Што носи француско-германскиот предлог и како може да се толкува повлекувањето на Србите од институциите на Косово, објаснува висок истражувач на Институтот за меѓународна политика во Виена.
ВЕДРАНА МЕГЛАЈЛИЈА
Со одлуката на косовскиот премиер Албин Курти за дефинитивна промена на регистарските таблички и повлекувањето на српските претставници од институциите на Косово, што е јасно поддржано од српскиот претседател Александар Вучиќ, ниту Србија, ниту Косово не се во вин-вин ситуација, вели Ведран Џихиќ, виш истражувач на Австрискиот институт за меѓународни односи, во интервју за Ал Џезира, Овој предавач на Факултетот за политички науки во Виена, Курти сакал да покаже политичка сила, но направил погрешна пресметка, не ги послуша американските сојузници, а, од друга страна, се поставува прашањето кој е следниот чекор на Вучиќ, бидејќи, по ова ситуацијата може да ескалира.
Тој, исто така, смета дека претседателот на Србија со овој потег можеби се обидува да го поткопа француско-германскиот предлог, бидејќи, тоа во моментов не му одговара, но на овој начин ја продолжува својата децениска „шизофрена“ политичка игра на разгорување на оган а потоа да се претставува како миротворец.
Со Џихиќ разговаравме и за актуелната надворешнополитичка позиција на Србија и зошто Курти се плаши од „боснизација“ на Косово.
Како го толкувате тоа што премиерот на Косово не ги послуша американските сојузници да ја одложат пререгистрацијата на возилата на Косово за уште десет месеци?
– Мислам дека ескалацијата на оваа криза создаде ситуација и за Србија и за Косово што изгледаше како ситуација „изгуби-изгуби“. Кога едната страна се обидува тактички да тргне напред, тогаш зад неа треба да има јасна стратегија и да се води од некаква добивка. Во овој случај, Вучиќ одлучи да ескалира од различни причини, а Курти ја пропушти можноста да обезбеди стопроцентна поддршка од САД и европските сојузници. Ако ја погледнеме политиката на Косово од 2008 година, од осамостојувањето, имаме една константа, тоа беше недвосмислената поддршка на Америка – и за независноста на Косово и за политиката што ја води.
Во овој случај, Курти со ова инсистирање јасно иритира одредени кругови во Стејт департментот и Америка – се разбира, тоа е инсистирањето на принципот на суверенитет, територијален интегритет и реципроцитет, а последните изјави на Дерек Шоле укажуваа дека Америка не е баш задоволна од политиката на Курти. Ова го навести Рамуш Харадинај, кој е близок до американската администрација и отсекогаш бил „американец“.
Мислам дека Курти направи погрешна пресметка. Сакаше да демонстрира дека е силен на домашен и национален план, а бидејќи тој за разлика од Вучиќ има опозиција, изгуби гласови на локалните избори и не е во најдобра позиција, едноставно сакаше да покаже дека е силен . Таа пресметка не беше добра, мораше да направи чекор назад.
И сега се поставува прашањето кој е следниот чекор на Вучиќ, кој во оваа ситуација може, барем реторички, за себе и за јавноста во Србија да тврди дека победил и дека некако извршил доволно притисок врз Курти што ќе мора да го порази и доведе во незавидна позиција. Исто така, не смееме да го занемариме како важна димензија тоа што овде имаме двајца „силни“ политичари во смисла дека и Вучиќ и Курти се суетни и се работи за некаква димензија на лична конкуренција меѓу нив двајцата. Во овој случај, Вучиќ ќе биде тој што успеа малку да го надмудри Курти.
Во медиумите и од официјалните лица се повеќе слушаме за француско-германскиот предлог. Како го коментирате овој предлог, како и неговата споредба со „моделот на две Германии“?
-Тој предлог беше направен врз основа на тој модел на две Германии, каде што историски имавме две непомирливи позиции и каде на некој начин се направи обид да се најде компромис по кој би можеле да живеат двете страни. На тој колосек е напишан и овој предлог на Париз и Берлин, во кој е сосема јасно дека појдовната точка е дека Косово е независна држава, суверена држава со територијален интегритет и дека двете суверени држави Косово и Србија мора да најдат нешто, некаков modus vivendi и да прстанат, пред се, со она што ја засега српската страна, со разни реторички акробации кои траат многу долго.
Она што го видовме, а можеби и ова е причината за ескалацијата на Вучиќ, е тоа што очигледно предлогот не му доаѓа во вистински момент и не е нешто што му „седнало“. Ми се чини дека тој свесно се обидува да ја минира таа иницијатива, а тоа појасно и погласно го гледаме од новиот министер за надворешни работи Ивица Дачиќ, кој де факто рече дека предлогот е против националните интереси на Србија. А тоа, како што пишува во Уставот на Србија, е да се зачува Косово, што е секако ирационално, невозможно и нема шанси Косово некогаш да се врати во територијалниот состав на Србија, но сепак постои како политика. на националните интереси.
Така што мислам дека во оваа фаза планот ќе остане уште некое време на маса, не верувам дека брзо ќе одиме на некакви преговори, можеби ќе одиме на некој ревидиран план. Но, она што е многу очигледно и важно е дека Париз и Берлин и некои други, како Велика Британија, тргнуваат од фактот дека Србија мора да донесе одлука во однос на надворешната политика, тоа е една приказна. Од друга страна, другата приказна е едноставно дека на крајот од патот Србија мора да потпише некаков сеопфатен договор за да може да продолжи европскиот пат и на Србија и на Косово, барем ако не во добрососедски односи, тогаш во позиција кога едниот го трпи другиот и не го каменува на патот.
Дали повлекувањето на Србите од институциите во Косово значи дека Вучиќ всушност го отфрлил француско-германскиот предлог?
– Повлекувањето од институциите е најрадикалниот чекор што Белград го направи од 2008 година, односно од (бриселскиот) договор во 2013 година. Секако, Вучиќ се обидува да се одбрани и вели дека тоа е волјата на српскиот народ на Косово, но сосема е јасно дека пред се е негова волја. Но, не е јасно што е план Б, по план А, кој е следниот чекор сега откако се повлекоа од институциите. Факт е дека српските претставници долго време беа во институциите, што на некој начин го потврди суверенитетот на тие институции, а сега Вучиќ се повлекува и ситуацијата се радикализира.
Сега има две толкувања – едното е дека тоа е тактички чекор за да се сруши планот на Париз и Берлин, да се изврши притисок врз Курти, да се одложи оваа одлука за регистарските таблички, а потоа, по некој поголем притисок врз Косово, Вучиќ. да донесе триумфална одлука дека српските претставници ќе се вратат во институциите и дека ќе започне нов тип на дијалог.
Второ, можеби постои опција Б, да се обидеме да ја отвориме, зад вратата дебатата што замолкна во 2018 година, за територијалната поделба; тоа го немаме слушнато во последно време, но јас тоа не го гледам како опција која Косово би можела да ја прифати. особено не Курти. Мислам дека тоа е повеќе стратешка игра, но многу опасна, бидејќи се разбира, кога ќе се повлечеш, ризикуваш албанските претставници да ги преземат тие функции, да носат одлуки во судот за некои кривични постапки. па може да се протолкува како одлуки на Албанците против Србите – во се’ има многу ескалирачки потенцијал во тоа.
Знаеме дека Вучиќ тоа го прави една деценија или повеќе, неговата политичка игра е да запали оган, како пироман, а потоа се појавува како некој што го гаси, прикажувајќи се како миротворец. Тоа го гледаме во неговите реторички фигури. Тоа го видовме последниве денови, многу заканувачки реторика, зголемување на борбената готовност, а потоа во исто време залагање за мир и стабилност, еден вид шизофренична политичка позиција, која е јасно наменета за внатрешната политичка сцена во Србија.
Вучиќ претходно изјави дека предлогот во суштина се однесува на тоа Србија да не го блокира патот на Косово кон меѓународните институции во замена за брзо членство во Европската унија. Меѓутоа, Русија и Кина во Советот за безбедност на Обединетите нации можат да го спречат Косово да стане членка на ОН. Исто така, во контекст на тоа, како ја коментирате неодамнешната средба на Вучиќ со кинескиот и рускиот амбасадор во Србија? Се разбира, подоцна разговараше и со американскиот амбасадор во Белград, но дали овие средби имаат значење и која е нивната порака?
– Ова е стандардната позиција на Вучиќ, тој секогаш се труди да разговара со сите и седи на пет столчиња истовремено. Сепак, му стана многу тешко по војната во Украина. Тој потоа го интензивираше ова со Кина и секогаш кога има ескалација на ситуацијата, тој прво разговара со патријархот Порфириј, потоа со кинескиот и рускиот амбасадор, а потоа и со западните амбасадори. Стратешки не е ништо ново, но моментот сега е поинаков.
Мислам дека најважно за Вучиќ е да ја зачува власта и во секој случај да не го реши, барем во овој момент, конечното прашање за Косово, бидејќи секое решавање на конечното прашање на Косово не му одговара нему и на неговата стратегија за подигање на тензиите преку покренување на косовското прашање. Исто така, не сум убеден дека во овој момент тој навистина сака интеграција во ЕУ, тој секогаш се залага за тоа реторички, но секогаш се враќа толку многу чекори назад што едноставно тоа не е реална стратегија. Дополнително, се додека имаме ситуација Србија да не воведе санкции против Русија, што е заеднички став на надворешната политика на ЕУ, сосема е јасно дека нема да има посебен напредок кон евроинтеграциите.
Значи, колку и да звучи парадоксално, тоа значи продолжување на статус кво, вечната игра на продолжување на кризата и ублажување на кризата, претставување како народен херој, а потоа некој голем и искусен дипломат – така изигра Вучиќ. Па, како кога пред 20 години ја свири истата мелодија, а потоа стануваш во шест наутро и автоматски ја играш таа претстава. Тој го прави тоа совршено. Мислам дека најважната стратешка одлука за него е да го одржи статус квото и да купи време, бидејќи, може дури да очекува дека ќе има некаков исход од војната во Украина, дека можеби коцките ќе се наредат поинаку. Значи тоа е еден вид тактика.
Од друга страна, бидејќи, не може политички да ја продаде независноста на Косово, ниту притисокот од Западот е доволно голем за да го стори тоа, тогаш му требаат Кина и Русија за поддршка во Советот за безбедност на ОН. Сега имаме најдобри можни односи со Кина, гледаме некои нови кинески проекти, како што е ситуацијата во Нови Сад околу мостот. Гледаме дека прави се’ за да не им пречи ништо на Кинезите никаде и да биде што поблиску до Кина, за можеби да ја надомести загубата на Русија, бидејќи Владимир Путин веќе не може да му помогне како што некогаш му помагаше. Тоа е играта.
И, секако, важно е да се каже дека ситуацијата во Србија е фатална, дека нема внатрешен дијалог, кој би можел и треба да биде поплурален, за прашањето за Косово, нема конкретни предлози и широка јавна дебата, само Вучиќ доминира. На косовска страна имаме далеку поплуралистичка политичка сцена, имаме опозиција, имаме политички партии кои се способни да го критикуваат Курти … Тогаш на автократскиот лидер му е полесно да прави потези отколку на Курти, кој тоа треба да го оправда пред јавното мислење, што е многу поостро отколку во Србија, каде што медиумите ги контролира Вучиќ. Во Косово секој чекор на Курти е одмерен и анализиран.
Од друга страна, Курти рече дека се плаши од „босанизација“ на Косово во случај да се формира заедница на општини со српско мнозинство, мислејќи на Босна и Херцеговина, односно ентитетот Република Српска.
– Тоа е стапицата. Ако имаше повеќе стратегија во пристапот на Курти, мислам дека тој ќе требаше да понуди многу поконкретни планови за тоа што би можел да значи овој сојуз на српски општини и дека ќе треба да направи многу поофанзивен чекор кон српското население. Ако не за српското население на северот на Косово, кое е под контрола на Вучиќ, тогаш барем за српското население на јужната страна на Ибар, каде ситуацијата е поинаква отколку на северот. Со оваа политика „нож до коски“ се радикализира позицијата на преостанатите Срби на југот на Косово, кои се побројни отколку на северот. Мислам дека треба да има поконкретен пристап кон ова прашање од институциите на Косово.
Стравот е дека ако заедницата на српски општини се формираше по моделот на Босна и Херцеговина – и се разбира, не може да биде сосема исто – тоа ќе биде нешто што ќе го изеде суверенитетот на Косово. Имајќи предвид дека претставниците на Србите учествуваа во институциите на Косово, дека полицијата беше интегрирана во косовската полиција, дека судството беше интегрирано, мислам дека тоа беше вистинскиот начин, но дека требаше да почнеме многу порано и многу поофанзивно со прецизирање што значи заедницата на српски општини во доменот на културата, здравството, образованието, јазикот и слично и дека требало на некој начин да се форсира на ниво на преговори преку ЕУ.
Сепак, не смееме да заборавиме дека Вучиќ во последните десет години ја користеше секоја прилика да се заколне во дијалог, а во исто време правеше се за да го поткопа дијалогот, бидејќи од српска страна ништо не дојде по ова прашање, немаше никакви предлози. секогаш имало избори, потоа ништо не се случувало, па повторно имало формирање влада, па и кога ќе се формира влада нема ништо конкретно. Ова е циничната и злонамерна политика на Белград, кој потоа ги обвинува косовските власти дека немаат конкретни предлози, што, барем што се однесува до заедницата на српските општини, секако е точно. Има одлука на Уставниот суд на Косово која е меродавна и зад која се крие Курти, стои зад неа. Треба да има некој внатрешен процес во институциите на Косово, да се размрдаат работите и да се тргне од мртва точка.
