Кога работодавачот не може да најде работник, ќе најде решение. Можеби ќе увезат производ од Кина или ќе купат машина за 100.000 евра, така што таа машина ќе работи 24 часа на ден, нема да бара одмори и нема да доаѓаат на работа пијани по свадбата на пријателот. Значи, многу е опасно земјите да не вложуваат многу труд во пополнување на работната сила, бидејќи пазарот ќе ја пополни таа празнина со нешто друго
МАРИЦА ЈОВАНОВИЌ
Само затоа што компаниите велат дека користат вештачка интелигенција (ВИ) не мора да значи дека ја користат продуктивно или на правилен начин. Гледаме компании ширум светот како се жалат дека немаат потребни вештини во рамките на нивната организација, ниту пристап до други фирми, консултантски или технички, за да им помогнат да извлечат вистинска вредност од генеративната ВИ. Тоа е малку како кога компаниите купуваат хеликоптер, но не вработуваат пилоти. Сите го гледаат, му се восхитуваат, велат колку е неверојатен, убав и необичен. Можеби некој седи на пилотското седиште, ги гледа инструментите, но никој не лета, вели Џозеф Фулер, професор по менаџмент и претприемништво на Харвардската бизнис школа, во интервју за НИН.
Фулер е основач и ко-директор на проектите „Управување со иднината на работата“ и „Проект за работна сила на Харвард“. Неговото истражување се занимава со клучни прашања за иднината на работата што се од големо значење за бизнис лидерите и креаторите на политики. Особено, тој се занимаваше со јазот во вештините, инфлацијата на дипломи, растот на привремените и работните места со скратено работно време, како и влијанието на вештачката интелигенција врз процесот на вработување.
Во последните години видовме компании како инвестираат големи финансиски средства во развојот на вештачката интелигенција. Сепак, нејзината имплементација недостасува дури и кај најголемите компании. Како го објаснувате тоа?
– Генеративната вештачка интелигенција предизвика толку многу сензационализам со спектакуларното лансирање на ChatGPT и неодамна DeepSeek од Кина што луѓето мислат дека ќе биде како затемнување на Месечината и дека сè ќе се промени во еден миг. Но, нема, бидејќи технологијата бара време да се имплементира. Многу висок процент од компаниите, особено големите, сè уште експериментираат со вештачка интелигенција. Во САД, гледаме дека само околу една третина од експериментите што компаниите ги прават со вештачка интелигенција всушност водат до имплементација. Проблемот е што на компаниите не им е лесно да одредат како да продолжат, па затоа тие продолжуваат претпазливо.
Дали верувате дека вештачката интелигенција ќе го трансформира пазарот на трудот или мислите дека тој потенцијал е преценет?
– Мислам дека ова е најважната технолошка иновација од времето на Никола Тесла и создавањето на наизменичната струја. Наместо компаниите да го гледаат како уште една софтверска алатка и да се прашуваат „како можеме да го користиме за да го направиме нашиот тековен процес поефикасен“, вистинското прашање би било „како да го изградиме нашиот процес околу овие алатки“? И тоа е застрашувачко прашање, бидејќи бара промена на работните процеси, описите на работните места, метриките и стимулациите, односно промена на обликот на организацијата. И гледаме како компаниите прават мал чекор напред и ја анализираат ситуацијата, а потоа се повлекуваат и велат, ова е покомплицирано отколку што мислевме, дали имате поедноставна верзија.
Кој е најголемиот ризик за една компанија при примена на вештачка интелигенција?
– Важно е компаниите да бидат свесни за разликите во системите и поставките, особено кога станува збор за заштита на податоците што ги користат вработените. Меѓутоа, ако ги постават упатствата правилно и им дозволат на вработените да експериментираат во тие рамки, со текот на времето ќе откријат дека луѓето се снаодливи и ќе најдат начини продуктивно да ја користат вештачката интелигенција.
Споменавте дека оваа година потребата од преквалификација и дополнителна обука на вработените ќе се забрза поради вештачката интелигенција, што го менува начинот на работа. Што точно се менува и кои сектори ќе бидат најмногу погодени?
– Во анализа на 900 различни видови работни места, кои би можеле да бидат погодени од развојот на вештачката интелигенција, просечната вредност на ранливоста е 41 процент. Тој процент е многу низок за занимања како што се мајстори кои поправаат покриви на куќи и згради, но е многу висок за многу административни работни места, дури и до 90 проценти. Начинот на кој луѓето стануваат попродуктивни не е преку сите аспекти од нивната работа, туку преку специфични сегменти од она што го прават. И постојат две различни димензии за ова – автоматизација, каде што вештачката интелигенција едноставно презема задача што претходно сте ја извршиле, и зголемување, каде што вештачката интелигенција ја забрзува задачата. Индустриите што ги користат максимално овие можности се оние што ракуваат со големи количини на податоци, и таму ќе бидат најголемите промени.
Во кои сектори алатките за вештачка интелигенција имаа најголема корист досега?
– Банкарскиот сектор веќе се истакна таму, особено во областа на управувањето со ризици, по што следуваат технолошкиот сектор, како и професионалните услуги, особено во анализата на податоци. Од друга страна, примената на вештачката интелигенција во производствените компании е посложена, бидејќи податоците не се секогаш сигурни, менаџментот честопати мора да процени дали податоците се точни, не се собираат систематски и секоја фабрика е единствена.
Кои работни места ќе исчезнат во следните неколку години поради вештачката интелигенција?
– Многу основни аналитички позиции веројатно ќе исчезнат, како и позициите што се занимаваат со рутински задачи. Ова можат да бидат рутински задачи во пишување, математика, инспекции и многу работни места како што се работни места во кол-центар.
Кои се клучните вештини што ќе треба да ги имаат работниците за да ги задржат своите работни места во иднина?
– Првата вештина што ќе треба да ја имаат вработените ќе биде способноста за користење на вештачката интелигенција, бидејќи таа ќе биде насекаде. По примената на вештачката интелигенција и автоматизацијата во работните процеси, за да задржат работно место, но и за да напредуваат, на работниците ќе им бидат потребни социјални вештини. Вештините за преговарање, брзото прилагодување кон нови средини, т.е. способноста брзо да се вклопите во нова група или тим и да станете продуктивни, без оглед на претходното искуство во таа специфична средина, ќе бидат ценети. И третата важна вештина, ќе треба да бидете одлични со технологијата.
Како сето ова ќе влијае на пазарот на трудот, ако го земеме предвид веќе глобалниот проблем со наоѓање квалификувана работна сила?
Компаниите ќе станат попродуктивни бидејќи многу задачи ќе се забрзаат. Ова значи дека нема да им требаат толку многу вработени, особено на одредени работни места. Луѓето што ќе ги задржат своите работни места ќе работат за компании кои се попродуктивни, попрофитабилни, имаат повисоки плати и веројатно ќе бидат потешки за замена отколку што се сега. Тоа ќе биде среќен исход за луѓето што имаат работа и вештини.
Дополнително, вештачката интелигенција ќе создаде нови работни места. Во САД, меѓу сите огласи за работа во инженерство, најбараната позиција во моментов е брз инженер. Исто така, ќе има потреба од професионалци за податоци, како што се научници за податоци, аналитичар на податоци и специјалисти за визуелизација на податоци, кои можат да го користат она што вештачката интелигенција може да го генерира и да го однесат во следната фаза.
Што ќе се случи со традиционалниот начин на вработување? Дали добар факултет, богата биографија и долгогодишно искуство ќе продолжат да бидат критериуми за вработување?
Мислам дека тоа ќе продолжи да биде вреден критериум. Особено ако одите на селективен универзитет, студирате нешто што е предизвикувачко и бара добри способности, тоа сепак ќе биде вреднувано. Но, секако работата што ја знаеме сега ќе се промени. Не знаеме како ќе се одвива тој циклус, но ќе се најде начин да се апсорбира работната сила што ќе биде помалку достапна поради поголемата ефикасност создадена од технологијата.
Многу земји се соочуваат и со стареење на населението. Дали технологијата ќе може да го компензира ова?
– Технологијата ќе помогне со тоа што ќе им овозможи на оние што остануваат на пазарот на трудот да работат повеќе. Ќе помогне и во одредени земји, кои прифатиле голем број имигранти. Кога работодавачот не може да најде работник, ќе најде решение. Можеби ќе увезат производ од Кина или ќе купат машина за 100.000 евра, така што таа машина ќе работи 24 часа на ден, нема да бара одмори и нема да доаѓаат на работа пијани по свадбата на пријателот. Значи, многу е опасно земјите да не вложуваат многу труд во пополнување на работната сила, бидејќи пазарот ќе ја пополни таа празнина со нешто друго.
