт исто така ќе и овозможи на Русија дипломатски да се докаже како држава која го поддржува меѓународниот тероризам. Очекувано, доколку санкциите против Путин од неруска перспектива беа еднакви на прекин на дипломатските односи, усвојувањето на овој закон ќе беше исто како и премолченото објавување војна. Но, со оглед на воената воздржаност на Америка, таа војна ќе треба да ја води некој друг. Дополнително, шансата двата дома на Конгресот всушност да го усвојат овој закон е многу мала, со оглед на другото, помалку важно влечење на војната – онаа меѓу демократите и републиканците во Вашингтон.
Мала е шансата и за апсење на Петро Порошенко, поранешниот украински претседател, кој на социјалните мрежи на 15 јануари објави дека „се враќа во Украина за да се бори против руската агресија“. Порошенко, кој ја водеше Украина низ загубата на Крим и војната во Донбас по соборувањето на Виктор Јанукович во 2014 година, ги приближи Киев и Брисел до 2019 година под превезот на технократскиот национализам. По поразот од Зеленски на претседателските избори, против него беше покренато обвинение врз основа на сознанието дека потпишал договори за откуп на јаглен од руските сепаратисти. Тој ги негираше овие обвинувања, но емигрираше во Полска за секој случај. Иако се ближи времето да се појави пред судот на својата земја, неговата одлука да ги вклучи актуелните руско-украински тензии во медиумите изненади многумина. За актуелните власти во Украина тој е симбол на корупција, олигархија и двојна игра. За официјален Кремљ тој е државник кој трајно ги уназади односите меѓу двете земји, можеби и до непоправливост.
И додека Ивана Климпуш Цинкадзе, поранешен заменик-премиер на Украина и актуелен претседател на парламентарниот комитет на ЕУ, го гледа ставот на Путин кон Украина – но и кон Белорусија минатата година и Казахстан во последните недели – аспирацијата на рускиот претседател да стане нов генералисимус, особено дадена на одбележувајќи ја 2022 година како стогодишнина од крајот на руската граѓанска војна и создавањето на Советскиот Сојуз, официјален Кремљ инсистира дека само ги штити своите интереси. Можеби не е во ред Украина да изгуби дел од својата територија, но натамошното проширување на евроатлантскиот блок во сферите на руското влијание би било еднакво на стискање прст во око.
Од друга страна, НАТО ќе мора добро да се протресе за да докаже дека не е бирократската закоравена институција со пушка во рака и валкана биографија. Алијансата го усвои последниот стратешки документ во 2010 година, кој доволно говори за тоа колку програмата заостанува зад настаните. Во него Русија се уште се споменува како потенцијален партнер, а за Кина нема ниту збор.
Во меѓувреме се распадна првиот геополитички ривал, а останатите се пробија на првото место на ранг листата на велесили. Проактивен пристап не само што е неопходен од евроатлантска перспектива, туку и неизбежен, а секако ќе биде одреден до самитот на НАТО во Мадрид во јуни. Прашањето е што ќе значи тоа – Америка мора прво да ги обнови блиските односи со Европа, особено со Германија и Франција, две земји кои последниве години делуваа дипломатски, а не милитантно кон Москва. Потоа ќе мора да воспостави консензус што ќе ги задоволи земјите од поранешниот Варшавски пакт – пред се Полска – кои на дијалогот гледаат како на удирање по празна слама.
Парадоксално, иднината на односите НАТО-Русија во голема мера ќе зависи од однесувањето на Кина. Иако Америка е решена да стави крај на непрестајните војни, ќе мора да се позиционира кон Пекинг со копање ровови. Проблемот е што низ каналите ќе помине кинескиот проект „Појас и пат“, што подразбира блиска економска соработка со европските земји, олицетворена во финансирањето на големи инфраструктурни проекти. Тој странски елемент сигурно ќе го поткопа малото внатре-европско единство што ја преживеа пандемијата, и ако Кина избере неутрална позиција во конфликтот меѓу Русија и западните земји – онаа која, да речеме, ќе истури пари и работници на Запад, и политички и воена поддршка на исток.- забавата со влечење може да трае бесконечно.
(Авторот е белградски публицист и граѓански активист. Во последните броеви продолжуваме со искажувања на оваа тема)
