Почина антропологот со еден од најзначајните научни ореоли во кариерата. Ги изучуваше приматите, нашите претци, но и како индивидуи и како групи, без идеализирање
Џејн Морис Гудал (Лондон, 3 април 1934 – Лос Анџелес, 1 октомври 2025)[2] беше британски приматолог, етолог и антрополог. Таа се смета за водечки светски експерт за шимпанза. Таа е најпозната по нејзиното 55-годишно истражување на социјалниот и семејниот живот на дивите шимпанза, кое започна со нејзината посета на Националниот парк Гомбе Стрим, Танзанија, во 1960 година. Таа беше основач на Институтот Џејн Гудал и програмата „Roots & Shoots“ и интензивно работеше на прашања за зачувување и благосостојба на животните.
Таа е основач на Институтот Џејн Гудал и програмата „Roots & Shoots“ и интензивно работеше на прашања за зачувување и благосостојба на животните. Таа е член на одборот на Проектот за нечовечки права од неговото основање во 1996 година.
ЖИВОТ И КАРИЕРА Валери Џејн Морис Гудал е родена на 3 април 1934 година во Лондон, во семејство на бизнисмен Мортимер Херберт Морис Гудал и писателка Маргарет Мејфенју Џозеф. Како дете, од нејзиниот татко добила плишана играчка шимпанзо, што ја развило нејзината љубов кон приматите. Играчката патуваше со неа низ целиот свет.
Во 1957 година, отишла во Кенија, на фармата на еден пријател. Таа станала секретарка на Луис Лики, познат археолог и палеонтолог, на кого му беа потребни истражувачи на шимпанзата на терен. Во 1958 година, Лики ја испрати Гудал во Лондон за да го проучува однесувањето и анатомијата на приматите.
На 14 јули 1960 година, Џејн Гудал пристигнала во Националниот парк Гомбе Стрим во Танзанија. Од 1962 година, Лики го финансирал образованието на Џејн во Кембриџ, каде што таа докторирала по етологија во 1965 година.
Се омажила двапати. Првиот пат во 1964 година, со холандскиот благородник Барон Хуго фон Левик, со кого имала син. Вториот пат во 1975 година, со Дерек Брајсон, член на танзанискиот парламент и директор на националните паркови во земјата. Таа е авторка на над 25 книги, од кои околу десетина се за деца. Нејзиниот живот и дело биле тема на повеќе од 40 документарни филмови.
РАБОТА Од 1960 година, Џејн Гудал ја проучувала заедницата на шимпанзата Касакела во Националниот парк Гомбе Стрим, Танзанија. Во своите набљудувања, Џејн забележала работи што строгите научни доктрини можеби ги превиделе. Наместо да им доделува броеви на шимпанзата што ги набљудувала, таа им дала имиња како Фифи и Дејвид Сивобрадиот. Таа забележала дека тие имаат уникатни и индивидуални личности, што во тоа време била неконвенционална идеја. Таа забележала однесувања како што се прегратки, бакнежи, тапкање по грбот, па дури и скокоткање, што ги сметаме за човечки активности. Гудал инсистира дека овие гестови се доказ за емоционални врски меѓу членовите на семејството или други поединци во заедницата и дека можат да траат цел живот. Оваа анализа покажа дека постојат сличности меѓу луѓето и шимпанзата, не само во гените, туку и во емоциите, интелигенцијата и семејните и социјалните односи.
Истражувањето на Гомбе Стрим е најпознато во научната заедница по тоа што ги отфрлило две долгогодишни верувања: дека само луѓето можат да конструираат алатки и дека шимпанзата се вегетаријанци. Шимпанзата користат гранчиња, кои дури ги обликуваат за да „ловат“ термити.
Гудал, исто така, пронашла агресивна страна на природата на шимпанзата крај потокот Гомбе. Таа открила дека шимпанзата систематски ловат и јадат помали примати, како што се мајмуните колобус, што довело до преиспитување на претходните концепции за исхраната и однесувањето на шимпанзата. Таа, исто така, забележала дека доминантните женки намерно ги убиваат младите на другите за да ја одржат својата доминација. Таа, исто така, ја опишува Војната со шимпанзата во Гомбе од 1974 до 1978 година во своите мемоари. Нејзините откритија целосно го поништија знаењето за однесувањето на шимпанзата и беа дополнителен доказ за социјалната сличност помеѓу луѓето и шимпанзата, само на многу помрачен начин.
Ослободена од конвенционалните истражувачки норми, таа развила блиска врска со шимпанзата и успеала да стане единствениот човек примен во заедницата на шимпанзата. Таа била најнискиот член на нивната група во период од 22 месеци.
ИНСТИТУТОТ ЏЕЈН ГУДАЛ Во 1977 година, Гудал го основала Институтот што го носи нејзиното име, кој поддржува истражувања за шимпанзата од Гомбе и ги предводи глобалните напори за зачувување на шимпанзата и нивните живеалишта. Има 19 канцеларии низ целиот свет. Од 1991 година, таа ја води и глобалната младинска програма „Корени“, која е присутна во над 100 земји. Центарот Џејн Гудал за студии за примати е отворен на Универзитетот Дјук во Минесота, каде што сите нејзини ракописи, фотографии и белешки се собрани и поставени во онлајн база на податоци. До неодамна Гудал го посветуваше целото свое време на застапување на шимпанзата и животната средина, патувајќи речиси 300 дена во годината.
Таа е добитничка на многу одликувања за нејзината еколошка и хуманитарна работа. Генералниот секретар на ОН ја именуваше Гудал за Гласник на мирот на ОН. Кралицата на Велика Британија ѝ ја додели највисоката почест за жена во Британската империја. Таа го има Францускиот орден на честа и над 50 други почести и награди од разни институции, влади и хуманитарни организации.
